Pryszczyca – Choroby zwalczane z urzędu
Pryszczyca to zakaźna i niezwykle zaraźliwa wirusowa choroba parzystokopytnych zwierząt domowych i wolnożyjących. Przebiega z tworzeniem na błonie śluzowej jamy ustnej oraz w skórze okolicy racic i wymienia charakterystycznych pęcherzy, na miejscu których po pęknięciu tworzą się owrzodzenia, gojące się bez pozostawienia blizn. Jest jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych bydła. Szerzy się tak gwałtownie, ze może w krótkim czasie doprowadzić do poważnych strat gospodarczych. Niedawno zaraza ta zbliżyła się do granic naszego kraju, dziesiątkując stada bydła w Wielkiej Brytanii, Francji, Holandii i Niemczech.
tekst: archiwum „Chów Bydła” nr 2. 2002
Polska od 1971 roku jest krajem wolnym od pryszczycy. Ostatnio w 2000 roku choroba występowała w Grecji, Rosji, Gruzji i Kazachstanie, a w 2001 roku stwierdzono ją w Wielkiej Brytanii, skąd przeniosła się do Irlandii i Francji.
Stanisław Winnicki, Jan Włodarek; AR Poznań
Czynnikiem wywołującym pryszczycę jest wirus. Przeżywalność zarazka w środowisku zależy od temperatury, wilgotności i pH. W lecie promienie słoneczne niszczą go w ciągu 5 minut, jesienią po 3 miesiącach. W zakażonej sierści „żyje” ponad miesiąc, a w gnojówce zakrytej ginie bardzo szybko. Wirus bardzo długo utrzymuje się w mrożonym mięsie, szpiku kostnym i narządach wewnętrznych.
Do dezynfekcji wykorzystuje się wrażliwość tego zarazka na kwasy i zasady. Bardzo skuteczny jest więc 1–2% kwas cytrynowy.
Pryszczyca jest jedną z najbardziej zaraźliwych infekcji zwierząt. Głównym źródłem zakażenia są zwierzęta chore i będące w okresie wylęgania choroby, w mniejszym stopniu zwierzęta po przechorowaniu i nosiciele. Chore zwierzęta wydalają wirus z płynem i nabłonkami pęcherzy, śliną, mlekiem lub kałem i moczem. Zakażenie następuje przez kontakt bezpośredni lub pośredni. Przenosicielami zarazka mogą być ludzie, zwierzęta domowe, dzikie ptaki, ssaki, owady, jak również produkty rolne (słoma, siano, pasze treściwe), produkty zwierzęce (mleko, mięso, skóry), środki transportu, woda bieżąca, a nawet mgła, wiatr oraz wiele innych.
Do organizmu wirus wnika najczęściej przez układ oddechowy i pokarmowy. Ponadto możliwe jest zakażenie przez uszkodzoną skórę, a także przy wykonywaniu zabiegów weterynaryjno-zootechnicznych.
U bydła choroba może mieć przebieg gwałtowny. Do typowych objawów klinicznych należą wtedy: gorączka (około 41oC), brak apetytu, gwałtowny spadek mleczności, obfite ślinienie, pęcherze i nadżerki na języku, wargach, podniebieniu i racicach (w szparze międzyracicznej i na koronie racic) oraz na wymieniu i strzykach. Chore krowy mogą także ronić. Po przechorowaniu występują: przewlekłe kulawizny, słabe przyrosty masy ciała oraz trwała utrata wydajności mlecznej. Zwierzęta młode są bardzo wrażliwe i często padają z powodu zapalenia mięśnia sercowego wywołanego przez wirus.
Śmiertelność dorosłych zwierząt z powodu pryszczycy wynosi około 2–3%, a u młodych sięga kilkudziesięciu procent. Jednak ze względu na niemal 100% zachorowalność i straty z powodu ronień oznacza to duże ubytki pogłowia. U pozostałych zwierząt straty wynikają ze spadku masy ciała i zatrzymania mleczności. Ponadto przeżuwacze po przechorowaniu mogą latami być bezobjawowymi siewcami zarazka (zwierzę samo nie choruje, ale zaraża inne). Dlatego też kraje wolne od pryszczycy czasowo nie importują zwierząt z państw, w których choroba ta występowała. To kolejna przyczyna ogromnych strat pośrednich.
Warto wspomnieć, że na pryszczycę może również zachorować człowiek, który zaraża się przez spożycie surowego mięsa lub mleka. Najczęściej jednak zakażenie następuje przez zanieczyszczenie uszkodzonej skóry wydzielinami lub wydalinami chorych zwierząt. W związku z tym choroba ta zaliczana jest do zoonoz. Szczególnie niebezpieczna może być dla niemowląt, zwłaszcza w przypadku dołączenia się opornych na leczenie zakażeń bakteryjnych.
Pryszczyca należy do chorób zwalczanych z urzędu. Dlatego też właściciele zwierząt zobowiązani są do niezwłocznego zgłoszenia każdego przypadku zachorowania, które nasuwa podejrzenie tej choroby, do najbliższego lekarza weterynarii, urzędu gminy, posterunku policji lub bezpośrednio do powiatowego inspektoratu weterynarii. Właściciele zwierząt muszą zadbać o to, żeby zwierzęta, u których zauważono objawy chorobowe, zostały odseparowane od zwierząt zdrowych, przy czym należy również ograniczyć wstęp do pomieszczeń inwentarskich tylko do osób z obsługi i służby weterynaryjnej. Właścicielowi nie wolno podejmować leczenia we własnym zakresie, natomiast jest zobowiązany do ścisłego przestrzegania wszystkich decyzji i poleceń wydanych przez Powiatowego Lekarza Weterynarii. Po wybuchu zarazy wybija się wszystkie zwierzęta wrażliwe w ognisku zakażenia oraz nie dopuszcza się do jej rozwleczenia przez utworzenie okręgów zapowietrzonego i zagrożonego organicznie ruchu ludzi i zwierząt, prowadzenie oczyszczania i odkażania i inne. Dawniej w celu ograniczenia szerzenia się choroby szczepiono bydło wokół ognisk pryszczycy (tzw. szczepienia pierścieniowe). Jednak w 1992 roku władze Unii europejskiej zakazały wykonywania profilaktycznych szczepień przeciwko pryszczycy i zaniechały importu zwierząt z krajów, w których w ostatnich latach wykonywano je, między innymi z powodu notowanych zachorowań „poszczepiennych” oraz bezobjawowego nosicielstwa.
Pryszczycę uważa się za wygasłą, jeżeli:
1) wszystkie zwierzęta racicowe zapowietrzonej zagrody padły, zostały zabite lub usunięte,
2) nie stwierdzono nowego przypadku zachorowania w ciągu 3 tygodni po usunięciu z zagrody zwierząt chorych lub podejrzanych albo po 5 tygodniach od ostatniego zachorowania,
3) jeżeli zostało przeprowadzone ostateczne oczyszczanie i odkażanie zapowietrzonych pomieszczeń i podległych terenów.
Po uznaniu pryszczycy za wygasłą zwierzęta racicowe na danym terenie podlegają obserwacji przez 6 miesięcy.
W walce z pryszczycą bardzo istotne jest również postępowanie zapobiegawcze. Polega ono na maksymalnym odseparowaniu pomieszczeń inwentarskich od środowiska zewnętrznego. W związku z tym hodowców obowiązują następujące zasady postępowania: niewpuszczenie do pomieszczeń inwentarskich osób postronnych, z wyjątkiem służby weterynaryjnej, zaopatrzenie obsługi w odzież ochronną, wyłożenie przed wejściem do pomieszczeń stałych mat dezynfekcyjnych, zabezpieczenie obiektów gospodarskich przed dostępem owadów, ptaków i gryzoni, uzupełnianie stada tylko zwierzętami pochodzącymi z gospodarstw wolnych od chorób zaraźliwych, izolowanie nowo zakupionych zwierząt przez co najmniej 14 dni przed włączeniem do stada, zakaz wjazdu na teren gospodarstwa obcych środków transportowych i dezynfekcja własnego środka transportu przed powrotem do zagrody.
Stosując się do powyższych zaleceń, każdy z hodowców może skutecznie zmniejszyć ryzyko wybuchu pryszczycy; w razie wystąpienia choroby na skutek nieprzestrzegania przez właściciela nałożonych nań zasad postępowania może zostać odmówione mu prawo do odszkodowania za zwierzęta padłe lub zabite na polecenie organu inspekcji weterynaryjnej.
