Analiza wyników sierpniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Druga ocena wartości hodowlanej buhajów w 2022 roku została opublikowana w sierpniu wspólnie przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach i Centrum Genetyczne Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Celem analiz wartości hodowlanej buhajów rasy PHF jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców i tym samym skuteczności pracy hodowlanej, a w szczególności skuteczności selekcji buhajów prowadzonej przez polskie podmioty. Analizowana subpopulacja składa się z buhajów inseminacyjnych biorących udział w polskich programach hodowlanych. Buhaje te są zarejestrowane w systemie teleinformatycznym PFHBiPM i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2017–2021 w liczbie 268 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2013–2017 w liczbie 305 szt. W sumie w analizowanej grupie są 573 buhaje (w ocenie 2022/1 było 586 buhajów), co stanowi spadek o 2,2% (-14,8% w poprzedniej ocenie).

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy hodowlane w Polsce w zakresie selekcji buhajów. Natomiast 49 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostały one poddane genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji programów hodowlanych.

W niektórych porównaniach wykorzystano Indeks Ekonomiczny (IE), co pozwala pokazać potencjalne różnice w zyskach z produkcji mleka, jeżeli na ojców przyszłych pokoleń krów wybierane są np. buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi czy te pochodzące z importu w stosunku do krajowych. Racjonalne wykorzystanie w selekcji informacji o Indeksie Ekonomicznym buhajów przekłada się na większe zyski z produkcji mleka. Przełożenie jest proste: im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW

Potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych

Średnia wartość hodowlana 573 szt. analizowanych buhajów po ocenie sierpniowej 2022 roku wynosi 129 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o 2 jednostki wyższa w porównaniu z oceną kwietniową (wykres 1). Średnia wartość hodowlana analizowanych buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym (IE) wynosi 1540 zł i jest wyższa o 77 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Buhaje genomowe w ocenie 2022/2 mają średnią wartość hodowlaną 139 jednostek indeksu Produkcja i Funkcjonalność i 1969 zł Indeksu Ekonomicznego. Natomiast buhaje konwencjonalne – 120 jednostek indeksu PF i 1163 zł IE, co powoduje przewagę na korzyść buhajów genomowych 19 jednostek indeksu PF i 806 zł IE. Oznacza to, że córki buhajów genomowych będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 403 zł niż córki buhajów konwencjonalnych. Powinno to zachęcić hodowców do jak największego wykorzystywania młodych rozpłodników.

Buhaj znajdujący się na 1. miejscu w rankingu, Corleone, jest rozpłodnikiem ocenionym na podstawie genomu i ma indeks PF równy 159 jednostek i IE wynoszący 3066 zł, a pierwszy buhaj z oceną konwencjonalną to Megabit, który zajmuje 42. pozycję z indeksem PF równym 148 jednostek i IE wynoszącym 2644 zł.

Buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, ale także jego składowe: produkcję (+14 jednostek), pokrój (+14 jednostek), komórki somatyczne (+8 jednostek) i długowieczność (+5 jednostek) – wykres 2. Dla cech płodności buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnią wartość hodowlaną wyższą tylko o 2 jednostki w porównaniu z buhajami ocenionymi konwencjonalnie. Obserwowana na przestrzeni lat ewolucja genetyczna buhajów dla cech płodności powoli się poprawia, szczególnie jeżeli weźmiemy pod uwagę ostatnie roczniki zwierząt. Przypominamy, że istotne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samic rejestrowane były w bazie informatycznej Polskiej Federacji. Informacja ta wraca do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli rejestrowane dane nie są rzetelne i kompletne już u źródła, wówczas otrzymujemy niewiarygodną, wtórną informację o wartościach hodowlanych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanych.

Analiza buhajów według roku urodzenia

Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia (tabela 1, wykres 3).

Średnie wartości hodowlane buhajów urodzonych w latach 2013–2017 wynoszą odpowiednio 112–129 jednostek indeksu PF i 697–1496 zł IE, co daje roczny postęp hodowlany na poziomie 4,3 jednostki PF i 199,8 zł IE.

Pomiędzy buhajami urodzonymi w latach 2017 a 2021 różnice w wartości hodowlanej wynoszą 19 jednostek indeksu PF i 999 zł IE, co stanowi postęp roczny 4,8 jednostki indeksu PF i 249,8 zł IE.

Porównanie tych dwóch grup roczników buhajów wyraźnie pokazuje wyrównanie tempa postępu hodowlanego w ciągu ostatnich lat, podczas których była już użytkowana całkowicie selekcja genomowa.

Taką samą tendencję obserwuje się w poszczególnych składowych indeksu PF (PPR, PPO, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów ocenionych genomowo na przestrzeni tych kilku lat. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2017 roku a najmłodszymi, urodzonymi w 2021 roku, różnice wynoszą od +7 do +16 jednostek, w zależności od cechy. W analogicznym okresie dla cech płodności również obserwujemy zwiększenie wartości hodowlanej o 7 jednostek, co jest bardzo dobrym wynikiem, gdyż w ostatnich latach postęp genetyczny dla tej cechy był niewielki.

Analiza buhajów według właściciela

Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 4).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 134 jednostki indeksu PF i 1781 zł IE dla całej subpopulacji buhajów oraz 144 jednostki indeksu PF i 2225 zł IE w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia

Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z dziewięciu krajów (wykres 5).

W subpopulacji 573 buhajów 64,05% stanowią buhaje urodzone w Polsce (w sezonie 2022/1 – 65,7%). Pozostałe buhaje pochodzą z Francji – 13,96%, Niemiec – 12,39%, Holandii – 6,81%, Danii – 1,92% i Hiszpanii 0,35%. W tej grupie znajduje się również po jednym buhaju pochodzącym z Włoch, USA i Kanady – razem 0,51%.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

W subpopulacji 100 najwyżej ocenionych buhajów znajduje się 96 rozpłodników ocenionych genomowo i 4 rozpłodniki ocenione na podstawie córek. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale od 143 do 159 jednostek indeksu PF i 1612 do 3006 zł IE, a średnia wartość wynosi 148 jednostek indeksu PF i 2403 zł IE.

Różnica między buhajem na pierwszej i setnej pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 16 jednostek. Trudno powiedzieć, czy to dużo, czy może jednak mało. Natomiast jeżeli weźmiemy pod uwagę różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego pomiędzy najlepszym buhajem w tym rankingu (IE – 3006 zł) a najsłabszym (IE – 1612 zł), to uzyskamy różnicę 1394 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 697 zł niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach i łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w genetykę.

W top 100 jest:

• 6 buhajów z indeksem PF ≥ 155 jednostek, w poprzednim sezonie był 1 buhaj;
• 35 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek, w poprzednim sezonie było 13 buhajów;
• 86 buhajów z indeksem PF ≥ 145 jednostek, w poprzednim sezonie było 48 buhajów.

Duża różnorodność genetyczna buhajów

Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 59 ojców i tylko 17 ojców ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Tym razem największą liczbę synów w rankingu top 100 (13) ma buhaj Rioaveso, którego synowie mają wysoką średnią wartość hodowlaną (150 jednostek indeksu PF) i najwyższy IE (2729 zł). Rioaveso jest niemieckim buhajem, urodzonym w marcu 2019 roku. Co ciekawe, buhaj ten w omawianym rankingu ma 13 synów i sam jest na 21. pozycji rankingu z indeksem PF równym 152 jednostki i IE wynoszącym 2903 zł.

Na szczególną uwagę zasługuje również stawka trzech synów buhaja Aristocrat, z najwyższą średnią wartością indeksu PF równą 152 jednostki oraz IE wynoszącego 2429 zł.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło radykalnie wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą ilość potencjalnych matek buhajów. Na ojców rozpłodników wybiera się również dobrze wycenione młode buhaje ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia

• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 50 (w poprzedniej ocenie 53) ze średnim indeksem PF równym 149 jednostek i 2415 zł IE.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 17 buhajów (poprzednio 21) ze średnim indeksem PF równym 147 jednostek i 2266 zł IE.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 15 buhajów (poprzednio 17) ze średnim indeksem PF równym 148 jednostek i 2416 zł IE.
• MCB w Krasnem ma 6 buhajów (poprzednio również 6) ze średnim indeksem PF równym 150 jednostek i 2336 zł IE.
• 12 buhajów ze średnim indeksem PF równym 149 jednostek i 2566 zł IE należy do innych właścicieli niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:

• W grupie 17 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 94%, a we Francji – 6%.
• W grupie 15 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 53%, w Niemczech – 40% i w Kanadzie – 7%.
• W grupie 50 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 36%, w Niemczech – 40%, we Francji – 10%, w Holandii – 6%, w Danii – 4%, w USA i Hiszpanii – po 2%.
• W grupie 6 buhajów będących własnością MCB w Krasnem nie ma żadnego buhaja urodzonego w Polsce, 67% pochodzi z Holandii i 33% z Niemiec.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 54% i po raz pierwszy jest to ponad 50% buhajów (sezon 2022/1 – 49%, sezon 2021/3 – 45%). Buhaje pochodzące z Niemiec to 28% listy top 100, z Holandii – 7%, z Francji – 6%, z Danii – 2%, z Kanady, USA i Hiszpanii – po 1%.

Na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce zajmują znowu pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie, które wcześniej dominowały. Jest to pozytywny prognostyk rozwoju polskiej hodowli.

Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w naszych krajowych programach selekcyjnych i mieć wartość hodowlaną zdecydowanie wyższą niż buhaje pochodzące z polskiej hodowli.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 156 jednostek i 2765 zł IE (tabela 4). Wszystkie buhaje w rankingu top 10 zostały ocenione genomowo.

Na liście top 10 znajdują się cztery buhaje urodzone w Polsce, cztery pochodzące z Niemiec i dwa z Francji.

Cztery polskie buhaje to Danko Blues (PF – 154), Danko Alians (PF – 154), Zol Bebeto (PF – 154) i SK Batman (PF – 154). Ten wynik jest doskonałym osiągnięciem polskich hodowców.

Na 1. miejscu z indeksem selekcyjnym PF równym 159 jednostek znajduje się francuski roczny buhaj Corleone urodzony w czerwcu 2021 roku. Jego ojcem jest amerykański buhaj Perry, a ojcem matki, również amerykański, buhaj Riveting. Corleone przekazuje na córki doskonałą produkcję, długowieczność, pokrój i zdrowie wymienia.

W ocenie 2022/1 na 1. pozycji był buhaj Balt, który w aktualnej wycenie spadł na 3. pozycję. W ocenie 2021/3 na 1. miejscu w rankingu był Pump, który w kolejnej ocenie spadł na 3. pozycję, a aktualnie jest na 5. miejscu w rankingu.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2022/2 pozostałe buhaje z listy top 10 oceny 2022/1. Buhaj Balsam był na 2. miejscu, a aktualnie jest na 4. pozycji rankingu. Danko Alians z 4. pozycji przesunął się na 8. lokatę. Zol Bebeto z 5. pozycji przesunął się w dół listy, na 9. miejsce w rankingu. D.Petroniusz był na 6. miejscu, a aktualnie jest 11. na liście rankingowej (PF – 153, IE – 2161 zł). Bestia z 7. lokaty przesunął się o jedno miejsce w górę rankingu, na 6. pozycję. Rioaveso spadł z 8. na 21. pozycję (PF – 152, IE – 2903 zł). Promotor w poprzednim sezonie znajdował się na 9. pozycji, a aktualnie zajmuje 16. miejsce (PF – 153, IE – 2878 zł). Zol Balin z 10. lokaty w poprzednim sezonie aktualnie spadł na 12. miejsce listy rankingowej (PF – 153, IE – 2897 zł).

Należy zauważyć, że od czasu, gdy zostały połączone bazy genetyczne z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane jej większą precyzją. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Spadek lokaty na liście jest normalnym zjawiskiem, oznaczającym, że buhaje są spychane w dół przez nowe, lepsze buhaje, co jest potwierdzeniem postępu genetycznego. Jednak wahania te nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza gdy ocena buhaja została wykonana z wysoką dokładnością. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po ośmiu różnych ojcach. Buhaj Rioaveso ma trzech synów (tabela 5).

W top 10 oceny 2021/3 sześć buhajów było własnością WCHiRZ w Poznaniu, dwa – MCHiRZ w Łowiczu, jeden – SHiUZ w Bydgoszczy, jeden – MCB w Krasnem. W ocenie 2022/1 WCHiRZ miało osiem buhajów, a SHiUZ w Bydgoszczy dwa buhaje. W aktualnej ocenie WCHiRZ ma aż dziewięć buhajów, a tylko jeden buhaj należy do MCHiRZ w Łowiczu (wykres 6).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI

Analiza ta dotyczy wyłącznie buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w latach 2017–2021, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu. Ważne jest jednak, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny bazować głównie na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa i ma wysoki poziom genetyczny, oraz promować rodzimą hodowlę bydła. Należy podkreślić, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt i unikatowych linii genetycznych, aby było wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo kształtuje się na następującym poziomie: SHiUZ w Bydgoszczy – 93%, MCHiRZ w Łowiczu – 74%, MCB w Krasnem – 70%, w WCHiRZ w Poznaniu – tylko 51% (wykres 7). Analiza ta pokazuje różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami inseminacyjnymi, które w swoich programach bazują w dużej mierze na polskiej hodowli (SHiUZ w Bydgoszczy, MCHiRZ w Łowiczu, MCB w Krasnem), w stosunku do WCHiRZ w Poznaniu, które w połowie bazuje na imporcie młodych buhajów zgenomowanych za granicą.

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę dziesięciu najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 153 jednostki indeksu PF i 2687 zł IE.

Różnica w średniej wartości hodowlanej między top 10 buhajów pochodzących tylko z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących również z innych źródeł genetycznych wynosi zaledwie 3 jednostki indeksu PF, na korzyść top z buhajami z importu.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie

W artykule tym przedstawiliśmy analizę wartości hodowlanej buhajów po ocenie 2022/2.

• Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2022/2 jest wyższa o 2 jednostki indeksu PF w stosunku do oceny 2022/1 i aktualnie wynosi 129 jednostek indeksu PF.
• Młode buhaje ocenione na podstawie genomu mają wartość hodowlaną wyrażoną indeksem selekcyjnym PF wyższą średnio o 19 jednostek oraz 806 zł IE w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.
• Roczny postęp genetyczny młodych buhajów, urodzonych w latach 2017–2021, jest podobny (+4,8 PF) jak u starszych roczników buhajów, urodzonych w latach 2013–2017 (+4,3 PF).
• W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 64,05% stanowią buhaje urodzone w Polsce.
• Na liście top 100 najwyżej ocenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 54%. Ich średni IE wynoszący 2427 zł jest wyższy od IE buhajów importowanych, który wynosi średnio 2375 zł.
• Na liście top 10 znajdują się cztery buhaje polskie: Danko Blues (PF – 154), Danko Alians (PF – 154), Zol Bebeto (PF – 154) i SK Batman (PF – 154), co jest dużym sukcesem polskich hodowców.
• Różnica w wartości hodowlanej między top 10 buhajów z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących z różnych innych źródeł genetycznych wynosi zaledwie 3 jednostki indeksu PF.
• Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój polskiej genetyki. Natomiast hodowcy, zakupując nasienie, powinni doceniać polskie buhaje, które mają coraz wyższy poziom genetyczny.  