Dobrze jest dobrze żywić…

Posiadanie i prowadzenie stada bydła mlecznego, zwłaszcza takiego, które ma przynosić wymierne zyski ekonomiczne, do najłatwiejszych nie należy. To złożony proces, w którym wymagana jest szczególna dbałość o dobrostan zwierząt. Niebagatelne, a nawet kluczowe znaczenie w utrzymaniu krów ma ich żywienie, wymagające od hodowcy nie tylko wiedzy, ale także obserwacji stada i umiejętności modyfikacji dawki pokarmowej.

tekst: Mateusz Uciński, zdjęcia: PFHBiPM

Jak zatem karmić bydło mleczne? Skupmy się na początku na najważniejszych zasadach, i pamiętajmy, że w efektywnym żywieniu krów najważniejsza jest wysokiej jakości pasza, o odpowiedniej strukturze, sprzyjającej prawidłowemu trawieniu.

Dodatki paszowe i woda
W hodowli i żywieniu bydła mlecznego kluczowe jest podawanie produktów uzupełniających składniki mineralne i dodatków paszowych, a także dopilnowanie, aby zwierzęta były prawidłowo nawodnione, gdyż zapotrzebowanie na wodę istotnie przewyższa ilość przyjmowanego suchego pokarmu. Jak nietrudno się domyślić, jest to związane z produkcją mleka, składającego się właśnie w większości z wody. Pamiętajmy, że krowy w okresie wysokiej laktacji potrzebują nawet 5 l wody na każdy litr wyprodukowanego mleka, co przy wydajności mlecznej na poziomie 40 l oznacza pobieranie ok. 200 l wody dziennie. Jak wspomniano wcześniej, jeśli staramy się żywić nasze krowy jak najlepiej, musimy zadbać także o odpowiednią porcję różnego rodzaju witamin i minerałów. Bardzo ważne jest także uzupełnienie wszelkich niedoborów, w tym zwłaszcza aminokwasów i białka. Dobieranie odpowiednich dodatków paszowych pozwala eliminować ewentualne niedobory i w znacznym stopniu przeciwdziałać występowaniu chorób metabolicznych. Witaminy i minerały można podawać zarówno w formie dodatków do paszy, jak i dobrej jakości lizawek, wpływających korzystnie na kondycję i płodność zwierząt.

Systemy żywienia
Obecnie hodowcy bydła mlecznego mają do wyboru trzy systemy karmienia swoich zwierząt. Są nimi:

• PMR (ang. partially mixed ration), czyli system oparty na tworzeniu kompletnych dawek pokarmowych uwzględniających pasze objętościowe. W praktyce wszystkie krowy dostają jedną kompletną porcję pokrywającą ich dzienne zapotrzebowanie, ale dla zwierząt produkujących większe ilości mleka zadawane są większe porcje paszy treściwej. Zatem każda z krów otrzymuje codziennie dawkę dopasowaną do jej indywidualnych potrzeb. System ten najczęściej stosuje się w oborach uwięziowych oraz wolnostanowiskowych, czyli w miejscach, w których nie ma możliwości podziału stada na mniejsze grupy.
• TMR (ang. total mixed ration) to z kolei system, w którym wszystkie zwierzęta otrzymują pełną dawkę pokarmową, złożoną z paszy treściwej i objętościowej, a także dodatki paszowe zawierające witaminy i minerały. Skład takiej paszy jest dostosowany do konkretnej grupy zwierząt, w zależności od tego, w jakiej fazie laktacji aktualnie się znajdują. Zaznaczyć trzeba, że jest to model żywienia najczęściej stosowany w gospodarstwach, dla których priorytetem jest jak największa produkcja i wydajność mleczna.
• Tradycyjny system żywienia, który polega na oddzieleniu paszy treściwej od objętościowej, dzięki czemu hodowca ma wpływ na to, ile i jakiej paszy podaje się w dawce pokarmowej. Niestety, taka forma żywienia ma swoje mankamenty: bydło jest wybiórcze pokarmowo i mniej chętnie sięga po mniej smakowitą lub mało atrakcyjną paszę. To z kolei może zwiększać ryzyko pojawiania się chorób metabolicznych, spowodowanych nieprawidłowo zbilansowaną dawką pokarmową. Ten system żywienia najczęściej stosowany jest w mniejszych gospodarstwach.
  Ważne jest, aby wybrać system żywienia najbardziej odpowiedni dla modelu produkcji gospodarstwa mlecznego. Przy czym należy zachowywać odpowiednie proporcje pasz treściwych i objętościowych w codziennym żywieniu krów mlecznych. Pamiętajmy – pasze treściwe powinny stanowić ok. 20% mieszanki pokarmowej. Do tego rodzaju pasz zaliczamy ziarna zbóż, nasiona roślin motylkowatych, a także śruty poekstrakcyjne. Należy jeszcze wspomnieć o paszach treściwych uważanych za mlekopędne, takich jak wysłodki buraczane czy otręby pszenne. Żywienie bydła wymaga również podawania dużych ilości pasz objętościowych – powinny one stanowić ok. 80% dawki pokarmowej. Najlepsze pasze objętościowe to siano, słoma, a także kiszonki i sianokiszonki, które krowy chętnie jedzą ze względu na ich dużą smakowitość.

Na co zwracać uwagę?
Żywienie bydła mlecznego opiera się na respektowaniu szeregu ważnych zasad, których przestrzeganie w znacznym stopniu ułatwi ten proces i pozwoli go kontrolować. Do najważniejszych z nich niewątpliwie należą:

• Bezpieczeństwo i zdrowotność paszy. Musi być ona właściwie przygotowana, a następnie odpowiednio przechowywana. Odnosi się to przede wszystkim do wszelkiego rodzaju pasz objętościowych, takich jak kiszonki czy sianokiszonki, przy których konieczne jest zachowanie beztlenowych warunków w pryzmach czy balotach, dzięki czemu nie rozwijają się w nich szkodliwe bakterie i inne drobnoustroje chorobotwórcze, które negatywnie wpływają na zdrowotność bydła mlecznego.
• Dbałość o prawidłową strukturę paszy. Należy pamiętać, że każda dawka pokarmowa musi być rozdrobniona i wymieszana tak, aby uniemożliwić zwierzętom wybieranie z niej jedynie składników, które im bardziej smakują. Te mniej smakowite zdecydowanie też są im potrzebne.
• Regularne pory karmienia. Niezwykle ważne jest, aby krowy mleczne karmić w możliwie równych odstępach czasu, najlepiej 2–3 razy w ciągu dnia. Należy unikać zadawania zwierzętom jednorazowo zbyt dużej dawki pokarmu, ponieważ mogą one nie zjadać całej przygotowanej dla nich paszy, która potem się psuje i podnosi koszty w gospodarstwie mlecznym, rzutując zwłaszcza na opłacalność produkcji.
• Czystość i higiena stołów paszowych. Zapewnienie bardzo dużej czystości podczas pobierania paszy przez krowy to priorytet! Należy na bieżąco usuwać resztki i niedojady, ponieważ pozostawione będą się rozkładać, stanowiąc idealne środowisko dla rozwoju bakterii.
• Fazy laktacji – dopasowanie żywienia. Bardzo często w gospodarstwie niezbędny jest podział krów mlecznych zgodnie z fazami laktacji, w których się aktualnie znajdują, np. innego żywienia potrzebują krowy w szczycie laktacji, a innego krowy zasuszane.

Fazy laktacji – jak żywić?
Zapewnienie bydłu mlecznemu prawidłowego żywienia wiąże się z zapewnieniem mu odpowiedniego dopasowania ilości i rodzaju pożywienia do fazy laktacji. Można to usystematyzować następująco:

• Wczesny okres laktacji (czas tuż po wycieleniu do ok. 70 dni). Konieczne jest zwiększenie dawki pokarmowej, uzupełnienie ujemnego bilansu energetyczny i braków powstałych w okresie ciąży. W tej fazie laktacji pojawia się zwiększona produkcja mleka, a krowy korzystają ze zgromadzonych rezerw tłuszczowych, które należy na bieżąco uzupełniać.
• Faza dojrzała (od ok. 70. dnia po porodzie, aż do czasu zasuszania). Najważniejsze jest utrzymanie produkcji mleka na stałym, wysokim poziomie. Zwierzęta stabilizują swoją wagę, poprawiają kondycję, a ich żywienie musi być utrzymane we właściwych proporcjach. Ilość paszy treściwej dostosowuje się do wagi zwierzęcia, lecz masa tej paszy nie powinna przekraczać 2,5% masy zwierzęcia.
• Zasuszanie (ok. 7–9 tygodni przed planowanym wycieleniem). Jest to proces wyhamowywania produkcji mleka u krowy, która jest już w kolejnej zaawansowanej ciąży i potrzebuje przygotować organizm do porodu. Wiąże się z tym potrzeba większej ilości energii, co przekłada się na zwiększenie dawki pokarmowej o ok. 10–20% w porównaniu do ilości podawanych w dojrzałej fazie laktacji.

W prawidłowo prowadzonym stadzie bydła mlecznego ważne jest jeszcze jedno, bardzo istotne narzędzie wspomagające żywienie zwierząt w gospodarstwie. W codziennym żywieniu bydła, szczególnie w stadzie liczącym kilkadziesiąt i więcej sztuk, doskonałym rozwiązaniem są systemy do monitoringu, które sprawnie wykrywają wszelkie nieprawidłowości zarówno na poziomie całego stada, jak i pojedynczych osobników. Dowodem na ich faktyczną przydatność jest stale rosnąca liczba hodowców korzystających z tego typu rozwiązań, zwłaszcza że zarządzanie nimi jest proste i powiązane z aplikacjami na wszelkie urządzenia mobilne.

Pamiętać należy także o tym, że w sytuacjach kryzysowych, kiedy w stadzie pojawia się problem, z którym hodowca nie potrafi sobie poradzić, zawsze może liczyć na pomoc doradcy żywieniowego PFHBiPM. To grupa doświadczonych – i co najważniejsze – niezależnych specjalistów, którzy swoją wieloletnią pracą nieraz udowodnili, że potrafią sobie poradzić z każdym problemem trapiącym rodzime hodowle krów mlecznych. 