Indeks Ekonomiczny – analiza oceny z kwietnia 2025 r. (cz. 1.)
Porównanie w poszczególnych analizowanych kategoriach wartości IE, jaki ten wskaźnik selekcyjny osiągał w aktualnym i poprzednim sezonie, jest podstawową metodą pokazującą zachodzące zmiany.
tekst: Anna Siekierska
Sezon oceny 2025.1 przyniósł sporo innowacji w dziedzinie szacowania wartości hodowlanych dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. Wszystkie zjawiska, z którymi się teraz spotykamy, były szczegółowo opisane w kwietniowym wydaniu „Hodowli i Chowu Bydła”. Przypomnę tylko najbardziej istotne nowości dotyczące metodologii OWH od sezonu 2025.1. Są to:
- zmiana bazy genetycznej – od kwietnia br. baza genetyczna dla wszystkich ocenianych cech jest oparta na informacjach pochodzących od krów urodzonych w roku 2015;
- wprowadzenie metody jednostopniowej w szacowaniu wartości hodowlanych dla rasy PHF, która wnosi do naszej hodowlanej rzeczywistości m.in. wzrost dokładności oceny i złagodzenie kryteriów publikacji ocen dla samic, polegające na obniżeniu wymogów kompletności rodowodów (muszą być znani rodzice sztuki, należący do rasy HF), co spowoduje przyrost liczby samic z OWH;
- aktualizacja formuły Indeksu Ekonomicznego (IE) i wyznaczenie nowych wag ekonomicznych dla poszczególnych cech. W tym kontekście najbardziej zauważalne jest wprowadzenie do IE nowej cechy, jaką jest odporność na najczęściej występującą chorobę racic, tj. DD. Jednakże w procesie aktualizacji IE uwzględnione zostały także nowe dane dotyczące kosztów produkcji i mających na nie wpływ cen, jak również nowe parametry populacji rasy PHF oraz
zmiany w modelach szacowania OWH np. dla długowieczności, co pociągnęło za sobą konieczność przeliczenia wagi ekonomicznej tej cechy w IE. W tym momencie warto przypomnieć ważną rzecz: kalkulacja wartości IE nie opiera się na udziale procentowym cech, lecz na wagach ekonomicznych, które pokazują przewidywaną reakcję na selekcję z użyciem IE.
Zanim zatwierdzono nową formułę IE, Centrum Genetyczne dokładnie zbadało, czy skorygowanie zarówno udziału cech w IE, jak i nadanie im zaktualizowanych wag ekonomicznych pozwoli zachować wcześniej obrany kierunek doskonalenia populacji rasy PHF. Wyniki tych badań pokazały, że korelacja między dotychczasową a nową formułą IE jest wysoka i wynosi 0,99.
Ze zaktualizowanym IE zachowamy więc ciągłość procesu selekcji, a oszacowane z większą dokładnością wartości tego wskaźnika będą precyzyjniej ukazywać efektywność ekonomiczną poszczególnych zwierząt. I choć można się spodziewać przesunięć w górę lub w dół w rankingach buhajów i samic w stadach, porównywanie wyników osiągniętych przez danego osobnika lub grupę zwierząt w poprzednim sezonie i obecnym nadal jest możliwe.
Buhaje odmiany HO – rynek krajowy
Grupa objęta analizą to buhaje publikowane w rankingu IE na stronie CGen po wybraniu opcji „Nasienie dostępne”. Po wycenie w kwietniu 2025 r. grupa buhajów dostępnych na naszym rynku, posiadających IE opublikowany na dzień wykonania analizy, tj. 23.04.2025, jest mniejsza o 313 szt. w porównaniu do grudnia ub.r., a w skład analizy weszło 1472 rozpłodników. Średnia wartość IE analizowanej grupy wzrosła w aktualnym sezonie do wartości 2608 zł, tj. o 653 zł więcej w porównaniu do zimowej wyceny.
IE lidera otwierającego zestawienie dostępnych na rynku buhajów odmiany HO wynosi obecnie 5019 zł (więcej o buhaju w następnym akapicie).
Na rys. 1. kolorem ciemno- i jasnozielonym są oznaczone buhaje należące do 40% najlepszych dostępnych na rynku rozpłodników odmiany HO. Buhaje te (ok. 600 szt.) można uznać za wyróżniające się na tle wszystkich, których nasienie można kupić, gdyż wartość ich IE przekracza o 222 zł wartość średnią. Z pewnością każdy z hodowców, chcący poprawić ekonomiczną efektywność swoich krów, znajdzie wśród nich odpowiedniego osobnika, spełniającego kryteria wytyczonego celu hodowlanego.
Centrum Genetyczne przeanalizowało także dostępne buhaje odmiany czarno-białej posiadające oszacowany indeks PF. Grupa ta w sezonie 2025.1 jest pod względem liczebności o 862 szt. większa niż buhajów z IE i liczy 2334 rozpłodniki, których średni indeks PF wynosi 148, tj. o 7 jednostek więcej niż w sezonie 2024.3. Najlepiej oceniony buhaj legitymuje się indeksem PF = 182, natomiast najsłabszy pod tym względem ma indeks PF = 79.
Buhaje odmiany HO – TOP 100 oceny
Analiza obejmuje 100 buhajów o najwyższym opublikowanym wyniku IE w aktualnym sezonie OWH. W kwietniowym sezonie oceny średnia wartość IE buhajów na pierwszych 100 pozycjach rankingu odmiany HO wynosi 4188 zł i wzrosła w odniesieniu do grudnia 2024 r. o 900 zł. Wskaźnik ten został oszacowany obecnie z o 0,12 wyższą dokładnością, która osiągnęła wartość 0,82. Ranking najwyżej ocenionych pod względem IE buhajów odmiany HO otwiera w sezonie 2025.1 polski rozpłodnik Danko Celtic PL005468673742 urodzony 19.11.2022 r., u którego wartość tego indeksu oszacowano na 5019 zł z dokładnością 0,86, a pod względem indeksu PF = 179 znalazł się na drugiej pozycji. Źródłem informacji do oceny tego buhaja jest międzynarodowa ocena GMACE przeprowadzona przez Interbull, w której oprócz danych rodowodowych wykorzystano jego genotyp.
Aby znaleźć się wśród pierwszych 100 buhajów rankingu, rozpłodnik musi mieć IE wyższy niż 3955 zł. Liczba buhajów pochodzących z Polski, które uplasowały się w TOP 100, wzrosła do dziesięciu, czyli o dwa więcej niż w sezonie 2024.3. Cztery z nich, tj. Danko Celtic, Superhit, Debo-Gomez i KZ Cyrrus, występowały wśród rozpłodników z najwyższym IE już w poprzednim sezonie, natomiast aktualne wartości indeksu ekonomicznego sześciu innych polskich buhajów: Debo-Picard, Prometheus, DS Dedal, Debo-Bosman, Danko Agar i DS. Etos pozwoliły im po raz pierwszy zaistnieć w tej prestiżowej części rankingu.
W sezonie 2025.1 dla 75 buhajów odmiany HO z TOP 100 rankingu źródłem informacji uwzględnionej w OWH jest międzynarodowa ocena oparta na ich genotypach, dla 18 brano pod uwagę genotypy buhajów w ocenie krajowej; u dwóch, oprócz genotypu, źródłem informacji była konwencjonalna ocena międzynarodowa, natomiast u pięciu dodatkowo fenotypy ich córek wpłynęły na OWH.
Polskie buhaje na czele
Podobnie jak to było w sezonie 2024.3, najlepsze buhaje notowane w czołówce rankingu wszystkich ocenionych rozpłodników odmiany HO pochodzą z 9 krajów: najliczniejsza grupa to rozpłodniki urodzone w Niemczech – jest ich 55; po 10 pochodzi z Niderlandów, Polski i Stanów Zjednoczonych; we Francji urodziło się 8; 4 pochodzą z Hiszpanii oraz po jednym buhaju w TOP 100 wywodzi się z Belgii, Kanady i Włoch.
Biorąc pod uwagę średnią wartość IE buhajów według kraju pochodzenia, jeśli pominąć pojedyncze buhaje z Kanady i Włoch, grupa polskich rozpłodników stoi na czele z IE = 4344 zł; następne są buhaje holenderskie (IE = 4210 zł), a trzeci stopień na podium przypadł grupie amerykańskich buhajów (IE = 4167 zł). Tej ostatniej grupie o złotówkę tylko ustępuje największa grupa z Niemiec (IE = 4166 zł).
Średnia wartość indeksu PF dla 100 najwyżej ocenionych buhajów odmiany HO w sezonie kwietniowym wyniosła 166, przyjmując najwyższą wartość PF = 182 w przypadku polskiego buhaja PL005451387267 Superhit, urodzonego w 2023 r. Warto podkreślić, że polskie buhaje w uszeregowaniu TOP 100 według indeksu PF tworzą drugą pod względem wielkości grupę liczącą 18 rozpłodników, osiągając średnią wartość PF = 171.
Buhaje odmiany RW – rynek krajowy
W porównaniu z sezonem grudniowym w aktualnym sezonie nieznacznie spadła liczba buhajów odmiany RW dostępnych na rynku – do 280 szt. (o 26 szt.). Średnia wartość IE analizowanej grupy wynosi 2207 zł, poruszając się w zakresie od 4023 zł do -763 zł. Tak więc w sezonie 2025.1 różnica między pierwszym a najsłabszym dostępnym buhajem wynosi aktualnie 4786 zł. To ważna informacja, którą trzeba brać pod uwagę przy wyborze rozpłodnika do inseminacji samic.
Wartości IE przekraczające średnią analizowanej grupy osiąga połowa buhajów dostępnych na rynku odmiany RW i to one zasługują na uwagę hodowców zainteresowanych doskonaleniem i postępem w aspekcie ekonomicznym w prowadzonych przez siebie stadach krów tej odmiany. Na rys. 2. są to rozpłodniki zaznaczone kolorami ciemno- i jasnozielonym oraz z górnej połowy w kolorze pomarańczowym.
Centrum Genetyczne podaje wyniki dostępnych buhajów RW z oszacowanym indeksem PF, których do analizy w sezonie 2025.1 trafiło 411 szt. Ich przeciętny indeks PF wynosi 141 (o 8 jednostek więcej niż w sezonie 2024.3), przy czym najlepszy posiada imponujący PF = 172, a najniżej oceniony ma PF na poziomie 78.
Buhaje odmiany RW – TOP 100 oceny
Wśród buhajów odmiany RW z opublikowanym w sezonie 2025.1 IE, podobnie jak to ma miejsce w przypadku rozpłodników odmiany HO, nastąpił spory wzrost jego średniej wartości – o kwotę 613 zł, w wyniku czego osiągnęła ona dla TOP 100 pułap 3388 zł. Znamiennym jest fakt, że liderem tego rankingu został polski buhaj o umaszczeniu czerwono-białym SK Mascot Red ET PL005475909766, którego IE w ocenie krajowej z użyciem genotypu jest oszacowany na 4023 zł (dokładność oceny wynosi 0,79). Aby buhaj mógł zająć miejsce w TOP 100, oszacowana wartość jego IE musi przekraczać 3104 zł.
W pierwszej połowie uszeregowania rozpłodników odmiany RW znajduje się łącznie 6 polskich osobników: wymieniony już SK Mascot Red ET, SK Gloria Red ET, PG Boruta ET, PG Bosco Red, Ranch Red G i Marti Red. Dla pierwszych pięciu buhajów źródłem informacji w ocenie krajowej jest ich genotyp, a Marti Red przeszedł ocenę międzynarodową opartą również o genotyp, podobnie inne 82 buhaje znajdujące się w zestawieniu TOP 100. Podkreślić trzeba, że trzy z ww. buhajów (SK Mascot Red ET, SK Gloria Red ET i Ranch Red G) są w czołówce po raz kolejny.
W aktualnym sezonie lista krajów, z których pochodzą najlepsze buhaje odmiany RW, powiększyła się o dwa w stosunku do poprzedniego sezonu: Niemcy (43), Niderlandy (31), Hiszpania (10), Francja (6), Polska (6), Dania (2), Czechy (1) i USA (1). Nadal miejscem urodzenia przeważającej większości buhajów z topu rankingu są Niemcy i Niderlandy, z których łącznie pochodzi 74% rozpłodników, podobnie jak w sezonie 2024.3.
Natomiast pod względem średniej wartości IE buhajów według kraju pochodzenia grupa 6 polskich buhajów ma trzecią – wśród 8 krajów – średnią wartość IE = 3610 zł, ulegając tylko buhajowi z Czeskiej Republiki i dwóm duńskim.
W kolejnym wydaniu „Hodowli i chowu Bydła” przedstawimy szczegółową analizę wyników w zakresie krów (odmiany HO i RW), stad krów rasy PHF oraz jałówek (odmiany HO i RW) objętych oceną genomową.
