Obornik na celowniku prawa

Obornik od zawsze był dla gospodarstw mlecznych cennym nawozem organicznym. Co hodowcy bydła mlecznego muszą wiedzieć w zakresie przepisów obowiązujących w minionym roku?

tekst: Michał Korytko

Dla wielu rolników to naturalne źródło azotu i innych mikroelementów, poprawiające strukturę gleby i ograniczające potrzebę stosowania nawozów mineralnych. Od 1 stycznia 2025 r. jego obecność w gospodarstwie może jednak stać się również… źródłem problemów prawnych.

Wchodzące w życie zmiany związane z implementacją unijnej dyrektywy azotanowej nakładają na rolników nowe, bardziej restrykcyjne obowiązki w zakresie przechowywania i stosowania nawozów naturalnych.

Jakie zmiany czekają hodowców bydła mlecznego? Jak się przygotować i jakie kary grożą za niedostosowanie się do przepisów? Czy obornik będzie można legalnie przetwarzać i sprzedawać jako pełnowartościowy nawóz organiczny?

Nowe obowiązki od 1 stycznia 2025 r. – kto musi mieć płytę obornikową?

Nowe wymogi wynikają z krajowego programu działań mającego na celu ograniczenie odpływu azotanów pochodzenia rolniczego, wdrażającego zapisy dyrektywy azotanowej 91/676/EWG. Ich głównym celem jest ochrona wód powierzchniowych i gruntowych przed zanieczyszczeniami azotanowymi pochodzącymi z rolnictwa.

Od 1 stycznia 2025 r. gospodarstwa o obsadzie powyżej 10 DJP (dużych jednostek przeliczeniowych) będą zobowiązane do posiadania infrastruktury umożliwiającej szczelne i bezpieczne przechowywanie nawozów naturalnych przez co najmniej 180 dni. Oznacza to konieczność budowy:

• płyt obornikowych o szczelnej konstrukcji (np. z betonu),
• zbiorników na gnojowicę i gnojówkę odpornych na przecieki i korozję.

W przypadku mniejszych gospodarstw, których obsada nie przekracza 10 DJP, nie ma obowiązku budowy takiej infrastruktury, ale nadal obowiązują tzw. dobre praktyki rolnicze. Przykładowo nie wolno przechowywać obornika w bezpośrednim sąsiedztwie cieków wodnych, studni czy rowów melioracyjnych.

Terminy i kontrola – nie warto czekać

Choć przepisy obowiązują formalnie od początku 2025 r., inwestycje infrastrukturalne powinny zostać zaplanowane i wdrożone wcześniej. Brak gotowej płyty lub zbiornika w momencie kontroli po 1 stycznia może skutkować nie tylko karą finansową, ale także problemami z dopłatami.

Organizacje takie jak wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska (WIOŚ) czy Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) mają prawo przeprowadzać kontrole w zakresie przechowywania i stosowania nawozów naturalnych. Naruszenia mogą skutkować obniżeniem dopłat bezpośrednich w ramach systemu cross-compliance, a w skrajnych przypadkach – ich całkowitym cofnięciem.

Statystycznie organy te kontrolują jedno na pięć gospodarstw w Polsce.

Kary za nieprzestrzeganie przepisów – co grozi rolnikom?

Nowe regulacje nie zawierają dokładnych stawek kar w złotówkach – ich wysokość zależy od stopnia naruszenia oraz decyzji inspekcji. Jednak zgodnie z obowiązującymi wytycznymi kary mogą przybrać następującą formę:

• ostrzeżenie i nakaz usunięcia nieprawidłowości w określonym czasie,
• obniżenie dopłat w ramach WPR (nawet o kilkadziesiąt procent),
• administracyjne kary pieniężne w przypadku uporczywego łamania przepisów lub rażącego zaniedbania.
  W przypadku np. przechowywania obornika na nieutwardzonym podłożu w sąsiedztwie ujęć wody lub nieprawidłowego nawożenia pól w okresach zakazu kontrola może uznać takie działanie za poważne zagrożenie dla środowiska.

Przetworzony obornik jako legalny nawóz – czym jest RENURE?

Podczas gdy Polska wdraża zaostrzone przepisy ochrony wód, Unia Europejska pracuje nad nowymi przepisami dotyczącymi obrotu nawozami pochodzenia zwierzęcego. W kwietniu 2024 r. Komisja Europejska opublikowała projekt zmiany dyrektywy azotanowej, zakładający możliwość stosowania niektórych nawozów przetworzonych z obornika powyżej obecnego limitu 170 kg N/ha rocznie.
Produkty te, określane skrótem RENURE (recovered nitrogen from manure), powstają w wyniku technologicznego przetworzenia obornika (np. suszenia, separacji, kompostowania) i charakteryzują się składem zbliżonym do nawozów mineralnych. W przyszłości – po spełnieniu określonych warunków środowiskowych i technologicznych – mogłyby być legalnie stosowane w większych ilościach, co otworzy rynek na ich przemysłową produkcję i sprzedaż.

Uwaga: status prawny RENURE nadal nie jest przesądzony. Nie ma jeszcze decyzji o nadaniu takim nawozom oznaczenia CE, a projekt legislacyjny znajduje się w fazie konsultacji w państwach członkowskich. Niemniej warto śledzić te zmiany – mogą one znacząco wpłynąć na opłacalność gospodarstw produkujących duże ilości obornika.

Koszty modernizacji – ile trzeba zainwestować?

Wielu hodowców będzie zmuszonych do kosztownych inwestycji. Szacunkowe koszty, zależne od lokalizacji i rozmiaru gospodarstwa, to:

• budowa płyty obornikowej dla gospodarstwa 50–60 DJP: od 60 000 do 100 000 zł,
• zakup zbiornika na gnojowicę: od 30 000 zł wzwyż, zależnie od pojemności i technologii.

Dla mniejszych gospodarstw dostępne są tańsze, choć nadal kosztowne alternatywy, np. rękawy foliowe, pryzmy betonowe z odpływem do zbiornika czy przenośne zbiorniki elastyczne.

Skąd wziąć pieniądze?

Dostępne dofinansowania
Rolnicy mogą ubiegać się o wsparcie z kilku źródeł finansowania:

• Modernizacja gospodarstw rolnych w ramach PROW 2023–2027 – umożliwia finansowanie inwestycji w infrastrukturę magazynowania nawozów.
• Krajowy Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej – obejmuje m.in. dopłaty i wsparcie dla działań środowiskowych.
• Regionalne programy operacyjne (RPO) – mogą oferować wsparcie w poszczególnych województwach.
  Nie warto zwlekać – nabory mają ograniczoną pulę środków i krótkie terminy składania wniosków.

Jak przygotować się do zmian? – w pięciu krokach

1. Sprawdź wielkość stada – jeśli przekraczasz 10 DJP, musisz mieć odpowiednią infrastrukturę do przechowywania obornika i gnojowicy.
2. Zaplanuj inwestycję – płyta, zbiornik lub inne rozwiązanie muszą być zgodne z przepisami prawa budowlanego i środowiskowego.
3. Prowadź dokumentację nawożenia – rejestry, analizy gleby, plany nawożenia są obowiązkowe w razie kontroli.
4. Stosuj się do okresów zakazu nawożenia – szczególnie jesienią i zimą, gdy gleby są nasycone wodą i ryzyko wymywania azotanów jest największe.
5. Śledź zmiany w prawie UE – nowe regulacje mogą uczynić z obornika surowiec handlowy, a nie tylko odpad do zagospodarowania.

Obornik to szansa, nie tylko obowiązek

Choć nowe przepisy oznaczają wyzwania i koszty to dobre zarządzanie nawozami naturalnymi nie tylko zmniejsza koszty nawożenia mineralnego, ale też może przynieść nowe źródła dochodu w przyszłości, zwłaszcza jeśli produkty typu RENURE zostaną dopuszczone na unijnym rynku.

Rolnicy, którzy już dziś podejmą działania dostosowawcze, będą w lepszej pozycji wobec nadchodzących zmian – zarówno w zakresie ochrony środowiska, jak i konkurencyjności gospodarstw.

Idą zmiany

Zbliżają się ku końcowi prace nad ustawą, która może znacząco wpłynąć na wymogi prawne dotyczące przechowywania nawozów naturalnych. Projekt ustawy o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przechowywania nawozów naturalnych przewiduje wydłużenie terminów na dostosowanie pojemności zbiorników na obornik i gnojówkę. Choć ustawa nie została jeszcze opublikowana w Dzienniku Ustaw RP (co oznacza, że w momencie pisania tego tekstu nie obowiązuje), znajduje się w końcowej fazie legislacyjnej. Warto więc przeanalizować jej potencjalne skutki.

Projekt skierowany jest do gospodarstw utrzymujących do 210 dużych jednostek przeliczeniowych (DJP). W praktyce obejmie większość hodowców bydła mlecznego, zwłaszcza tych prowadzących średnie i mniejsze gospodarstwa. Kluczowe zmiany:

1. Wydłużenie terminów dostosowawczych:

• dla gospodarstw do 20 DJP – czas na dostosowanie zbiorników przedłużono do 31 grudnia 2027 r.;
• dla gospodarstw od 21 do 210 DJP – termin wyznaczono na 31 grudnia 2025 r. To istotna ulga dla rolników, którzy nie zdążyli zmodernizować infrastruktury do końca 2024 r.

1. Możliwość uniknięcia kar:

• jeśli hodowca złoży specjalne zgłoszenie do ministra rolnictwa w ciągu 3 miesięcy od wejścia ustawy w życie, zostanie zwolniony z odpowiedzialności za nieterminowe dostosowanie zbiorników;
• wstrzymane zostaną również wszelkie postępowania administracyjne wobec gospodarstw, które skorzystają z nowych przepisów.

1. Uproszczenia w zagospodarowaniu terenu: do końca 2027 r. nie będzie wymagana decyzja o warunkach zabudowy przy modernizacji lub budowie obiektów do przechowywania nawozów naturalnych. To może przyspieszyć inwestycje. Aby skorzystać z przedłużonych terminów, należy:

• dokonać zgłoszenia z danymi identyfikacyjnymi, informacjami o liczbie DJP i przyczynach opóźnienia (na formularzu udostępnionym przez ministerstwo rolnictwa w BIP);
• przedstawić plan działań naprawczych (np. umowę na odbiór nadwyżki nawozów, jeśli gospodarstwo ma powyżej 20 DJP);
• złożyć oświadczenie o zgodności z prawdą – fałszywe dane będą karane.  