Sporządzanie kiszoneki ich konserwacja – zasady ogólne
Kiszenie to najpopularniejszy i najbardziej ekonomiczny sposób konserwacji pasz objętościowych dla bydła. Kiszonki można sporządzać z każdego pokosu, ale najczęściej zakisza się pokos pierwszy i trzeci (w wielu regionach czwarty i piąty, z przeznaczeniem na pasze dla młodzieży i opasów), drugi przeznaczany jest na siano.
tekst: Błażej Zielonka, zdjęcie: freepik.com
Podstawowe zasady przy zbiorze zielonek na kiszonkę
- Istotny jest wybór odpowiedniej fazy wzrostu zbieranych roślin. Zawsze należy zwracać uwagę na główną roślinę mieszanki.
- Koszenie powinno się wykonywać w godzinach popołudniowych, wtedy zielonka ma najwyższą zawartość cukrów i łatwiej się dosusza, koszenie należy wykonać na wysokość 6–8 cm, aby pozostawić na źdźble przynajmniej fragmenty dolnego liścia, pozwala to na szybsze jej odrastanie po skoszeniu.
- Zbiór zaleca się wykonać możliwie jak najszybciej, przy osiągnięciu ok. 32–36% suchej masy zielonki, silos najlepiej zamknąć w ciągu 2–3 dni, w przypadku silopaków owinięcie folią powinno nastąpić maksymalnie w ciągu czterech godzin od zrobienia balotu. W użyciu są różne kolory folii kiszonkarskiej do balotów. Biały jest uniwersalny, zielony – polecany do stosowania, gdy występują problemy z ptakami, czarny – gdy kiszone są późnojesienne pokosy. Na długie składowanie zalecane jest używanie folii grubszych (25 mikronów). Pilnować trzeba także prawidłowego naciągu folii (informacja o prawidłowym naciągu powinna się znajdować na opakowaniu rolki, z zasady wynosi on 60–70%). Sprawdzenia, jaki jest naciąg, najlepiej dokonać przez nakreślenie na rolce odcinka 10 cm, który po nawinięciu na balot powinien mieć długość 16–17 cm. Zmieniając folię na owijarkach, gdzie się rozkręca zamocowanie, należy za każdym razem sprawdzić naciąg, podobnie wtedy, gdy zmienimy producenta folii (różne grubości i rodzaje wykonania folii oraz różne tuleje rolki).
- Każdą warstwę zielonki należy starannie ugnieść, optymalna warstwa świeżej zielonki powinna mieć grubość 30–40 cm.
- Przy zamykaniu silosu należy pamiętać, aby nie ugniatać pryzmy następnego dnia – powoduje to wyciśnięcie z górnej warstwy kiszonki dwutlenku węgla, na miejsce którego zasysany jest tlen, będący bardzo dobrą pożywką dla rozwoju niekorzystnych bakterii.
- Po wypełnieniu zbiornika trzeba możliwe jak najszybciej okryć go folią i docisnąć ją do zielonki.
Wiele kontrowersji wśród rolników budzi używanie wszelkiego rodzaju zakiszaczy. Używać ich czy nie? Wszystkie ośrodki naukowe i czołowi hodowcy mówią o konieczności ich stosowania.
Co nam daje stosowanie inokulantów
Przede wszystkim ogranicza straty kiszonek podczas przechowywania spowodowane przez bakterie (gnicie), grzyby chorobotwórcze (pleśnie) i drożdże; poprawia ich smakowitość, zwiększając tym samym pobranie; zmniejsza straty suchej masy i składników pokarmowych, które zachodzą podczas zagrzewania się kiszonek.
Na rynku występują zakiszacze (często zwane inokulantami) biologiczne, biologiczno-chemiczne i chemiczne. Najpopularniejsze są zakiszacze bakteryjne, będące mieszaniną szczepów bakterii kwasu mlekowego, zapewniającego szybkie obniżenie pH kiszonki, a tym samym ograniczenie rozwoju niekorzystnych bakterii powodujących psucie się zakiszanego materiału. Pamiętajmy, że bakterie te (używane w inokulantach) naturalnie występują w środowisku i są zupełnie nieszkodliwe dla zdrowia zwierząt.
Zakiszacze biologiczno-chemiczne są to zestawy szczepów bakterii połączonych z konserwantem chemicznym, nieograniczającym rozwoju bakterii kwasu mlekowego, najczęściej należą do nich benzoesan sodu i sorbinian potasu (lub ich mieszaniny).
Zakiszacze chemiczne są to organiczne lub nieorganiczne kwasy obniżające pH zakiszanej masy, najczęściej stosowany jest kwas mlekowy, ale można użyć kwasu propionowego, mrówkowego czy ortofosforowego (lub ich mieszanin).
Rodzaj zakiszacza zależy od preferencji hodowcy, a najczęściej (jednak) od wykonującego usługę. W świetle literatury światowej najczęściej używa się inokulantów bakteryjnych, i na nich skupimy naszą uwagę.
Spośród używanych szczepów bakterii rozróżniamy homofermentatywne i heterofermentatywne. Obydwa rodzaje wytwarzają kwas mlekowy, będący doskonałym konserwantem. Różnica między nimi jest taka, że homofermentatywne „pracują” w środowisku beztlenowym, a heterofermentatywne wykorzystują także resztki tlenu w zakiszanej masie.
Dlatego bakterie heterofermentatywne niezbędne są przy zakiszaniu nadmiernie przesuszonych zielonek i przy zakiszaniu ziarna. Powinniśmy poszukiwać jednak mieszanin różnych szczepów bakterii, gdyż zapewniają one działanie w szerokim spektrum pH. Głównie bakterie kwasu mlekowego mogą usprawnić proces produkcji kiszonki przez zwiększenie stężenia kwasu mlekowego i zmniejszenie utraty suchej masy (ryc. 1).
Bakterie homofermentatywne:
Ef – Enterococcus faecium, bakteria zaczynająca najszybciej fermentację, starter fermentacji
Lp – Lactobacillus plantarum – różne szczepy tej bakterii są typowym „koniem pociągowym” w całym zakresie fermentacji (może być stosowana jako samodzielna)
Ls – Lactobacillus salivarius – utrzymuje skuteczną fermentację w środkowym przedziale pH
Pa – Pedicoccus acidilactici – utrzymuje skuteczną fermentację w dolnym zakresie pH
Lc – Lactobacillus cassei – utrzymuje skuteczną fermentację w dolnym zakresie pH
Ll – Lactobacillus lactis – utrzymuje skuteczną fermentację w dolnym zakresie pH
Bakterie heterofermentatywne:
Lbu– Lactobacillus buchneri – pracuje w całym przedziale pH (może być stosowana jako samodzielna)
Lbr – Lactobacillus brevis – używana jest w mieszaninach, można jej używać przy zakiszaniu ziarna także dla innych gatunków niż przeżuwacze (trzoda, drób)
Kolejny problem to, jakie ilości stosować i na jakie rośliny. Ilość zależna jest od rodzaju zakiszanej masy (jej minimum cukrowego) oraz od suchej masy zakiszanego materiału. Problemem najczęściej jest to, że różnego rodzaju zakiszacze mają różną koncentrację i czasami trudno je porównać zarówno jakościowo, jak i cenowo. Aby dokonać właściwego wyboru, zawsze starajmy się sprowadzić je do wspólnego mianownika za pomocą ilości określanych jako JTK (jednostki tworzące kolonię) lub CFU (od ang. colony-forming unit).
- Trawy i mieszanki z motylkowymi
SM – mniej niż 28%, 500 tys. CFU/g zakiszanej masy
SM – 28–45%, 250 tys. CFU/g zakiszanej masy
SM – powyżej 45%, 750 tys. CFU/g zakiszanej masy, ewentualnie rozważyć zastosowanie kwasów
Motylkowe z trawami – zwiększyć koncentrację o 50%. - Motylkowe
SM – mniej niż 28%, 1 mln CFU/g zakiszanej masy lub kwasy organiczne
SM – 28–40%, 500 tys. CFU/g zakiszanej masy
SM – 40–45%, 750 tys. CFU/g zakiszanej masy
SM – powyżej 45%, 1 mln CFU/g zakiszanej masy, ewentualnie rozważyć zastosowanie kwasów. - Kukurydza na kiszonkę
SM – mniej niż 28%, 250 tys. CFU/g zakiszanej masy
SM – 29–42%, 125 tys. CFU/g zakiszanej masy
SM – powyżej 42%, 500 tys. CFU/g zakiszanej masy
SM – powyżej 55%, rozważyć kwasy organiczne.
Na zastosowanie niższych stężeń możemy sobie pozwolić TYLKO przy korzystnych warunkach zbioru (słonecznie i sucho) oraz w odpowiedniej fazie wzrostu i przy optymalnej suchej masie zbieranego materiału.
PAMIĘTAJ: zalecenia producentów są różne i nie zawsze podyktowane koniecznością.
