Zakup jałówki to inwestycja, a nie gra w ruletkę
Zazwyczaj, wydając pieniądze, kierujemy się konkretną potrzebą, ale też analizujemy jakość kupowanego produktu, czy raczej stosunek jakości do ceny. Ocenę jakości opieramy na rozlicznych parametrach, zależnie od tego, co jest obiektem naszego zainteresowania. Najważniejsze jest, by w ostatecznym rozrachunku produkt spełnił nasze oczekiwania.
tekst: Katarzyna Rzewuska, CGen PFHBiPM
Tymczasem, kiedy rozmawiam z hodowcami o zakupie jałówek, często mam wrażenie, że kupują przysłowiowego kota w worku, i dopóki nie zaczną użytkować zwierzęcia w swoim stadzie, mogą co najwyżej mieć nadzieję, że dana sztuka nie zawiedzie ich oczekiwań. Z czego to wynika? W znacznej mierze z braku jasnych parametrów opisujących kupowany „produkt”, zawartych w jego specyfikacji lub wypisanych na etykiecie. Jednak, czy rzeczywiście hodowca musi wróżyć z fusów? Przyjrzyjmy się temu uważniej.
Zacznijmy od tego, czego hodowca oczekuje od kupowanego zwierzęcia. Przede wszystkim dobrej użytkowości, dzięki której osiągnie zyski. Oczywiście dla każdego z hodowców „dobra użytkowość” oznacza co innego, niemniej jednak wszyscy mają wizję idealnej krowy do swojego stada. Już podczas oglądania jałówki można ocenić jej pokrój oraz to, czy rozwój przebiega prawidłowo. Na tym etapie nie możemy jednak stwierdzić, jaka będzie budowa wymienia ani określić, czy system odchowu zapewnił maksymalny udział tkanki gruczołowej. Co więc możemy sprawdzić i jakie informacje wykorzystać, by podjąć jak najlepszą dla nas decyzję?
Potencjał zapisany w genach
Przyszła użytkowość (fenotyp) zależy między innymi od potencjału genetycznego (określanego przez wartość hodowlaną). Jak jednak ocenić, czy dana jałówka posiada geny warunkujące pożądany fenotyp, skoro nie możemy tego bezpośrednio zmierzyć, a z oczywistych powodów nie posiadamy danych o wydajności. W tym wypadku wykorzystuje się informację o rodzicach. Często w ogłoszeniach podawana jest informacja o wydajności matki. Nie zapominajmy jednak, że tylko częściowo wynika ona z genetyki, a w znacznej mierze wpływają na nią warunki utrzymania i żywienia zapewnione w danym stadzie. Z tego względu ważne jest, jaka część obserwowanej wydajności ma podłoże w genach, bo tylko ten potencjał może zostać przekazany potomstwu. Dlatego im niższa odziedziczalność cechy, tym mniej dokładne jest przewidywanie dotyczące przyszłej użytkowości jałówki na bazie wyników uzyskiwanych przez jej matkę. Jest to istotne zwłaszcza w przypadku płodności i zdrowia, które są znacznie niżej odziedziczalne niż wydajność mleka. Te cechy warunkują uzyskiwane przez hodowcę zyski, wpływając na wysokość ponoszonych kosztów. Dlatego w ich przypadku konieczne jest bazowanie na wartościach hodowlanych, a nie na wynikach uzyskiwanych przez matkę. Obecnie hodowcy mają dostęp do indeksów rodowodowych (rPF), które są obliczane w oparciu o informacje dotyczące wartości hodowlanych przodków jałówki. Wartość indeksu rodowodowego można sprawdzić na stronie internetowej www.cgen.pl/indeksy, gdzie zamieszczany jest ranking notujący najlepsze w kraju sztuki. Wystarczy w polu „Id” wpisać fragment numeru z kolczyka, by wyszukać daną jałówkę i odczytać wartość jej indeksu rodowodowego.
Genotypowanie daje większą pewność
Istnieje możliwość określenia potencjału genetycznego z jeszcze większą dokładnością niż za pomocą indeksu rodowodowego. Jeżeli chcemy opierać swoje decyzje na jak najdokładniejszych informacjach, oczekujmy od sprzedawcy wyniku oceny genomowej jałówki (gPF). Jest on najlepszym dostępnym parametrem umożliwiającym przewidywanie przyszłej użytkowości jałówek. Znając gPF, wiemy, czego można się spodziewać po danym zwierzęciu i w wielu wpadkach nawet jałówka z przeciętną oceną okaże się lepszym wyborem, niż zachwalane przez sprzedawcę sztuki bez tej oceny.
Co stado mówi o jałówce?
Często podawaną w ogłoszeniach informacją jest poziom wydajności stada. Składa się na niego średni poziom genetyczny stada oraz system zarządzania i utrzymania zwierząt. Z tego względu nie możemy na podstawie średniej wydajności stada wnioskować o potencjale genetycznym jałówki. Informacja ta pozwala nam jednak pośrednio ocenić, czy warunki środowiskowe w naszym stadzie będą zbliżone do tych, w jakich matka jałówki osiągała swoje wyniki produkcyjne. O potencjale genetycznym oferowanych przez danego hodowcę jałówek możemy wnioskować bazując na danych z rankingu stad, który można znaleźć na stronie internetowej Centrum Genetycznego. Podana jest w nim średnia wartość indeksu rPF jałówek z danej obory. Możemy zawęzić grupę uwzględnionych w wyliczeniach zwierząt do jałówek w wieku pomiędzy 6. a 24. miesiącem, żeby uzyskać wynik w jak największym stopniu odnoszący się do jałówek cielnych. Pamiętajmy jednak, że w każdym stadzie występują zwierzęta o zróżnicowanym potencjale genetycznym, więc średnia wartość informuje nas o ogólnym poziomie stada, a nie o wartości danej sztuki.
Indeks ekonomiczny ułatwi podejmowanie decyzji o zakupie
Jak już wspominałam, często jedyną informacją podawaną w ofercie są dane związane z wydajnością, a przecież zyski zależą od większej liczby czynników, o czym świadczą indeksy hodowlane obejmujące coraz większą liczbę cech. Jeszcze lepiej będzie to odzwierciedlał indeks ekonomiczny opracowywany przez PFHBiPM. Będzie on prezentował wartość hodowlaną zwierzęcia wynikającą z sumy zysków osiąganych poprzez poprawę uwzględnionych w indeksie cech. Dzięki ocenie potencjału genetycznego wyrażanej za pomocą indeksu ekonomicznego decyzja o wyborze jałówki stanie się jeszcze prostsza. Wybór będzie można prowadzić na podstawie prognozowanego zysku, jaki przyniesie dane zwierzę.
Zakup jałówki cielnej to inwestycja w kolejne pokolenia
W przypadku zakupu jałówki cielnej ważny jest nie tylko jej potencjał, ale także potencjał jej potomka. Gdy dysponujemy informacją o tym, jakim buhajem jałówka została pokryta, to w połączeniu ze znajomością jej wartości hodowlanej możemy wyliczyć indeks rodzicielski, a więc wstępnie ocenić przyszłą wartość płodu. W ten sposób wiedza o tym, jakim buhajem pokryto daną sztukę, staje się kolejnym elementem oceny planowanego zakupu, który jest inwestycją nie tylko w jałówkę, ale i w następne pokolenie. Jeżeli o kolejnym pokoleniu mowa, to niezmiernie istotne staje się także pytanie, czy jałówka została pokryta nasieniem seksowanym, czy konwencjonalnym. Kwestia ta nie tylko pozwala stwierdzić, czy kupiliśmy jedną, czy dwie jałówki (jedną odchowaną i jedną do odchowania), ale także, czy uzyskamy córkę od pierwiastki. Jak widać, warto do listy kryteriów oceny jałówki cielnej dodać te odnoszące się do cielęcia, a więc rodzaj nasienia użytego podczas inseminacji jałówki oraz indeks rodzicielski jej potomka.
W najbliższym czasie Centrum Genetyczne poszerzy możliwości hodowcy w zakresie oceny potomka oferowanej do zakupu jałówki. Zostanie udostępniony kalkulator, do którego będzie można wpisać numer jałówki oraz buhaja, którym została pokryta, a w odpowiedzi uzyskamy dwie bardzo użyteczne informacje: wartość indeksu rodowodowego oraz inbred. Dzięki temu nie tyko poznamy potencjał genetyczny przyszłego potomka, ale także przekonamy się, czy nie zostanie on ograniczony przez depresję inbredową.
Oczywistym jest, że wybór jałówek, zwłaszcza przy zakupie większej liczby sztuk, wpływa na wyniki stada uzyskiwane w kolejnych latach. Z tego względu ocena oferowanego materiału jest niezwykle istotna. Na rysunku 1. zebrałam zestaw opisanych powyżej danych, które mogą stanowić podstawę do podjęcia trafnej decyzji. Warto się nimi kierować, bo im pełniejsza wiedza, tym mniejsze ryzyko rozczarowania podczas użytkowania w swoim stadzie zakupionych zwierząt. Z tego względu jako klient oczekuj od hodowcy oferującego materiał hodowlany zestawu informacji, które pozwolą zweryfikować jego jakość, ale też licz się z tym, że z jakością powinna wiązać się odzwierciedlająca ją cena. Warto zapłacić więcej, gdy stosunek jakości do ceny pozwoli wypracować większy zysk.
Zupełnie odrębne jest pytanie o to, z czego wynika potrzeba zakupu jałówek i jak z nabywcy stać się sprzedawcą materiału hodowlanego. W przyszłości spróbuję przyjrzeć się także tej kwestii.
