Ocena kondycji z doradcami żywieniowymi

Kondycja wpływa na wydajność, reprodukcję, zdrowie i długowieczność krów mlecznych. Wychudzenie lub otłuszczenie może być powodowane wystąpieniem problemów żywieniowych, zdrowotnych lub niewłaściwym zarządzaniem stadem. Regularna ocena kondycji krów może pomóc w rozwiązaniu problemów, wpłynąć na poprawę zdrowia, długość użytkowania i wydajność stada – a tym samym na ekonomikę produkcji mleka. Doradcy do spraw żywienia PFHBiPM przekonują o sensowności wykonywania oceny kondycji krów.

tekst: Zbigniew Wróblewski, zdjęcie: Marcin Wąż

Nadmiernie otłuszczone krowy to często efekt źle zbilansowanej dawki pokarmowej i zarządzania rozrodem. Tłusta krowa jest bardziej podatna na choroby metaboliczne i infekcje, istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia u niej trudnych porodów i problemów po ocieleniu.

Wstęp
Gromadzenie się tkanki tłuszczowej w nadmiarze zwykle zaczyna się w ciągu ostatnich trzech do czterech miesięcy laktacji, kiedy produkcja mleka się zmniejsza, ale ilość energii w dawce pokarmowej i całkowity poziom składników odżywczych nie został zmniejszony. Inna, często występująca przyczyna zbędnego otłuszczenia to za długi okres zasuszenia lub przekarmienie w tym okresie.

Za słaba kondycja lub wychudzenie często obniżają produkcję mleka z powodu niewystarczających zasobów energii i białka. Krowy za chude często nie wykazują objawów rui, dopóki nie zaczną odzyskiwać – lub przynajmniej utrzymywać – masy ciała. Dawka pokarmowa dla takich zwierząt powinna zapewnić zapotrzebowanie na produkcję i równocześnie poprawę kondycji.

Ocena kondycji ciała jest również przydatna w zarządzaniu karmieniem jałówek przeznaczonych na remont stada. Chude jałówki mogą nie rosnąć wystarczająco szybko, aby osiągnąć dojrzałość płciową w wieku 11–13 miesięcy. Mogą mieć też za niską masę ciała, aby wycielić się w wieku 22–24 miesięcy i utrzymywać produkcję mleka w pierwszej laktacji. Warto nadmienić, że jałówki otłuszczone wykazują więcej problemów z zacieleniem, częściej występują u nich problemy w trakcie wycielenia i po nim, produkują mniej mleka.

Skala oceniania kondycji metodą BCS
Punktacja stanu ciała krów mlecznych jest metodą subiektywną, wizualną i dotykową oceną rezerw tkanki tłuszczowej przy użyciu pięciopunktowej skali z 0,25-punktowymi przyrostami. Wyniki kondycji ciała (BCS) są pośrednim oszacowaniem bilansu energetycznego. Wynik 1 oznacza krowę wychudzoną, podczas gdy 5 – nadmiernie otłuszczoną, a 3 świadczy o średniej kondycji ciała. Ocena koncentruje się na tylnych partiach ciała – zad i odcinek krzyżowy. Punktami pomocniczymi są: guzy biodrowe, guzy kulszowe, krętarz, wyrostki pionowe kręgosłupa, wyrostki poprzeczne kręgosłupa, wypełnienie u nasady ogona. Oceny tego samego zwierzęcia dokonywane przez różne osoby powinny mieścić się w granicach 0,25 punktu.

Wiele badań naukowych wykazało związek kondycji ciała z ilością spożytej suchej masy dawki pokarmowej, produkcją mleka, reprodukcją i zdrowiem.

Spożycie suchej masy
Zbyt dobra kondycja ma negatywny wpływ na pobranie suchej masy dawki pokarmowej, Oznacza to, że krowy otłuszczone przed wycieleniem są w grupie zwierząt o zwiększonym ryzyku niskiego spożycia paszy. Może to prowadzić do utraty kondycji ciała i jednocześnie pogłębienia ujemnego bilansu energetycznego po wycieleniu. Zmniejszone spożycie suchej masy ma oczywisty wpływ na produkcję mleka i może przyczynić się do występowania ketoz, przemieszczenia trawieńca lub innych metabolicznych i produkcyjnych konsekwencji dołu żywieniowego.

Produkcja mleka
Mobilizacja zapasów tkanki tłuszczowej stanowi źródło długołańcuchowych kwasów tłuszczowych niezbędnych do produkcji tłuszczu mleka i źródło energii dla tkanek organizmu we wczesnej laktacji. BCS i krzywe laktacji często są lustrzanymi obrazami, a krowy wytwarzają więcej mleka, doświadczając największej zmiany masy ciała i najniższego BCS we wczesnej laktacji. Jednakże wpływ BCS na produkcję mleka nie jest reakcją liniową. Krowy o BCS 3,00–3,50 w dniu wycielenia wytwarzają więcej mleka niż te, które wycielają się z oceną niższą lub wyższą. Związek ten może być spowodowany wzrostem dostępnej energii z rezerw ciała do kondycji 3,50 i negatywnym wpływem wyższego BCS na spożycie suchej masy. Krowy po wycieleniu do 60. dnia laktacji nie powinny zmienić kondycji o więcej niż 0,50–1,00 punktu.

Rozród
Bilans energetyczny odgrywa bardzo ważną rolę w rozrodzie, a zarówno kondycja aktualna, jak i wcześniejsza wpływają bezpośrednio na wyniki rozrodu. Większa zmiana BCS między wycieleniem a pierwszą inseminacją i niższy BCS w dniu pierwszego krycia konsekwentnie wiążą się z obniżeniem wskaźnika ciąży. Dużo badań wykazało, że zmiany w dawce pokarmowej nie były w stanie zrównoważyć utraty BCS we wczesnej laktacji, co oznacza, że podstawowym sposobem kontrolowania BCS w rozrodzie jest zarządzanie nim w czasie wycielenia. Krowy o wysokim BCS w dniu wycielenia tracą najwięcej masy ciała w ciągu pierwszych pięciu tygodni laktacji. Mają one dłuższy odstęp czasu do pierwszej owulacji, większą liczbę dni do pierwszej rui i zapłodnienia oraz najniższe wskaźniki pierwszej inseminacji. Utrata masy ciała we wczesnym okresie ciąży wiąże się również ze zwiększonymi stratami zarodków (wczesne zamieranie zarodków). Dla hodowcy to duże straty finansowe.

Zdrowie
Kondycja w dniu ocielenia i we wczesnej laktacji wiąże się z częstotliwością występowania zaburzeń i chorób metabolicznych u krów mlecznych, zwłaszcza ketozy. Ryzyko ketozy jest dwa razy większe w przypadku krów z BCS > 3,5 w porównaniu z tymi, które wycielają się z BCS = 3,25, częstotliwość ketozy klinicznej i podklinicznej jest większa u krów o wysokim BCS. Hipokalcemia może być również związana z BCS. Badanie wykazało, że krowy z BCS < 2,50 lub > 3,50 były odpowiednio o 13% lub 30% bardziej narażone na hipokalcemię niż krowy z BCS = 3,00. Tłuste krowy mobilizują więcej energii z rezerw ciała, co ma tendencję do zmniejszenia spożycia suchej masy i zwiększenia produkcji mleka; oba te czynniki przyczyniają się do ryzyka wystąpienia chorób metabolicznych.

Ryzyko zapalenia błony śluzowej macicy zwiększa się u krów o niskim BCS lub tych, które zmieniają kondycję w dół w okresie zasuszenia. Krowy chudnące w okresie zasuszenia mogą mieć większe ryzyko dystocji. Zatrzymanie łożyska występuje częściej u krów ze zbyt dobrą kondycją. Nowe badania wykazały większą wrażliwość na stres oksydacyjny i osłabienie funkcji układu immunologicznego u krów z kondycją wyższą niż 3,50, co się przyczynia do zwiększenia częstotliwości stanów chorobowych. Kulawizna dotyczy zarówno krów tłustych, jak i chudych. Krowy o nadmiernym BCS w okresie zasuszenia mogą być narażone na stres, spowodowany przenoszeniem dodatkowej masy ciała lub zmniejszonego pobrania suchej masy dawki pokarmowej po wycieleniu, co prowadzi do utraty BCS w miarę postępu laktacji. U krów BCS < 2,00 powoduje więcej przypadków kulawizny. Prawdopodobnie jest to spowodowane cieńszą poduszką tłuszczową, co prowadzi do zwiększonej częstotliwości występowania owrzodzeń racic i choroby białej linii. Podsumowanie Zmiany kondycji u krów mlecznych są zależne od ich stanu fizjologicznego – zasuszenie, wycielenie, laktacja. U większości krów BCS zmniejsza się do około 100. dnia laktacji, a następnie się zwiększa. Wydajne, wysokoprodukcyjne krowy mogą nie doświadczyć dużych zmian w BCS, a niektóre niskoprodukcyjne krowy mogą stale zwiększać kondycję w okresie laktacji. Na zdrowie i wydajność mają wpływ zarówno zgromadzone za duże rezerwy tłuszczowe, jak też ich brak. Zarządzanie stanem kondycji krów wiąże się z unikaniem skrajności nadmiernego lub niedostatecznego gromadzenia rezerw energetycznych ciała. Żywienie powinno podążać za zapotrzebowaniem krowy, z uwzględnieniem jej stanu fizjologicznego i produkcji mleka. Krowy we wczesnej laktacji z BCS > 3,25 i niższą niż oczekiwana produkcją mleka prawdopodobnie nie otrzymują wystarczającej ilości białka. Ważna jest też wiedza, że spożycie minerałów, witamin i wody jest odpowiednie.

Regularne monitorowanie BCS może być przydatne w śledzeniu zmian w okresie laktacji oraz w rozwiązywaniu problemów żywieniowych i zdrowotnych w stadzie. Stan ciała krowy ma wpływ na jej ogólną wydajność, ocena kondycji może być ważnym narzędziem w zarządzaniu stadem krów mlecznych. 