Analiza wyników sierpniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Druga ocena wartości hodowlanej buhajów w 2024 roku została opublikowana w miesiącu sierpniu wspólnie przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy i Centrum Genetyczne Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka.

Celem prezentowanej analizy wartości hodowlanej buhajów najbardziej licznej w Polsce rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców i tym samym skuteczności pracy hodowlanej. Analizowana subpopulacja składa się z buhajów inseminacyjnych biorących udział w krajowych programach hodowlanych. Buhaje te są zarejestrowane i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2019-2023 w liczbie 234 szt. i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2015-2019 w liczbie 222 szt. W sumie analizowana grupa zawiera 456 buhajów (w ocenie 2024/1 było 445 buhajów).

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych, realizujących programy hodowlane w Polsce w zakresie selekcji buhajów. Natomiast 22 buhaje w chwili publikacji oceny były własnością hodowców i zostały poddane genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji programów hodowlanych.

W niektórych porównaniach wykorzystano indeks ekonomiczny (IE), co pozwala pokazać potencjalne różnice w zyskach z produkcji mleka, w zależności od wybranych ojców przyszłych pokoleń krów. Przełożenie jest proste, im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.  

Objaśnienie skrótów użytych na wykresach i tabelach
PF – indeks selekcyjny Produkcja i Funkcjonalność, IE – Indeks Ekonomiczny,
PPR – podindeks produkcyjny, PPO – podindeks pokrojowy, PPL – podindeks płodności,
KS – WH dla zawartości komórek somatycznych, DLUG – WH dla długowieczności.

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW

Średnia wartość hodowlana 456 szt. analizowanych buhajów po ocenie sierpniowej 2024 roku wynosi 141 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest taka sama jak w ocenie kwietniowej (wykres 1). Średnia wartość hodowlana buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym (IE) wynosi 1966 zł i jest wyższa o 25 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Na 1. miejscu w rankingu, z indeksem PF 167 znajdują się 2 polskie buhaje ze SHiUZ w Bydgoszczy SUPERPOL i SUPERHIT. Ich Indeks Ekonomiczny wynosi odpowiednio 3011 i 3272 zł.

Analiza buhajów według roku urodzenia.

Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia (tabela 1, wykres 2). Średnia wartość hodowlana buhajów urodzonych w latach 2015 i 2023 wynosi odpowiednio 125 i 158 jednostek indeksu PF (+33 jednostki) i 1226 i 2709 zł IE (+1483 zł), co daje postęp hodowlany roczny 4,1 jednostki indeksu PF (3,3%) i 185,4 zł IE (15%).

Warto przeanalizować postęp genetyczny dla poszczególnych składowych indeksu PF. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2015 roku, a najmłodszymi urodzonymi w 2023 roku różnice wynoszą odpowiednio:

• produkcja: +26 jednostek, co stanowi roczny postęp 3,3 pkt (2,7%),
• pokrój: +16 jednostek, co stanowi roczny postęp 2,0 pkt (1,8%),
• płodność: +3 jednostki, co stanowi roczny postęp 0,4 pkt (0,4%),
• komórki somatyczne: +12 jednostek, co stanowi roczny postęp 1,5 pkt (1,4%),
• długowieczność: +21 jednostek, co stanowi roczny postęp 2,6 pkt (2,5%).

Roczny postęp genetyczny dla produkcji i długowieczności jest na podobnym poziomie 2,7% i 2,5%. Dla pokroju i komórek somatycznych postęp jest mniejszy i stanowi 1,8 i 1,4% rocznie, a dla płodności bardzo mały, bo tylko 0,4% rocznie.

W naszych artykułach za każdym razem przypominamy, że wszystkie informacje o pokryciach samic muszą być zarejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji. Informacje te po przetworzeniu, wracają do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli rejestrowane dane nie są rzetelne i kompletne już u źródła, otrzymujemy wówczas niewiarygodną, wtórną informacją o wartościach hodowlanych zwierząt, a przecież na tym bazujemy wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanej.

Tabela 1. Średnia wartość hodowlana buhajów wg roku urodzenia

Na wykresie nr 2 widać przyspieszenie postępu hodowlanego w grupie buhajów urodzonych w latach 2020 do 2023. Od rocznika 2021 obserwujemy powolny, ale ciągły postęp genetyczny dla cech płodności. Trend genetyczny dla cech pokroju i długowieczności jest bardzo niestabilny.

Analiza buhajów według właściciela.

Analizowane buhaje należą głównie do czterech Spółek Inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez Spółki Inseminacyjne (wykres 3).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 143 jednostki indeksu PF i 2097 zł IE dla całej subpopulacji buhajów.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia.

Buhaje biorące udział w programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z 8 krajów (wykres 4).

W subpopulacji 456 buhajów 64% stanowią buhaje urodzone w Polsce. Pozostałe buhaje pochodzą z Niemiec – 17%, Francji – 9%, Holandii – 8%, Danii – 1,3% i Hiszpanii 0,7%. W tej grupie znajduje się również po 1 buhaju pochodzącym z USA i Kanady. W poprzednim sezonie oceny rozkład procentowy buhajów był identyczny.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Wartość hodowlana 100 najlepiej wycenionych buhajów (Top 100) mieści się w przedziale indeksu PF od 153 do 167 (średni PF 158) i 1872 do 3393 zł IE (średni IE 2652 zł).

Różnica pomiędzy buhajem na 1. i 100. pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 14 jednostek. Trudno powiedzieć czy to dużo, czy może jednak mało. Natomiast jeżeli weźmiemy różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego pomiędzy najlepszym buhajem w tym rankingu (ranking IE) DECIMUS – IE 3393 zł, a najsłabszym ZOL CARRY – IE 1872 zł, to uzyskamy różnicę 1521 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 760,50 zł, niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach i łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w dobrą genetykę. 

W top 100, 36 buhajów ma indeks PF co najmniej 160 jednostek, natomiast w poprzednim sezonie buhajów z indeksem PF ≥ 160 jednostek było 28. Aktualnie 6 buhajów ma indeks PF ≥ 165 jednostek, w poprzednim sezonie było o 1 buhaja więcej (7 buhajów).

Duża różnorodność genetyczna buhajów.

Buhaje z rankingu top 100 według PF, pochodzą aż od 64 ojców i tylko 18 ojców ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Tak jak w poprzedniej wycenie największą liczbę synów w rankingu top 100 (6) ma buhaj PUMP, którego synowie mają wysoką średnią wartość hodowlaną 157 jednostek PF i wysoki IE – 2708 zł. PUMP jest francuskim buhajem urodzonym w grudniu 2019 roku. Jego aktualny indeks PF wynosi 150 jednostek, a indeks IE 1901 zł. Wywodzi się z amerykańskiej linii genetycznej: O. US3142041200 ARISTOCRAT, O.M. US74186134 GATEDANCER.

Na szczególną uwagę zasługuje również 4 synów buhaja SUPERIOR, z najwyższą średnią wartością indeksu PF 166 oraz IE – 3063 zł i 4 synów buhaja RIDERCUP z indeksem PF 164 i IE 3001 zł.

W rankingu top 100 znajduje się 4 synów polskiego ojca buhajów DANKO ALIANSA, ze średnim indeksem PF 159 i IE 2727 zł. DANKO ALIANS urodził się w listopadzie 2020 roku. Buhaj ten, pomimo że dochował się już kilkuset synów cały czas zajmuje bardzo wysoką lokatę w rankingu (40. pozycję) z indeksem PF 159 i IE 2676 zł.

Inny polski buhaj – KZ GODRYK ma 1 syna – buhaja GIEROJ MLEK z indeksem PF 154 i IE 2526 zł. Również wszystkim znany polski buhaj DANKO ZOOM ma 1 syna w rankingu top 100 – buhaja DANKO CRAIG (PF 153, IE 2547 zł).

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą liczbę potencjalnych matek buhajów. Na ojców buhajów wybiera się również młode, dobrze wycenione buhaje ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany zmniejszając odstęp między pokoleniami.

Tabela 2. Ojcowie buhajów z listy 100 najlepszych buhajów w sezonie 2024/2.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia.

• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 48 buhajów (w poprzedniej ocenie również 48) ze średnim indeksem PF 158 i 2652 zł IE.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 21 buhajów (poprzednio 19) ze średnim indeksem PF 159 i 2647 zł IE.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 18 buhajów (poprzednio 20) ze średnim indeksem PF 158 i 2639 zł IE.        
• MCB w Krasnem ma 12 buhajów (poprzednio 11) ze średnim indeksem PF 157 i 2682 zł IE.
• 1 buhaj z indeksem PF 155 i IE 2613 zł należy do innego właściciela niż Spółki Inseminacyjne (tabela 3).

Tabela 3. Liczba i średnia wartość indeksu PF buhajów wg kraju pochodzenia i właściciela na liście 100 najlepszych buhajów.

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów należy stwierdzić, że:

• W grupie 21 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 100%;
• W grupie 48 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 65%, w Niemczech 21%, we Francji 8%, w Holandii, Hiszpanii i Danii po 2%;
• W grupie 18 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 33%, w Niemczech 61% i w Holandii 6%;
• W grupie 12 buhajów będących własnością MCB w Krasnem 17% pochodzi z Polski, 67% z Holandii i 17% z Niemiec.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią coraz większy procent 61% (w ocenie 2024/1 – 57%). Buhaje pochodzące z Niemiec to 23% listy top 100, z Holandii 10%, z Francji 4%, z Danii i Hiszpanii po 1%.

Na liście TOP 100 buhaje urodzone w Polsce, z bardzo dobrym średnim wynikiem 157 jednostek indeksu PF i 2624 zł IE, zajmują znowu pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie, które wcześniej dominowały w rankingu.

W rankingu top 100 polskie buhaje pochodzą z 14 krajowych hodowli. Najwięcej buhajów pochodzi z hodowli Danko HR (12 buhajów). Z hodowli zarodowych HZZ Żołędnica i OHZ Lubiana pochodzi po 11 buhajów. Jednak na szczególne docenienie zasługują dwie hodowle indywidualne: Bożeny Janowskiej (6 buhajów) i Ryszarda Bobera (5 buhajów). W rankingu top 100 znalazły się jeszcze buhaje z hodowli: HZiNR Polanowice (3 buhaje), PR Długie Stare (3 buhaje), OHZ Dębołęka (2 buhaje), KR Kietrz (2 buhaje), OHZ Kamieniec Ząbkowicki (2 buhaje) oraz OHZ Mścice, OHZ Osiek, Mlekoland, OHZ Osięciny (po 1 buhaju).

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Średnia wartość indeksów selekcyjnych buhajów z rankingu top 10 wynosi 165 jednostek PF i 3079 zł IE (tabela 4).

Na liście TOP 10 na pierwszym miejscu ex aequo znajdują się 2 buhaje urodzone w Polsce SUPERPOL (PF 167, IE 3011 zł) i SUPERHIT (PF 167, IE 3272 zł), co jest wielkim sukcesem dla polskiej hodowli.

Roczny buhaj SUPERPOL urodził się 09.09.2023 roku z embriotransferu w hodowli HZiNR Polanowice. Jest synem niemieckiego buhaja Superior (O.O. Chapter, O.M. Hulk P). Matka buhaja SUPERPOL – BOAVISTA 45 ma bardzo wysoką wartość hodowlaną PF 156 i IE 2456 zł. Córki buhaja SUPERPOL, to przede wszystkim wysoka produkcja i doskonały skład mleka oraz doskonale zbudowane i zdrowe wymiona.

Nieco starszy, bo urodzony 20.06.2023 roku buhaj SUPERHIT pochodzi z hodowli OHZ Lubiana. Pochodzi z embriotransferu zarodka pobranego od matki z tej samej hodowli GREERTJE ET (PF 156, IE 2428 zł,). Ojcem buhaja SUPERHIT jest również niemiecki buhaj Superior, a O.M. Soundbar. SUPERHIT przekazuje na swoje córki wysoką produkcję, zdrowe i doskonale zbudowane wymiona, a także długowieczność.

W ubiegłej wycenie na 1. miejscu rankingu był również polski buhaj DANKO CELTIC, który w aktualnej wycenie jest na 5. pozycji. W wycenie 2023/3 najwyżej wycenionym buhajem był CHARON, aktualnie plasujący się na 4. miejscu listy.

Przeanalizujmy, jak w aktualnej wycenie plasują się pozostałe buhaje z listy top 10 wyceny 2024/1. Buhaj AZURYT z 2. pozycji rankingu, aktualnie spadł na 7. pozycję. Buhaj MADTIME przesunął się z 3. aż na 22. lokatę (PF 161, IE 3197 zł). GIGANTIC z 4. pozycji w wycenie 2024/1, przesunął się nieco poza top10 na 11. pozycję (PF 162, IE 2560 zł). GLENN był 5., a w bieżącej wycenie spadł na 17. lokatę (PF 162, IE 2958 zł). GUIRI z 6. miejsca w ostatniej wycenie, aktualnie uplasował się na 19. pozycji (PF 162, IE 2489 zł). FOKUS z 7. spadł na 18. lokatę (PF 162, IE 2770 zł). CHARON z 8. pozycji przesunął się w górę listy na 4. pozycję rankingu. CICERONE w sezonie 2024/1 był na 9. miejscu w rankingu, a aktualnie zajmuje 12. Miejsce (PF 162, IE 2473 zł). CAMBRE w ubiegłym sezonie plasował się 10. na liście top 10, a obecnie jest 15. (PF 162, IE 2851 zł).

Na liście top10 aktualnej wyceny mamy 4 buhaje wycenione po raz pierwszy. Są to opisane wcześniej buhaje znajdujące się na pierwszym miejscu rankingu: SUPERPOL i SUPERHIT, a także kolejny polski buhaj STARPOL oraz niemiecki buhaj DECIMUS.

W top10 wyceny 2024/2 znajdują się 4 polskie buhaje, 3 niemieckie, 2 holenderskie i 1 duński. Wszystkie buhaje są wpisane do księgi hodowlanej dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej.

Tabela 4. Ranking 10 buhajów mających najwyższy indeks PF w kolejnych sezonach ocen

Na liście top 10 buhaje pochodzą po 6 różnych ojcach. Buhaje SUPERIOR i RIDERCUP mają po 3 synów (tabela 5).

Tabela 5. Ojcowie buhajów z listy 10 najlepszych buhajów w sezonie 2024/2

W top 10 oceny 2023/3 i oceny 2024/1 WCHiRZ w Poznaniu miało 6 buhajów, MCHiRZ w Łowiczu i MCB w Krasnem po 2 buhaje. W tej ocenie WCHiRZ w Poznaniu ma 4 buhaje, SHiUZ w Bydgoszczy 3 buhaje, MCHiRZ w Łowiczu 2, a MCB w Krasnem 1 buhaja. 

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI

Analiza ta dotyczy buhajów urodzonych w latach 2019 – 2023 (bez wyceny na córkach), gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej Spółek Inseminacyjnych.

W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu. Należy jednak podkreślić, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt i unikatowych linii genetycznych, aby było wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie najmłodszych buhajów ocenionych genomowo kształtuje się na następującym poziomie: SHiUZ w Bydgoszczy – 100%, WCHiRZ w Poznaniu – 74%, MCB w Krasnem – 59% i MCHiRZ w Łowiczu – 59% (wykres 6).

Tabela 6. Ranking 10 buhajów ocenionych genomowo mających najwyższy indeks PF i urodzonych w Polsce.

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę dziesięciu najwyżej wycenionych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 164 jednostki PF i 2949 zł IE. Różnica w średniej wartości hodowlanej pomiędzy top 10 buhajów pochodzących tylko z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących również z innych źródeł genetycznych wynosi tylko 1 jednostkę PF i 130 zł IE na korzyść buhajów pochodzących z różnych krajów, a w tym z Polski.

W top10 polskich buhajów 5 należy do WCHiRZ w Poznaniu i 5 należy do SHiUZ w Bydgoszczy.

Niezmiennie, zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów, których wartość hodowlana jest coraz wyższa i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych Spółek Inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie

Średnia wartość hodowlana wyrażona indeksem PF, całej grupy analizowanych buhajów po ocenie sierpniowej 2024 roku jest taka sama jak w ocenie kwietniowej oraz wyższa o 25 zł IE i wynosi 141 jednostek indeksu PF i 1966 zł IE.

Roczny postęp genetyczny buhajów urodzonych w latach 2015 – 2023 wynosi 4,1 jednostki indeksu PF (3,3%) i 185,4 zł IE (15%).

W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 64% stanowią buhaje urodzone w Polsce. Na liście top 100 polskie buhaje stanowią 61%. Z sezonu na sezon w czołówkach rankingu znajduje się coraz więcej wartościowych buhajów pochodzących z polskich hodowli.

Buhaje urodzone w Polsce są ojcami buhajów rankingu oceny 2024/2.

Na liście top 10 znajdują się 4 polskie buhaje: SUPERPOL (PF 167), SUPERHIT (PF 167), DANKO CELTIC (PF 166) i STAROPOL (PF 166). SUPERPOL i SUPERHIT zajmują pierwszą pozycję rankingu wyceny 2024/2. Jest to wielki sukces polskiej hodowli.

Reklama