Budowa rowów melioracyjnych przez rolnika – jakie są prawne wymagania? – Możliwe formy dotacji dla gospodarstw rolnych na działania retencyjne

Rowy melioracyjne stanowią kluczowy element gospodarki wodnej w rolnictwie. Ich prawidłowe zaprojektowanie i wykonanie ma na celu odprowadzenie nadmiaru wody z gruntów rolnych, poprawiając tym samym warunki upraw i zapobiegając stratom związanym z podtopieniami.

tekst: Michał Korytko

W Polsce, podobnie jak w innych krajach UE, budowa i utrzymanie rowów melioracyjnych podlega określonym regulacjom prawnym, które rolnik musi uwzględnić. Poniżej omawiamy najważniejsze przepisy i wymagania prawne dotyczące budowy rowów melioracyjnych.

1. Podstawy prawne budowy rowów melioracyjnych
   Zgodnie z przepisami ustawy Prawo wodne z dnia 20 lipca 2017 r. rowy melioracyjne są klasyfikowane jako urządzenia melioracji wodnych. Ich budowa, przebudowa i utrzymanie są regulowane przez przepisy dotyczące ochrony wód oraz zasad gospodarowania zasobami wodnymi. W praktyce oznacza to, że rolnicy muszą przestrzegać określonych norm zarówno przy budowie nowych rowów melioracyjnych, jak i konserwacji już istniejących.

W Polsce, poza wspomnianą ustawą, obowiązują również przepisy unijne w ramach polityki ochrony środowiska, takie jak dyrektywa azotanowa oraz przepisy dotyczące ochrony obszarów Natura 2000. W związku z tym rolnik planujący budowę lub rozbudowę rowu melioracyjnego musi zwrócić uwagę, czy jego inwestycja nie będzie miała wpływu na środowisko i czy nie będzie wymagała dodatkowych zgód lub zezwoleń.

2. Pozwolenia i zgody wodnoprawne
   Zasadniczym dokumentem, który rolnik musi uzyskać przed przystąpieniem do budowy rowu melioracyjnego, jest pozwolenie wodnoprawne. Wymaga się go, gdy projektowana inwestycja może wpływać na stan wód lub środowiska wodnego, co jest szczególnie istotne przy tworzeniu nowych rowów lub przy znaczącej rozbudowie istniejących.

Aby uzyskać pozwolenie wodnoprawne, należy złożyć do Wód Polskich (Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie) wniosek, który zawiera dokumentację techniczną, opis inwestycji, analizę jej wpływu na środowisko oraz ewentualnie raport oddziaływania na środowisko. W przypadku mniejszych inwestycji wodnych lub konserwacji rowów melioracyjnych może wystarczyć zgłoszenie – jego również dokonuje się przez Wody Polskie.

3. Kwestie własnościowe i sąsiedztwo
   Rowy melioracyjne mogą przebiegać przez różne działki, co może z kolei wymagać uzgodnień z sąsiadującymi właścicielami gruntów. W praktyce oznacza to, że jeśli rów miałby przebiegać przez działki innych właścicieli, rolnik jest zobowiązany uzyskać ich zgodę na przeprowadzenie inwestycji. W sytuacji, gdy rolnik posiada działki przylegające do rowu, powinien również zapewnić odpowiedni dostęp do tego rowu w celu jego konserwacji.

Przy projektowaniu rowów melioracyjnych warto również uwzględnić strefy ochronne i przepisy dotyczące minimalnych odległości od obiektów budowlanych, granic działek oraz dróg. Te zasady są regulowane zarówno przez przepisy wodne, jak i plan zagospodarowania przestrzennego w gminie.

4. Obowiązki w zakresie ochrony środowiska
   Budowa rowów melioracyjnych, zwłaszcza na terenach o dużej wartości przyrodniczej, wymaga szczególnej uwagi ze strony rolnika. W Polsce wiele obszarów, na których znajdują się grunty rolne, jest objętych ochroną w ramach sieci Natura 2000 lub znajduje się w strefach ochronnych wód powierzchniowych. W takim przypadku przed rozpoczęciem inwestycji konieczne może być przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko, co wiąże się z koniecznością wygospodarowania czasu oraz dodatkowymi kosztami.

W sytuacji, gdy rowy melioracyjne są budowane na terenach rolniczych w pobliżu cieków wodnych lub zbiorników, rolnik musi również pamiętać o zachowaniu przepisów dotyczących ochrony przed zanieczyszczeniami, zwłaszcza azotanami pochodzącymi z nawozów rolniczych. W przypadku obszarów objętych dyrektywą azotanową obowiązują szczególne przepisy, które ograniczają możliwość stosowania nawozów w pobliżu rowów melioracyjnych i cieków wodnych.

5. Konserwacja rowów melioracyjnych – obowiązki rolnika
   Kwestie konserwacji i utrzymania rowów melioracyjnych są również regulowane przez przepisy prawa wodnego. Rolnik, jako inwestor lub właściciel rowu, jest odpowiedzialny za jego regularne czyszczenie, odmulanie i ewentualne naprawy. Zaniedbanie konserwacji może prowadzić do negatywnych skutków dla własnych i sąsiednich terenów, takich jak zalania i podtopienia.
   Ważne jest również, aby rolnik odpowiednio zadbał o ubezpieczenie i umocnienie brzegów rowów, szczególnie w rejonach podatnych na erozję. Regularna konserwacja jest istotna nie tylko dla zachowania funkcjonalności rowu, ale również dla spełnienia wymagań wodnoprawnych, które mogą wymagać okresowego raportowania stanu rowów melioracyjnych do Wód Polskich.
6. Kary za nieprzestrzeganie przepisów
   Niezastosowanie się do wymogów prawnych może skutkować konsekwencjami finansowymi. W przypadku, gdy rolnik nie uzyskał wymaganego pozwolenia wodnoprawnego, Wody Polskie mają prawo nałożyć karę administracyjną, sięgającą nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. Ponadto, jeśli rów melioracyjny wpływa negatywnie na środowisko lub powoduje problemy na sąsiednich gruntach, rolnik może być pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej.

Budowa rowów melioracyjnych wiąże się z licznymi wymaganiami prawnymi, których należy przestrzegać, aby uniknąć kar i problemów związanych z utrzymaniem gruntów. Najważniejsze aspekty, które należy uwzględnić, to uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego, wpływ inwestycji na środowisko, przestrzeganie norm ochrony sąsiedztwa oraz regularna konserwacja. Zrozumienie tych przepisów i odpowiednie przygotowanie dokumentacji przed rozpoczęciem prac melioracyjnych pozwoli uniknąć nieprzyjemnych niespodzianek i skutecznie zarządzać gospodarką wodną na terenach rolnych.

Jednocześnie podejmowanie się budowy rowów melioracyjnych niesie za sobą spore koszty; część z nich mogą pokryć dopłaty w ramach programów pomocowych.

Przegląd najważniejszych programów wsparcia i działań, na które można otrzymać dofinansowanie.

Warto zaznaczyć, że harmonogramy mogą ulegać zmianom, dlatego ważne jest śledzenie aktualności na stronie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR).

I. Programy z PROW 2023–2027

1. Modernizacja gospodarstw rolnych (obszar F – gospodarowanie wodą)

• Zakres wsparcia: inwestycje w gospodarowanie wodą, takie jak budowa i modernizacja zbiorników retencyjnych, zakup systemów nawadniających, budowa instalacji wodociągowych.
• Kwota wsparcia: do 60% kosztów kwalifikowanych (do 80% dla młodych rolników i obszarów o szczególnych potrzebach).
• Okres obowiązywania: program dostępny w ramach PROW 2023–2027, przy czym konkretne terminy naborów są ogłaszane corocznie.
• Status naboru: obecnie nabór jest zamknięty.

1. Działania rolno-środowiskowo-klimatyczne (działanie M10)

• Zakres wsparcia: zakładanie pasów buforowych, zadrzewienia, tworzenie mokradeł, ochrona bioróżnorodności i zwiększenie retencji wodnej na terenach rolniczych.
• Kwota wsparcia: rekompensata przyznawana na podstawie rodzaju prowadzonych działań proekologicznych, zgodnie z wytycznymi PROW.
• Okres obowiązywania: program trwa przez cały okres PROW 2023–2027.
• Status naboru: nabory są cykliczne – wnioski na rok 2024 były przyjmowane od lutego do maja 2024 roku. Nabór na rok 2025 nie został jeszcze ogłoszony.

1. Wsparcie na inwestycje zwiększające odporność gospodarstw na zmiany klimatu (część działania „Modernizacja gospodarstw rolnych”)

• Zakres wsparcia: inwestycje adaptacyjne, takie jak budowa zbiorników wodnych, instalacja systemów retencyjnych i nowoczesnych systemów nawadniania.
• Kwota wsparcia: do 60% kosztów kwalifikowanych.
• Okres obowiązywania: program dostępny w latach 2023–2027, nabory ogłaszane są corocznie.
• Status naboru: nabór na rok 2024 został zakończony. Nabór na rok 2025 nie został jeszcze ogłoszony.

1. Tworzenie i rozwój mikro- i małej retencji wodnej (obszar C)

• Zakres wsparcia: budowa małych zbiorników retencyjnych, oczek wodnych, stref zielonych przy zbiornikach wodnych.
• Kwota wsparcia: do 80% kosztów kwalifikowanych, szczególnie dla obszarów o wysokim ryzyku susz i powodzi.
• Okres obowiązywania: program obowiązuje w ramach PROW 2023–2027.
• Status naboru: kolejny termin naborów zostanie ogłoszony na początku 2025 roku.

II. Programy z KPO

1. Wsparcie retencji wody w gospodarstwach rolnych

• Zakres wsparcia: program wspiera budowę i modernizację zbiorników retencyjnych w gospodarstwach rolnych, instalację systemów nawadniających oraz inne inwestycje, które zwiększają zdolność do magazynowania i racjonalnego wykorzystania wody.
• Kwota wsparcia: wysokość dofinansowania wynosi do 80% kosztów kwalifikowanych, co ma umożliwić rolnikom inwestycje w infrastrukturę wodną na dużą skalę.
• Okres obowiązywania: program realizowany będzie w latach 2023–2026 w ramach KPO.
• Status naboru: przewiduje się kolejną turę naborów na rok 2025.

1. Modernizacja systemów melioracyjnych i infrastruktury wodnej

• Zakres wsparcia: program obejmuje inwestycje w modernizację i rozbudowę systemów melioracyjnych, regulację cieków wodnych oraz adaptację istniejącej infrastruktury melioracyjnej, aby poprawić jej efektywność i zdolność do retencjonowania wody.
• Kwota wsparcia: dofinansowanie wynosi do 70% kosztów kwalifikowanych.
• Okres obowiązywania: projekt obowiązuje w latach 2023–2026.
• Status naboru: aktualnie brak informacji na temat planowanych naborów.

1. Zwiększanie retencji krajobrazowej

• Zakres wsparcia: w ramach tego działania finansowane są projekty tworzenia terenów zielonych, zadrzewień oraz zakładania stref buforowych wokół cieków wodnych, co pozwala zwiększyć retencję krajobrazową oraz chronić zasoby wód powierzchniowych.
• Kwota wsparcia: do 85% kosztów kwalifikowanych inwestycji związanych z retencją wody na obszarach wiejskich.
• Okres obowiązywania: 2023–2026.
• Status naboru: obecnie brak informacji na temat planowanych naborów.

1. Wsparcie małej retencji i adaptacji rolnictwa do zmian klimatu

• Zakres wsparcia: program ten wspiera budowę i modernizację małych zbiorników retencyjnych, oczek wodnych oraz innych urządzeń służących retencji na terenach rolnych.
• Kwota wsparcia: dofinansowanie wynosi do 80% kosztów kwalifikowanych, a preferencje przyznawane są gospodarstwom rolnym na terenach szczególnie zagrożonych suszą.
• Okres obowiązywania: 2023–2026.
• Status naboru: oba nabory na rok 2024 zostały zakończone, prawdopodobnie odbędą się następne w roku 2025.

1. Innowacyjne technologie nawadniania w rolnictwie

• Zakres wsparcia: w ramach tego działania finansowane są projekty instalacji nowoczesnych systemów nawadniających, w tym systemów kropelkowych, mikronawadniania oraz inteligentnych technologii zarządzania nawadnianiem, które zwiększają efektywność wykorzystania wody.
• Kwota wsparcia: do 75% kosztów kwalifikowanych dla gospodarstw rolnych, które zobowiążą się do stosowania efektywnych metod nawadniania.
• Okres obowiązywania: program realizowany w latach 2023–2026.
• Status naboru: kolejny nabór odbędzie się w 2025 roku.

1. Ochrona i adaptacja terenów podmokłych oraz mokradeł

• Zakres wsparcia: program ten promuje zakładanie i ochronę mokradeł oraz terenów podmokłych, które działają jako naturalne obszary retencyjne, wspomagając tym samym ochronę zasobów wodnych i bioróżnorodność.
• Kwota wsparcia: do 85% kosztów kwalifikowanych, z preferencjami dla terenów szczególnie wrażliwych ekologicznie.
• Okres obowiązywania: 2023–2026.
• Status naboru: obecnie nabór jest zamknięty.

1. Transfer wiedzy i doradztwo w zakresie adaptacji do zmian klimatu

• Zakres wsparcia: program obejmuje działania edukacyjne i doradcze, mające na celu zwiększenie wiedzy rolników na temat adaptacji do zmian klimatu, w tym efektywnego gospodarowania wodą oraz technologii wspierających retencję wody.
• Kwota wsparcia: szkolenia i doradztwo są w pełni finansowane w ramach KPO.
• Okres obowiązywania: cały okres KPO (2023–2026).
• Status naboru: program jest otwarty przez cały rok; terminy szkoleń i doradztwa zależą od dostępności zasobów i harmonogramów lokalnych jednostek doradczych.

III. Wsparcie lokalne: programy gminne i wojewódzkie
Wiele gmin i województw uruchamia własne programy wspierające retencję wody, która jest szczególnie istotna na terenach narażonych na susze lub powodzie. W ramach takich programów oferowane są dotacje na inwestycje związane z gromadzeniem wody opadowej, zakładaniem stawów oraz tworzeniem systemów nawodnień.

• Lokalne programy retencji wody – gminy często proponują wsparcie na budowę małych zbiorników retencyjnych lub montaż systemów do zbierania deszczówki. Rolnicy mogą ubiegać się o dotacje lub preferencyjne kredyty, które pomogą w pokryciu kosztów tych inwestycji.
• Regionalne programy ekologiczne – niektóre województwa oferują dotacje na inwestycje związane z ochroną przyrody, które obejmują m.in. tworzenie systemów retencyjnych.

IV. Współpraca z organizacjami pozarządowymi i prywatnymi funduszami
Obok wsparcia ze strony państwa, można także korzystać z funduszy oferowanych przez organizacje pozarządowe i prywatne fundacje, które wspierają działania na rzecz ochrony środowiska:

• Fundacje ekologiczne – niektóre fundacje krajowe i międzynarodowe oferują dotacje na projekty zwiększające retencję wody, w tym tworzenie mokradeł i zalesień w ramach działań na rzecz klimatu.
• Kredyty na preferencyjnych warunkach – banki oraz instytucje finansowe oferują korzystne warunki kredytowania inwestycji retencyjnych. Przykładem są niskooprocentowane kredyty na rozwój infrastruktury wodnej.

V. Nowości i przewidywane zmiany na rok 2025
W 2025 roku spodziewane są dalsze zmiany w polityce wsparcia dla retencji wodnej. Komisja Europejska planuje zwiększyć finansowanie projektów związanych z adaptacją do zmian klimatu, co oznacza:

• Rozszerzenie KPO – możliwe jest, że KPO i PROW otrzymają dodatkowe fundusze, a nowe wytyczne ułatwią pozyskiwanie dotacji na mniejsze, indywidualne projekty retencyjne.
• Dotacje na innowacyjne technologie – przewiduje się wzrost wsparcia dla innowacyjnych rozwiązań, takich jak inteligentne systemy nawadniania, które minimalizują straty wody. 

Reklama