Choroby metaboliczne – postaw na zapobieganie
– Choroby metaboliczne to podstawowy problem w wielu stadach bydła. Przyzwyczailiśmy się do ich obecności, ale nie nauczyliśmy, jak im zapobiegać – mówił prof. Tadeusz Stefaniak, przewodniczący komitetu organizacyjnego Międzynarodowej Konferencji Naukowej we Wrocławiu.
tekst: Marcin Jajor, Na podstawie wykładów
Spotkanie w stolicy Dolnego Śląska było poświęcone konsekwencjom zaburzeń metabolicznych u krów i ich potomstwa. Jak zaznaczał prof. Tadeusz Stefaniak w rozmowie z naszą redakcją, smaczku temu tematowi dodaje fakt, że zaburzenia metaboliczne w czasie ciąży mogą spowodować zaprogramowanie metaboliczne potomstwa, tj. po urodzeniu się takiego cielęcia w zasadzie nie jesteśmy w stanie nic zmienić. Oznacza to, że zwierzę do końca swojego życia będzie ponosiło konsekwencje problemów metabolicznych u krowy w trakcie ciąży.
– Dzisiaj bardzo ważna jest prewencja i ostatnie lata przyniosły w tej kwestii niesamowity postęp – zaznacza ekspert. Jednym z bardzo ważnych narzędzi w tym zakresie jest ocena wartości użytkowej krów mlecznych PFHBiPM, która dostarcza wiele cennych informacji. Na ich podstawie można określić, co się dzieje ze zwierzętami. – Już od wielu lat uczymy studentów, jak interpretować dane dostępne w raportach wynikowych PFHBiPM i wykorzystać je w rozpoznawaniu ewentualnych zagrożeń – podkreśla prof. Stefaniak.
Zaburzenia metaboliczne kontra racice
– Choroby racic i kończyn, po problemach z płodnością, mastitis i brakowaniu ze względu na wiek, stanowiły 7,5% najczęstszych przyczyn brakowania krów w austriackich gospodarstwach mlecznych w 2023 r. – wskazywał prof. Johann Kofler z Uniwersytetu Medycyny Weterynaryjnej we Wiedniu (Austria). W swojej prezentacji skupił się na zależnościach pomiędzy poszczególnymi zaburzeniami metabolicznymi a kulawiznami u krów mlecznych. Jak zaznaczał, nasilenie podostrej kwasicy żwacza (SARA) wiąże się ze zwiększonym uwalnianiem endotoksyn w żwaczu, które po przedostaniu się do krążenia ogólnoustrojowego mogą dostać się do drobnych skórnych naczyń krwionośnych racic i wywołać zaburzenia krążenia, stan zapalny i niedokrwienie. Ekspert, powołując się na badania, zwracał uwagę, że częstotliwość występowania kulawizn nasilała się w przypadku grupy krów z ciężkim przebiegiem SARA (w stosunku do grupy z łagodnym przebiegiem SARA).
Negatywny wpływ na racice ma również m.in. ketoza. Jak mówił prof. Kofler, ujemny bilans energetyczny we wczesnej laktacji prowadzi do słabej kondycji ciała, co oddziałuje na integralność strukturalną racic, czyniąc je bardziej podatnymi na uszkodzenia i infekcje. Jego zdaniem kluczowe w zapobieganiu kulawiznom związanym z zaburzeniami metabolicznymi jest zapewnienie wystarczającego spożycia energii w okresie przejściowym. Ważna jest też strategia żywienia promująca stabilne środowisko żwacza, w tym dodatki włókna i środków buforujących, przeciwdziałających kwasicy żwacza. Nie można też zapominać o witaminach i minerałach w dawce pokarmowej krów, w tym o biotynie, cynku i miedzi.
– Negatywny wpływ SARA i ketozy na krowy można ograniczyć dzięki odbywającej się co dwa tygodnie ocenie poruszania się krów w laktacji i zasuszeniu oraz ocenie kondycji ciała, w tym zwłaszcza w okresie przejściowym i wczesnej laktacji – zwracał uwagę ekspert. Duże znaczenie ma również regularna kontrola stanu zdrowia racic, w czym może pomóc elektroniczna dokumentacja zmian w ich obrębie podczas każdej korekcji.
Uwaga na wątrobę
W zapobieganiu chorobom metabolicznym kluczowe znaczenie ma zarządzanie zdrowiem stada w okresie przejściowym. W ten sposób można przeciwdziałać zaburzeniom funkcjonowania wątroby. Jednym z istotnych problemów jest wysoka kondycja ciała w okresie okołoporodowym, która sprzyja występowaniu ketozy i wielu innych chorób. – Niestety, niezależnie od wielu publikacji i dużej wiedzy, jaką mamy w zakresie występowania ketozy, nadal w wielu przypadkach choroba ta kończy się eliminacją zwierząt ze stada, co wynika z dużej ilości tłuszczu w wątrobie – alarmował prof. Alexander Starke z Uniwersytetu w Lipsku (Niemcy). Jak podkreślał, w konsekwencji działania szeregu mechanizmów tłuszcz doprowadza do powiększenia wątroby, przez co w dużym uproszczeniu dochodzi do wzrostu ciśnienia i zaburzeń krążenia. Ucisk na naczynia krwionośne i ich mniejsza liczba doprowadza do upośledza funkcji wątroby i zachodzących w niej procesów. – Infiltracja tłuszczem wątroby i jego duża ilość przyczynia się do częstych problemów zdrowotnych – podkreślał przedstawiciel Uniwersytetu w Lipsku. Jak poradzić sobie z tym problemem? Zdaniem eksperta bardzo ważne jest odpowiednie zarządzanie i monitoring stada, w tym w obrębie zdrowych zwierząt. Powinny być one okresowo weryfikowane pod kątem temperatury, funkcjonowania żwacza, wydajności mlecznej i kondycji ciała. Na ten ostatni parametr należy zwrócić szczególną uwagę w okresie zasuszenia. Jak zaznaczał ekspert, z wieloma problemami zdrowotnymi – i w konsekwencji z brakowaniem krów – mamy do czynienia nie tylko w przypadku zwierząt w zbyt dobrej kondycji, ale również gdy są one za chude.
– Lekarze weterynarii nie mogą patrzeć już tylko na pojedyncze krowy. Musimy utrzymywać krowy w odpowiednich warunkach, określać, co jest konkretnie przyczyną danego schodzenia , i utrzymywać właściwy poziom higieny w oborze – mówił prof. Starke.
Większe ryzyko zapaleń wymienia
Doktor Sebastian Smulski z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu mówił o relacji między zaburzeniami metabolicznymi u krów a ryzykiem występowania u nich zapaleń wymienia. Jak zwracał uwagę, jednym z zaburzeń, które istotnie ogranicza zdolność organizmu krowy do zwalczania infekcji (w tym patogenów wywołujących mastitis), jest ketoza. Jak tłumaczył, chorujące na nią krowy są bardziej podatne na zapalenie wymienia ze względu na ograniczony dostęp do glukozy, która jest niezbędna do wspierania odpowiedzi immunologicznej organizmu.
Innym czynnikiem, który zwiększa ryzyko zapalenia wymienia, jest niedobór wapnia bezpośrednio po wycieleniu. Prowadzi bowiem do osłabienia funkcji mięśni strzyków, co utrudnia pełne zamknięcie kanału strzykowego – a to już otwarta droga dla patogenów. Jednocześnie mamy do czynienia ze zmniejszoną zdolnością obronną organizmu przed infekcjami. – Krowy z subkliniczną hipokalcemią były ok. dwa razy bardziej narażone na rozwój mastitis w porównaniu z krowami z prawidłowym poziomem wapnia – sygnalizował dr Smulski.
Inną chorobą, która powoduje osłabienie układu odpornościowego, a także oddziałuje negatywnie na skład mleka, jest kwasica żwacza. Jak zaznaczał dr Smulski, badania wskazują, że krowy z SARA miały o 35% wyższą wartość LKS w mleku w porównaniu ze zdrowymi krowami oraz 2,1 raza większe ryzyko wystąpienia mastitis w porównaniu z krowami z prawidłowym poziomem pH w żwaczu. Biorąc to pod uwagę, dawka pokarmowa, która pokrywa zapotrzebowanie krów na wszystkie składniki pokarmowe, oraz profilaktyka w zakresie chorób metabolicznych przekłada się bezpośrednio na stan zdrowotny gruczołów mlekowych u krów.
