Dokąd zmierzamy? Selekcja na podstawie Indeksu Ekonomicznego
Prowadzenie selekcji na podstawie Indeksu Ekonomicznego ma na celu takie doskonalenie cech, by przekładało się ono na maksymalizację zysków za laktację.
tekst: Dr Katarzyna Rzewuska
W kwietniowym sezonie oceny wartości hodowlanej po raz pierwszy zostały opublikowane wartości Indeksu Ekonomicznego po aktualizacji jego formuły. Skomplikowany proces, jaki doprowadził nas do tego momentu, opisałam na łamach „Hodowli i Chowu Bydła” (numer 4/2025). Jednak ważniejszy od samego opracowania indeksu jest efekt, jakiego możemy się spodziewać dzięki jego wykorzystaniu.
Formułę IE od indeksów syntetycznych odróżnia wykorzystanie wag ekonomicznych, czyli wyliczenie, jak doskonalenie każdej z cech przekłada się na zyski z produkcji mleka. Wykorzystuje się do tego skomplikowane modele bioekonomiczne pozwalające na wyodrębnienie wpływu poszczególnych cech na ostateczny efekt finansowy. Kalkulacje uwzględniają koszty, jakie należy ponieść, oraz charakterystykę polskiej populacji bydła holsztyńskiego. W tabeli zebrałam wagi ekonomiczne dla cech uwzględnionych w Indeksie Ekonomicznym. Widzimy przykładowo, że potencjał genetyczny pozwalający na wyprodukowanie dodatkowego kilograma mleka pozwala na uzyskanie dodatkowo 0,54 zł. Z kolei skrócenie okresu międzyciążowego o jeden dzień przekłada się na 11 zł zysku na laktację.
Jak widać, w IE występują także ujemne wagi ekonomiczne wskazujące na to, że zyski są konsekwencją obniżenia wartości danej cechy. Tak jest z liczbą komórek somatycznych, długością okresu międzyciążowego czy wysokością w krzyżu. Ze względu na to, że IE opiera się o wagi ekonomiczne, a nie procentowy udział cech, znacznie trudniej jest przedstawić jego formułę w klasyczny sposób (rys. 1). Jest to możliwe, ale pozostaje to jedynie pewnym przybliżeniem zależnym od parametrów poszczególnych cech w polskiej populacji holsztynów. Dlatego istotniejsze jest, że prowadzenie selekcji w oparciu o Indeks Ekonomiczny przełoży się na doskonalenie konkretnych cech.
Najsilniejsza jest zależność pomiędzy wartościami IE a cechami produkcyjnymi, zwłaszcza wydajnością białka, zdrowiem wymienia (wyrażanym liczbą komórek somatycznych) oraz długowiecznością (rys. 2). Efekt ten jest wzmacniany poprzez doskonalenie budowy wymienia, która wpływa na ekonomikę produkcji, ograniczając brakowanie krów. Wymienione tutaj cechy przekładają się na zysk na laktację, jakiego można się spodziewać po 3,5 roku prowadzenia selekcji w oparciu o IE (rys. 3). Widzimy, że w tym przypadku ograniczenie LKS przynosi wyjątkowo duży efekt finansowy sięgający prawie 300 zł na krowę na laktację. Udało się z kolei ograniczyć straty związane z powiększaniem kalibru. Dzięki formule IE doskonalenie populacji nie prowadzi do dalszego nadmiernego wzrostu wysokości w krzyżu.
Dla analizowanej grupy 2648 buhajów średnia wartość IE wynosiła 1874 zł przy odchyleniu standardowym na poziomie 858,3. Zważywszy na to, że średni postęp hodowlany na rok dla IE wynosi 241,4 zł, szacuje się, że poprawa o jedno odchylenie standardowe zajmie około 3,5 roku. Dobrze jest wiedzieć, jakie ma to przełożenie na faktyczne wartości cech. Kiedy spojrzymy na przewidywaną reakcję na selekcję, to przykładowo w przypadku wydajności mleka oznacza to 270,5 kg, a w przypadku okresu międzyciążowego – skrócenie go o 2 dni (tabela).
W aktualnej formule IE pojawiła się także nowa cecha – zdrowotność racic wyrażana odpornością na wystąpienie dermatitis digitalis. Pomimo ponad 3-procentowego udziału w indeksie korelacja z indeksem dla tej cechy wynosi jedynie 0,2 i jest jedną z najniższych. Jednak odzwierciedlenie w wynikach finansowych jest widoczne, zwłaszcza w połączeniu z budową nóg i racic, które znajduje się na porównywalnym poziomie. Poprawa tej cechy także przekłada się na ograniczenie brakowania. Stąd, jeśli spojrzymy łącznie na wszystkie cechy związane z czasem użytkowania krów, zobaczymy, że faktyczne przełożenie na długowieczność jest znacznie większe niż tylko to wyrażone w zyskach wynikających wprost ze wzrostu prawdopodobieństwa przeżycia do kolejnej laktacji (określonego cechą, jaką jest długowieczność).
Analizując przedstawione dane, widzimy, że selekcja oparta o Indeks Ekonomiczny prowadzi do wzrostu zysków za laktację poprzez wzrost produkcji zdrowego mleka dobrej jakości, wydłużenie czasu użytkowania zwierząt i poprawę ich płodności.
