Dwie dekady świetnej pracy

Dwadzieścia lat minęło jak jeden dzień… – chciałoby się zanucić, parafrazując przebój Andrzeja Rosiewicza, jednak pamiętać trzeba, że tak naprawdę od 1 lipca 2004 roku, kiedy oficjalnie utworzony został Dział Hodowli Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, tych dni było ponad 7 tys. i większość z nich wypełniała solidna praca na rzecz hodowców bydła mlecznego w Polsce. Spójrzmy zatem, co działo się przez te dwadzieścia owocnych lat.

tekst Mateusz Uciński, Dział Hodowli PFHBiPM zdjęcia: PFHBiPM

Czy chów i hodowla bydła to synonimy? Zdecydowanie – nie! To pojęcia ze sobą ściśle powiązane, ale o zdecydowanie odmiennym znaczeniu. Chów to trzymanie zwierząt i czerpanie korzyści z dóbr od nich uzyskiwanych, natomiast hodowla to zapewnienie zwierzętom na terenie zamkniętym możliwości rozmnażania się oraz rozwoju od postaci zarodkowej do dorosłego osobnika. Zdecydowanie możemy stwierdzić (za dr. inż. Anną Hammermeister), że hodowla jest pojęciem nadrzędnym wobec chowu, bowiem to właśnie dzięki niej generowany jest postęp genetyczny i wielu ludzi pracuje nad poprawą cech użytkowych zwierząt w taki sposób, by każde następne pokolenie było lepsze od poprzedniego. W ramach hodowli prowadzi się ocenę, selekcję, właściwy dobór par do kojarzeń, a także dokonuje wielu innych, niezwykle istotnych dla danego gatunku zwierząt działań. Pokusić się można o stwierdzenie, że hodowla to swoisty dział innowacji i rozwoju, w którym skupiona jest myśl intelektualna i rodzą się pomysły, programy, ujawnia się potencjał genetyczny zwierząt. W przypadku naszego kraju jest to niewątpliwie Dział Hodowli PFHBiPM.

Cel od początku był jasny
Powołana na Zjeździe Założycielskim 11 marca 1995 roku Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka od samego początku za główny cel postawiła sobie uspołecznienie polskiej hodowli bydła mlecznego, a co z tym się wiąże wywieranie realnego wpływu na politykę hodowlaną w kraju. Nie było to jednak z różnych przyczyn łatwe, a na jego realizację przyszło czekać ponad dziewięć lat. Starania sfinalizowane zostały postanowieniem Zarządu z 26 kwietnia 2003 roku dotyczącym opracowania wniosku o przekazanie prowadzenia ksiąg i zadań związanych z hodowlą bydła mlecznego. Leszek Hądzlik, prezydent PFHBiPM, upoważniony decyzją Zarządu, złożył ten wniosek na ręce Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 15 grudnia 2003 roku, co przy pozytywnym nastawieniu władz resortu poskutkowało oczekiwanym efektem.

2004

Powstanie Działu Hodowli
Stanisław Kautz, dyrektor Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, obdarzył zaufaniem wybranych profesjonalistów z regionalnych centrów hodowli zwierząt, tworząc grupę doświadczonych i pełnych entuzjazmu specjalistów, która miała poczucie, że będzie uczestniczyła w przedsięwzięciu ważnym dla polskiej hodowli bydła mlecznego. Czas pokazał, że się nie mylili. W ten sposób 1 lipca 2004 roku został powołany Dział Hodowli PFHBiPM. Początkowo grupa selekcjonerów liczyła dziesięć osób. Kilka miesięcy później dołączyły kolejne dwie i tak uformowała się grupa selekcjonerów pracujących w terenie, w zależności od okoliczności i najczęściej we własnym gronie nazywana żartobliwie: dwunastu wspaniałych, dwunastu gniewnych ludzi lub (w ostateczności) „parszywa dwunastka”. Selekcjonerów w pracy wspierało „zbrojne biurowe ramię” w osobach dokumentalistek ds. hodowli oraz koleżanek odpowiedzialnych za księgowość i sprawy administracyjne. Przez dwadzieścia lat istnienia Działu Hodowli pracowało w nim lub pracuje łącznie ponad osiemdziesiąt osób. Z pierwszego składu selekcjonerów w Polskiej Federacji nadal pracuje czterech kolegów, z tym samym co przez lata zaangażowaniem, wykonując swoje obowiązki.

Przejęcie prowadzenia ksiąg hodowlanych dla bydła ras mlecznych przez PFHBiPM
Na podstawie Decyzji MRiRW nr 88/2004 z 26 lutego 2004 roku Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka uzyskała zgodę na prowadzenie ksiąg bydła ras mlecznych. Przejęcie prowadzenia ksiąg miało konkretny wyraz w możliwości podejmowania decyzji w dziedzinie hodowli. Od tego momentu żadna istotna zmiana, propozycja czy decyzja, mogące mieć wpływ na hodowlę w szerokim pojęciu, nie mogły być podejmowane bez akceptacji przez przedstawicieli hodowców. Wsparciem doradczo-opiniotwórczym dla decyzji hodowców została powołana przez Zarząd PFHBiPM Rada Hodowlana.

2005

Połączenie ksiąg dla ras czarno-białej i czerwono-białej w księgę dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej
Od 1 stycznia 2005 roku połączono księgi dla rasy czarno-białej i czerwono-białej, dotychczas prowadzone oddzielnie, w jedną księgę dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej dla obu odmian barwnych. Nowa księga zachowała wszystkie dotychczasowe informacje rodowodowe prowadzone w odrębnych księgach.

Pierwsza OWBH
W dniach 25–26 czerwca 2005 roku w Szepietowie odbyła się I Ogólnopolska Wystawa Bydła Hodowlanego.

2006

Przejęcie zadań prowadzenia OWUB przez PFHBiPM
1 lipca 2006 roku Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka przejęła realizowanie zadań z zakresu oceny wartości użytkowej bydła.

2007

Utworzenie indeksu selekcyjnego Produkcja i Funkcjonalność (PF) dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej
Dzięki współpracy PFHBiPM z naukowcami z Instytutu Zootechniki w kwietniu 2007 roku powstał złożony indeks selekcyjny dla buhajów rasy PHF o nazwie PF – Produkcja i Funkcjonalność. Połowę składowej indeksu stanowił podindeks produkcji, a na pozostałą część złożyły się podindeksy pokroju i płodności oraz wartość hodowlana dla komórek somatycznych.

PF = 0,5* PI_PROD + 0,3* PI_POKR + 0,1* PI_PŁOD + 0,1* WH_KSOM

Grupa G-15 w strukturach PFHBiPM
W lipcu 2007 roku grupa klasyfikatorów ds. oceny typu i budowy, nazywana G-15, zasiliła szeregi PFHBiPM.

2008

Wpis cieliczek z urodzenia do ksiąg
Od 1 stycznia 2008 roku znowelizowano regulamin wpisu do ksiąg, umożliwiając, wzorem innych krajów europejskich, rejestrowanie w księgach cieliczek „z urodzenia”, po spełnieniu odpowiednich wymagań.

2010

Polska na Europejskim Czempionacie
Bydła Holsztyńskiego w Cremonie
W dniach 28–31 października 2010 roku odbyła się najważniejsza wystawa dla europejskich hodowców bydła holsztyńsko-fryzyjskiego – Europejski Czempionat. Po raz pierwszy w imprezie tej rangi uczestniczyły polskie zwierzęta.

2012

Program DoKo dostępny w pracach hodowlanych
W 2010 roku zapadła decyzja o opracowaniu przez PFHBiPM programu komputerowego do kojarzeń. Dostępny od 2012 roku program DoKo wykorzystuje wszystkie dane, które od lat zgromadzone są w systemie informatycznym, czyli bazę rodowodów buhajów oraz krów i jałowic rasy PHF znajdujących się pod oceną użytkowości, informacje o ich wartościach hodowlanych dotyczących cech produkcji mleka, oceny typu i budowy i innych cech podlegających ocenie. Od 2019 roku program DoKo dostępny jest dla rasy simentalskiej, a w roku 2020 hodowcy rasy PHF otrzymali do dyspozycji możliwość wykonywania kojarzeń także z wykorzystaniem Indeksu Ekonomicznego (IE).

2014

Ocena genomowa w Polsce
Hodowcy długo i z niecierpliwością czekali na ten dzień, kiedy ocena genomowa zostanie uznana za oficjalną. Urzeczywistniło się to w Polsce od sezonu oceny 2014.2. W obliczu dostępu do selekcji genomowej został opracowany, a następnie przyjęty przez MRiRW nowy krajowy program hodowlany dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. Pierwsze prace w Polsce nad oceną genomową w 2008 roku podjęło konsorcjum MASinBULL, które po restrukturalizacji i przyjęciu nowych członków, w tym PFHBiPM, zmieniło nazwę na Konsorcjum Genomika Polska. W jego skład (w kolejności przystąpienia) wchodzą SHiUZ sp. z o.o. w Bydgoszczy, UP we Wrocławiu, UWM w Olsztynie, IZ PIB w Krakowie, MCB sp. z o.o. w Krasnem, PFHBiPM, WCHiRZ sp. z o.o. zs. w Tulcach, MCHiRZ sp. z o.o. w Łowiczu. 26 października 2012 roku Konsorcjum Genomika Polska zostało przyjęte do struktur europejskiej organizacji zrzeszającej kraje prowadzące ocenę genomową buhajów EuroGenomics. Polska Federacja w ramach Konsorcjum Genomika Polska przyjęła za swoje główne zadanie rozpowszechnienie oceny genomowej jałowic i krów.

Nowa formuła indeksu PF
Od kwietnia 2014 roku obowiązuje nowa formuła indeksu selekcyjnego dla rasy PHF, obliczonego dla obu płci.

PF = 0,4* PI_PROD + 0,25PI_POKR + 0,15 PI_PŁOD +

• 0,1 *WH_KSOM + 0,1 WH_DŁ

2015

Uruchomienie
Laboratorium Genetyki Bydła PFHBiPM
W marcu 2015 roku PFHBiPM otworzyła Laboratorium Genetyki Bydła zs. w Parzniewie. Jest jedynym tego typu laboratorium będącym wyłączną własnością hodowców, co czyni je unikatowym na skalę europejską.

2016

Utworzenie Centrum Genetycznego
Centrum Genetyczne (CGen) PFHBiPM zostało utworzone 1 kwietnia 2016 roku. Głównym zadaniem CGen miało być świadczenie usług z zakresu analiz genetycznych prowadzących do optymalizacji doskonalenia populacji bydła mlecznego w Polsce w celu zwiększenia jej efektywności i konkurencyjności w stosunku do populacji zagranicznych. Realizowane jest to poprzez wdrażanie najnowszych technologii w zakresie doskonalenia genetycznego.

Certyfikat Jakości ICAR
obejmujący księgi hodowlane
Otrzymany przez PFHBiPM 10 października 2016 roku Certyfikat Jakości potwierdził, że procedury wpisu i prowadzenia ksiąg hodowlanych pozostają zgodne z wytycznymi ICAR, co gwarantuje wysoką jakość usług.

Indeks PFSM dla rasy simentalskiej
Od sierpnia 2016 roku zaczął funkcjonować długo oczekiwany indeks selekcyjny dla rasy simentalskiej. Indeks Produkcja i Funkcjonalność (PFSM) został skonstruowany zgodnie z kierunkiem doskonalenia określonym w programie hodowlanym dla bydła tej rasy w Polsce. Dlatego w indeksie dobrano odpowiednie „wagi” odzwierciedlające znaczenie cech produkcyjnych oraz funkcjonalnych obejmujących zdrowotność, płodność, długowieczność oraz cechy pokroju wpływające na użytkowość mięsną i mleczną. Formuła indeksu PFSM:

PFSM = 0,40* PI_PROD + 0,35* PI_POKR + 0,10* PI_PŁOD +

• 0,08 x WH_KSOM + 0,07* WH_DŁUG

2018

Pierwsze Forum Genetyczne
Centrum Genetyczne przy wsparciu Działu Hodowli odpowiedzialne jest za organizację specjalistycznych konferencji poświęconych genetyce bydła mlecznego w jej praktycznym aspekcie. Pierwsze Forum Genetyczne odbyło się w 2018 roku w Poznaniu, ostatnie – V Forum Genetyczne pt. „Selekcja w małych populacjach bydła mlecznego” – odbyło się 8 listopada 2023 roku w Balicach.

Programy hodowlane dostosowane do nowego prawodawstwa Unii Europejskiej
Wejście w życie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1012 z 8 czerwca 2016 roku w sprawie zootechnicznych i genealogicznych warunków dotyczących hodowli zwierząt hodowlanych czysto rasowych i mieszańców świni, handlu nimi i wprowadzania ich na terytorium Unii oraz handlu ich materiałem biologicznym wykorzystywanym do rozrodu („rozporządzenie w sprawie hodowli zwierząt”) wymagało gruntownych zmian w realizowanych przez PFHBiPM programach hodowlanych. Znowelizowane programy zostały przyjęte przez MRiRW i zaakceptowane jako obowiązujące.

2019

Połączenie funkcji
klasyfikatorów OTiB i selekcjonerów Działu Hodowli
Klasyfikatorzy pracujący w Wydziale Oceny Typu i Budowy i selekcjonerzy z Działu Hodowli wykonywali podobne zadania, dlatego zostali finalnie połączeni od stycznia 2019 roku w jednolitą grupę zawodową z nowym stanowiskiem pracy o nazwie doradca ds. hodowli, tworząc terenowy trzon Działu Hodowli.

Certyfikat ISAG
W 2019 roku Laboratorium Genetyki Bydła po raz pierwszy przystąpiło do testów porównawczych jakości wykonywanych badań DNA przeprowadzanych przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Genetyki Zwierząt ISAG i  uzyskało najwyższą możliwą ocenę, co świadczy, że wyniki z LGB są na najwyższym światowym poziomie.

W panelu testowym 2022–2023 Laboratorium Genetyki Bydła PFHBiPM zs. w Parzniewie uczestniczyło po raz trzeci i po raz kolejny ukończyło go z najwyższą oceną.

Wdrożenie Indeksu Ekonomicznego (IE)
Indeks Ekonomiczny dla bydła rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej opracowało Centrum Genetyczne PFHBiPM we współpracy z hodowcami i najlepszymi specjalistami w tym zakresie. Indeks Ekonomiczny dostępny jest od grudnia 2019 roku. Jest indeksem selekcyjnym wyrażającym łączną wartość hodowlaną zwierzęcia w przeliczeniu na złotówki. Stanowi ważne wsparcie, dla hodowców w genetycznym zarządzaniu stadem nastawionym na maksymalizację zysków z hodowli.

Powołanie Rady Programowej
Na podstawie Uchwały Prezydium Zarządu Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka z dnia 9 lipca 2019 roku przy Polskiej Federacji została powołana Rada Programowa. Rada jest organem doradczym i opiniotwórczym w zakresie optymalizacji programów hodowlanych w celu zapewnienia ich konkurencyjności z rynkami zagranicznymi.

2021

Certyfikat ICAR
W 2021 roku Laboratorium Genetyki Bydła otrzymało akredytację ICAR jako „Accredited laboratory for SNP-based genotyping”, czyli laboratorium akredytowanego w zakresie genotypowania zwierząt poprzez analizę mutacji SNP. Przeprowadzony w 2023 roku audyt ICAR potwierdził kompetencje PFHBiPM we wszystkich kontrolowanych obszarach, w tym działalności LGB.

Porozumienie pomiędzy PFHBiPM i IZ PIB dotyczące oceny wartości hodowanej
Celem porozumienia z 15 września 2021 roku pomiędzy Polską Federacją i Instytutem Zootechniki PIB było usprawnienie polskiego systemu oceny wartości hodowlanej bydła ras mlecznych. Porozumienie podpisali Leszek Hądzlik, prezydent PFHBiPM, i dr Krzysztof Duda, dyrektor IZ PIB.

Projekt A2A2
6 grudnia 2021 roku rozpoczęła się I edycja projektu genotypowania samic w kierunku beta-kazeiny A2A2 pt. „A2A2 nowa droga produktów mlecznych – zastosowanie selekcji genomowej w produkcji żywności”.

2024

Selekcja PLUS dostępna dla hodowców
Od maja 2024 roku hodowcy mogą korzystać z nowej usługi PFHBiPM – Selekcja PLUS. W jej ramach świadczone jest kompleksowe doradztwo hodowlane m.in.: audyt selekcyjny, ustalenie celu hodowlanego, selekcja samic, dobór buhajów i plan kojarzeń z DoKo oraz bilans genetyczny stada i monitoring.

Zadania Działu Hodowli
Od początku do zadań Działu Hodowli należało prowadzenie spraw dotyczących ksiąg hodowanych. Po wejściu w życie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1012 z dnia 8 czerwca 2016 roku „w sprawie hodowli zwierząt” jego głównym obowiązkiem jest opracowywanie i monitorowanie realizacji programów hodowlanych. Wszystkie istotne zmiany w programach (mające wpływ na ich realizację) zatwierdzane są decyzją MRiRW. Kluczowe zmiany analizowane są i aprobowane przez Radę Hodowlaną PFHBiPM.
Programy hodowlane realizowane są obecnie dla ras:

• polska holsztyńsko-fryzyjska odmiany czarno-białej i czerwono-białej,
• simentalska,
• polska czerwona,
• jersey,
• montbéliarde,
• brown swiss,
• polska czarno-biała,
• polska czerwono-biała.
  Program hodowlany dla bydła rasy szwedzkiej czerwonej przestał być realizowany od lipca 2022 roku, a zwierzęta tej rasy mogą uczestniczyć w doskonaleniu populacji bydła rasy polskiej czerwonej na równi z innymi rasami europejskimi czerwonymi.

W ramach realizacji programów hodowlanych prowadzone są główne zadania:

• wpis krów do sekcji dodatkowej i głównej księgi oraz wyznaczanie minimalnych progów indeksu selekcyjnego i wpis do klasy Elita dla ras polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, simentalskiej i polskiej czerwonej;
• wpis buhajów do sekcji głównej księgi;
• wydawanie hodowcom zaświadczeń potwierdzających dokonanie wpisu w księgach bydła hodowlanego;
• wydawanie świadectw zootechnicznych/świadectw potwierdzających pochodzenie zwierząt hodowlanych;
• udział w programach oceny i selekcji buhajów;
• udział w realizacji programów ochrony zasobów genetycznych bydła ras polskiej czerwonej, polskiej czerwono-białej i polskiej czarno-białej;
• ocena typu i budowy bydła ras mlecznych w typie użytkowym mlecznym i mięsno-mlecznym;
• doradztwo hodowlane;
• udział w organizowaniu wystaw i pokazów bydła.

Polska Federacja nie tylko organizuje Ogólnopolską Wystawę Bydła Hodowlanego, ale także jest zaangażowana w różnym zakresie w realizację innych wystaw, takich jak: Krajowa (obecnie Narodowa) Wystawa Zwierząt Hodowlanych w Poznaniu, Krajowa Wystawa Bydła Simentalskiego w Rudawce Rymanowskiej, Krajowa Wystawa Czerwonego Bydła Polskiego w Szczyrzycu oraz kilkunastu wystaw regionalnych. Do Działu Hodowli, w zależności od wydarzenia, należy: opracowanie regulaminów wystaw, pomoc w wyznaczeniu komisji sędziowskiej, weryfikacja danych do katalogu, kwalifikacja zwierząt na wystawę czy koordynowanie działań podczas wystawy wspólnie z organizatorami.

Genotypowanie samic
w Laboratorium Genetyki Bydła
Laboratorium Genetyki Bydła PFHBiPM w Parzniewie korzysta z najnowocześniejszej mikromacierzy Illumina w wersji XT, która umożliwia zbadanie na jednej mikromacierzy aż 96 osobników. Użycie mikromacierzy XT pozwala również na skrócenie czasu procesu analitycznego, dzięki czemu maksymalna tygodniowa przepustowość laboratorium została zwiększona do 1536 próbek.
LGB przeprowadza analizy w celu:

• oznaczenia szczególnych cech genetycznych (13 defektów i 8 cech użytkowych);
• kontroli pochodzenia;
• szacowania wartości hodowlanej samic rasy PHF. 