Indeks Ekonomiczny – analiza oceny z kwietnia 2025 r. (cz. 2.)
W poprzednim wydaniu „HiChB” szczegółowo omówiliśmy wartości Indeksu Ekonomicznego dla buhajów odmiany HO i RW w kwietniowych wynikach oceny wartości hodowlanej. Pora na kolejną odsłonę. Teraz skupiamy się na krowach i jałówkach.
tekst: Anna Siekierska na podstawie danych z Centrum Genetycznego PFHBiPM
Przypominamy, że sezon oceny 2025.1 przyniósł sporo zmian w szacowaniu wartości hodowlanych dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej (PHF). Dotyczą one zmiany bazy genetycznej, wprowadzenia metody jednostopniowej w szacowaniu wartości hodowlanych dla rasy PHF oraz aktualizacji formuły Indeksu Ekonomicznego (IE), a także wyznaczenia nowych wag ekonomicznych dla poszczególnych cech. Wraz ze zaktualizowanym IE zachowamy jednak ciągłość procesu selekcji, a oszacowane z większą dokładnością wartości tego wskaźnika będą precyzyjniej ukazywać efektywność ekonomiczną poszczególnych zwierząt. I choć można się spodziewać przesunięć w górę lub w dół w rankingach buhajów i samic w stadach, porównywanie wyników osiągniętych przez danego osobnika lub grupę zwierząt w poprzednim sezonie i obecnym jest nadal możliwe.
Krowy odmiany HO
Według danych z dnia 4.04.2025 r. liczba krów odmiany HO, objętych oceną wartości hodowlanych, wzrosła o 43 713 do poziomu 364 398 szt., co najpewniej zawdzięczać należy nowej metodyce szacowania WH, tzw. ocenie jednostopniowej. Jedną z korzyści, jaką ona przynosi – oprócz wzrostu dokładności oszacowań – jest złagodzenie kryteriów publikacji wyników odnoszące się do kompletności rodowodu: wystarcza, że krowa ma znanych rodziców, należących do rasy holsztyńsko-fryzyjskiej. W aktualnym sezonie odnotowano wzrost średniej wartości IE – jest on wyższy o 286 zł w porównaniu z sezonem grudniowym, a wynosi 1226 zł i został oszacowany z powtarzalnością 53%, tj. o 9 punktów procentowych wyższą niż w grudniu ub.r.
Krowa prowadząca w rankingu odmiany HO, a jest nią Molena PL005442359136 z Lachowa, obory będącej własnością Adama Pietruszyńskiego, osiągnęła IE = 4798 zł, czyli o 1531 zł więcej niż najlepiej oceniona krowa w grudniu 2024. Sto najwyżej ocenionych krów odmiany HO dysponuje IE powyżej 3825 zł. Niestety, ogromnie wzrosła różnica wartości IE między krową z najwyższym IE (4798 zł) a krową z najniższym IE (−2970 zł) i wyniosła 7768 zł, czyli o 3078 zł więcej niż w poprzednim sezonie.
Z danych dotyczących uszeregowania krów odmiany HO pod względem wartości indeksu PF analizowanej w kwietniu wynika, że średni indeks PF wynosi 121, tj. o 6 jednostek więcej niż w poprzednim sezonie, z rozpiętością od PF = 175 do PF = 56. Najwyższy w sezonie 2025.1 indeks PF został oszacowany dla czteroletniej krowy Veela 816 PL005460326011 (o. Gladius) pochodzącej z hodowli p. Stanisława Żochowskiego. Natomiast 100 najwyżej ocenionych krów posiada indeks PF powyżej 164.
Krowy odmiany RW
Z podobną sytuacją, jak opisana wcześniej dla krów odmiany HO, mamy do czynienia w sezonie 2025.1 w części populacji rasy PHF (objętych oceną wartości hodowlanych) reprezentowanej przez krowy o umaszczeniu czerwono-białym RW. Liczba sztuk mających wycenę wartości hodowlanych na dzień analizy w dniu 4.04.2025 r. wzrosła o 1448 do poziomu 11 136 szt.
W kwietniowym sezonie w porównaniu do grudnia ub.r. nastąpił także wzrost średniego potencjału genetycznego krów odmiany RW wyrażony za pomocą IE większego o 140 zł. Średnia wartość IE krów odmiany RW wyniosła w aktualnym sezonie 783 zł (w grudniu było to 643 zł). Jednocześnie nastąpił wzrost wartości IE dla najlepszych 100 krów o 658 zł, w porównaniu do poprzedniego sezonu. Aby krowa odmiany RW była notowana w TOP 100, wartość jej IE musi przekraczać 2753 zł.
Palmę pierwszeństwa w tym rankingu przejęła krowa Bertla ET PL005516392649 wyhodowana w OHZ „Głogówek” sp. z o.o., której IE oszacowany z dokładnością 0,81 wynosi 4233 zł. Krowa ta, urodzona w wyniku embriotransferu, jest córką czeskiego rozpłodnika Bord Red, który pod względem IE zajmuje 5. miejsce w sezonie 2025.1. Bertla ET, posiadająca cztery pełne siostry, otrzymała jednak zdecydowanie najkorzystniejszy zestaw genów i również pod względem indeksu PF = 162 w tym sezonie jest liderką zestawienia krów odmiany RW.
Podobnie jak zauważyliśmy w przypadku wielokrotnie przecież większej populacji odmiany HO posiadającej OWH, również do bardzo dużej kwoty pogłębiła się różnica wartości IE między krową z najwyższym IE a krową najsłabszą pod względem IE. Różnica ta wynosi 6522 zł. Najwyraźniej ocena jednostopniowa, cechująca się wyższą dokładnością oszacowań, bardziej precyzyjnie charakteryzuje krowy pod względem ekonomicznej efektywności i – co za tym idzie – silniej różnicuje populację pod tym kątem.
Centrum Genetyczne podaje też wyniki analizy krów odmiany RW posiadających oszacowany indeks PF. Średnia jego wartość w sezonie 2025.1 w tej części populacji wynosi 112, tj. o 5 jednostek więcej niż w poprzednim sezonie. Najwyżej oceniona krowa, o której wspomniano, ma PF = 162, natomiast indeks PF najsłabszej pod tym względem krowy wynosi zaledwie 49. Krowy z TOP 100 rankingu według indeksu PF osiągają ten wskaźnik na poziomie wyższym niż 146.
Charakterystyka stad krów rasy PHF
Podawane w tej części analizy informacje dotyczą obiektów, w których na dzień 04.04.2025 r. żyło co najmniej 5 krów z oszacowaną w aktualnym sezonie wartością hodowlaną, nie uwzględniając indeksu rodowodowego. W analizie w sezonie 2025.1 uczestniczyło 10 938 stad spełniających to kryterium, a więc o 1069 obiektów więcej niż w grudniu 2024 r. W obecnym sezonie nastąpił również przyrost liczby krów żyjących w analizowanych stadach – o 46 918 szt. do poziomu 371 202 krów. Z pewnością jedną z przyczyn tego korzystnego stanu jest wprowadzenie jednostopniowej oceny wartości hodowlanych, dzięki której więcej hodowców ma bardziej precyzyjny obraz genetycznego potencjału utrzymywanych krów i może te informacje wykorzystać do pracy hodowlanej, np. w doborze buhajów lub decyzjach selekcyjnych.
Podobnie pozytywne informacje odnotowujemy o średniej wartości IE stad analizowanych, która w sezonie 2025.1 wzrosła do poziomu 985 zł, tj. o 275 zł więcej niż w sezonie z grudnia 2024 r. Taka pozytywna tendencja występuje w naszej analizie już drugi rok. Warto też podkreślić, że wzrosła o 8 punktów procentowych (do poziomu 50%) średnia dokładność tych oszacowań, w porównaniu z poprzednim sezonem.
Hodowcy przeznaczają na remont stada coraz lepsze genetycznie jałówki i zapewne to przekłada się na wyniki naszej analizy. Z sezonu na sezon rośnie też rzesza hodowców, którzy gonotypowanie młodzieży uznają za niezbędny krok w kierunku doskonalenia swojego warsztatu pracy i skupiają się w pracy na najlepiej rokujących sztukach.
Jakkolwiek średnia wartość IE najwyżej w rankingu notowanego stada wyniosła 2463 zł, co oznacza o 470 zł więcej w porównaniu do sezonu 2024.3, to w aktualnym sezonie najniżej plasujące się pod tym względem stado osiągnęło wynik gorszy o 112 zł (−527 zł).
Zobaczmy, jak sytuacja wygląda w przypadku indeksu PF: średni indeks PF wśród analizowanych w kwietniu 2025 stad wynosi 116 (o 6 pkt. więcej niż w grudniu ub.r.), przy czym najwyżej ocenione pod tym względem stado ma średni PF = 145, a stado stojące najniżej w rankingu pozostaje ze średnim indeksem PF = 83. Pamiętać trzeba, że informacji do obliczenia średniej wartości indeksu PF w aktualnym sezonie dostarczyło blisko 47 000 krów więcej niż w sezonie poprzednim.
Jałówki z oceną genomową odmiany HO z TOP 100 (wg IE)
W sezonie kwietniowym 2025.1 znacznie wzrósł również średni gIE najlepszych 100 jałówek odmiany HO. I choć taka pozytywna tendencja występuje już od kilku sezonów wyceny, to jednak przy przejściu na nową metodę – jednostopniową OWH – ten wzrost wyniósł 1150 zł, czego wcześniej nie notowano. Warto podkreślić, że dokładność oceny IE tej grupy zwierząt wzrosła o 15 punktów procentowych, tj. do poziomu 81% (wcześniej wynosiła 66%). Stojąca na czele rankingu niespełna roczna jałówka Pliszka PL005536112012, wyhodowana w GR Jerzego Kokocińskiego, będąca jedyną córką amerykańskiego buhaja Huck, osiągnęła gIE = 4987 zł. Podniosła się też poprzeczka, którą musi pokonać jałówka, aby mogła trafić do rankingu TOP 100 – jej gIE musi być wyższy niż 4267 zł (o 1060 zł więcej niż w grudniu 2024).
Ojcowie jałówek z najwyższym IE
W wycenie kwietniowej uległa zmianie statystyka dotycząca ojców jałówek w rankingu TOP 100 odmiany HO: pochodzą one po 31 rozpłodnikach urodzonych w 6 krajach. Podobnie jak to było w poprzednich dwóch sezonach wyceny w 2024 r., znowu w rankingu prym wiedzie 11 niemieckich buhajów, których 62 córki znajdują się wśród genomowo ocenionych jałówek HO w TOP 100. Największa, bo licząca 37 jałówek, jest grupa, której ojcem jest Precision. Nieduża grupa czterech holenderskich rozpłodników wprowadziła na listę TOP 100 16 swoich córek, w tym 13 jałówek pochodzących po buhaju Glax osiągnęło najwyższą średnią IE = 4488 zł. Trzecie miejsce pod względem liczby córek należy w sezonie 2025.1 do 8 amerykańskich ojców, którzy w rankingu TOP 100 umieścili 9 córek. Dwadzieścia buhajów ma w rankingu w aktualnym sezonie tylko jedną córkę.
Hodowcy i województwa z najlepszymi jałówkami
Najlepsze krajowe ocenione genomowo jałówki w rankingu TOP 100 odmiany HO według IE pochodzą od 36 hodowców. Aż 48% jałówek w TOP 100 należy do 7 hodowców (tab. 1).
Jałówki z gIE odmiany HO zajmujące 100 pierwszych pozycji w rankingu urodziły się w stadach zlokalizowanych w 11 województwach kraju. Pod względem liczby topowych jałówek w aktualnej wycenie, a nie zmienia się to od wielu sezonów, miejsca na podium zajmują województwa: wielkopolskie – 50 szt., kujawsko-pomorskie i zachodniopomorskie – po 10 szt., a na czwartym miejscu znajduje się województwo podlaskie z grupą 9 jałówek.
I jeszcze garść informacji odnoszących się do rankingu TOP 100 według indeksu gPF. Otóż średnia jego wartość dla 100 genomowo ocenionych jałówek w sezonie 2025.1 wynosi 176, poruszając się w zakresie od 183 do 173. Szczególnie wyrównane wyniki osiągnęły jałówki z pierwszych 25 pozycji, tj. gPF = 177. Jałówki w TOP 100 wg PF pochodzą z 45 gospodarstw zlokalizowanych w 13 województwach Polski i są córkami 36 buhajów urodzonych w 6 krajach. Największą, bo liczącą 19 szt., grupę stanowią jałówki po kanadyjskim rozpłodniku Pattern, a ich średni gPF wynosi 177, czyli zajmują pozycje w górnej ćwiartce rankingu. W TOP 100 genomowych jałówek odmiany HO znajduje się jedna córka polskiego buhaja Ronaldo ET. Ranking otwierają z indeksem gPF = 183 ex aequo jałówka Kotka II PL005542793748 z hodowli Marcina Sikory z Goleszowa i jałówka PL005553273222 z rodziny Aga, urodzona w GR Pawła Podolskiego z Margonina.
Jałówki z oceną genomową odmiany RW z TOP 100 (wg IE)
O 810 zł – do poziomu 3416 zł – wzrósł w sezonie 2025.1 średni IE genomowo ocenionych jałówek odmiany RW zajmujących 100 pierwszych pozycji w rankingu. Jałówka otwierająca ranking w sezonie 2025.1 ma gIE = 4521 zł, oceniony z dokładnością 0,80, a jest to Baria PL005437938025 (o. Skyliner), półtoraroczna jałówka z OHZ „Głogówek” sp. z o.o. Natomiast u zamykającej TOP 100 cieliczki oszacowano Indeks Ekonomiczny o wartości 3175 zł. Jałówki znajdujące się w pierwszej ćwiartce zestawienia posiadają gIE wyższy niż 3534 zł.
Ojcowie jałówek z najwyższym IE
Podobnie jak to było w grudniu ub. r., ojcami topowych czerwono-białych jałówek ocenionych genomowo jest 26 buhajów pochodzących z 5 krajów. Ponad połowę rankingu zdominowały córki 10 niderlandzkich rozpłodników (55 szt.). Jedenaście buhajów z Niemiec jest ojcami 37 jałówek. A pozostałe 8 miejsc w rankingu zajmują 4 jałówki po czeskim buhaju, trzy córki trzech amerykańskich buhajów i jedna córka buhaja z Hiszpanii.
Ojcowie, po których do topu genomowo ocenionych jałówek odmiany RW w sezonie 2025.1 trafiło najwięcej córek, to w zasadzie te same rozpłodniki, których córki liczebnie dominowały w poprzednim sezonie: dwa holenderskie Mask Red – 21 córek i Rammstein – 20 córek oraz Glamour z Niemiec – 8 córek. Natomiast pod względem średniej wartości IE najlepsze okazały się w tym sezonie córki niemieckiego buhaja Skyliner, których grupa licząca 6 szt. osiągnęła średni IE = 3630 zł.
Hodowcy i województwa z najlepszymi jałówkami
Podobnie jak w sezonie zimowym ub. r. także w aktualnym sezonie wśród 21 hodowców, których jałówki znajdują się na czołowych 100 pozycjach rankingu odmiany RW, największa liczba topowych sztuk jest urodzona w ośrodkach hodowlanych wymienionych w tabeli 2.
Jałówki występujące w TOP 100 odmiany RW pochodzą z hodowli zlokalizowanych w 7 województwach naszego kraju. Prym w sezonie 2025.1, podobnie jak to miało miejsce w poprzednich sezonach, wiodą województwa: opolskie z 51 jałówkami, dolnośląskie z 29 jałówkami oraz podlaskie z 11 jałówkami.
Jeśli chodzi o ranking TOP 100 według indeksu gPF, to średnia jego wartość dla 100 genomowo ocenionych jałówek odmiany RW w sezonie 2025.1 wynosi 160, osiągając wartości od 177 do 157. Genomowo ocenione jałówki zajmujące 25 najwyższych pozycji posiadają indeks PF przekraczający wartość 162.
Jałówki w omawianym TOP 100 wg PF zostały wyhodowane przez 25 hodowców, których gospodarstwa znajdują się na terenie 9 województw naszego kraju. Pod względem liczby jałówek w zestawieniu dominują te same województwa, które wymieniłam, omawiając IE. Topowe jałówki są córkami 29 buhajów urodzonych w 5 krajach.
Najwyższą średnią wartość indeksu gPF = 165 osiągnęła grupa 9 szt., które są córkami niemieckiego buhaja Mo Red PP. W tej grupie znajduje się liderka rankingu z indeksem gPF = 177 – jałówka Jątka 44 PL005542826538 z OHZ w Kamieńcu Ząbkowickim sp. z o.o.
