Jak postępować z mastitis na tle bakterii CNS?
Infekcje gronkowcami koagulazo-ujemnymi występują zazwyczaj u starszych krów pod koniec laktacji, a u jałówek przed porodem lub bezpośrednio po nim. Jak leczyć ten rodzaj zakażeń i czy można im zapobiegać?
tekst i zdjęcia: DR SEBASTIAN SMULSKI, UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU
Bardzo często w wynikach badania mleka pojawia się zapis – CNS. Co on oznacza i jak go interpretować? Czy podejmować leczenie, czy może powstrzymać się od jakichkolwiek działań? W niniejszym artykule przedstawię właściwy sposób postępowania. CNS – to gronkowce koagulazo-ujemne (coagulase negative staphylocci). Ich nazwa nawiązuje do braku zdolności ścinania osocza króliczego po 24 godzinach inkubacji w temperaturze 37°C (ryc. 1). Infekcje wywoływane przez bakterie CNS są obecnie narastającym problemem. Należy jednak wiedzieć, że stanowią one naturalną florę kanału strzykowego. Rozwój zapalenia wymienia wywołanego przez bakterie CNS jest następstwem patogenetycznych cech bakterii oraz reaktywności systemu odpornościowego. Poza kanałem strzykowym drobnoustroje te przebywają na skórze wymienia i strzyków. Źródłem bakterii CNS jest także skóra rąk osób dojących. Do zakażenia wnętrza gruczołu mlekowego dochodzi wskutek przedostania się drobnoustrojów przez kanał strzykowy (droga galaktogenna) i pokonania przez nie mechanizmów układu odpornościowego oraz namnożenia się wewnątrz ćwiartki wymienia. Krowy starsze ulegają infekcji zwykle pod koniec laktacji, natomiast jałówki zakażają się najczęściej przed porodem lub bezpośrednio po nim.
Interpretując wynik próbki pobranej poprzez nadojenie mleka do sterylnej probówki, nigdy nie mamy pewności, czy wykryte bakterie CNS pochodzą z kanału strzykowego, czy z wnętrza wymienia. Środkami dezynfekcyjnymi nie jesteśmy w stanie skutecznie zdezynfekować całego kanału strzykowego. Jednak zakażenia wywołane przez ten rodzaj bakterii są opisywane przez naukowców i spotykane w warunkach terenowych. Zakażenia wywołane przez ten sam rodzaj bakterii CNS mogą utrzymywać się przez całą laktację u tego samego zwierzęcia, a także ulegać transmisji na wymiona innych krów w stadzie podczas doju. Drobnoustroje te izolowane są najczęściej od znaczącego odsetka badanych krów. Gronkowce koagulazo-ujemne posiadają zdolność pokonywania naturalnych czynników obronnych. Po pokonaniu bariery fizycznej w postaci kanału strzykowego bakterie zasiedlają zatokę strzyka oraz dużych przewodów mlekonośnych, czego skutkiem jest zapalenie przewodów mlecznych. W dalszej kolejności wymienione drobnoustroje wnikną do małych przewodów, aby docelowo pozostać w pęcherzykach. Na komórki tkanki gruczołowej bakterie CNS działają za pomocą toksyn. Ich wpływ prowadzi do rozwoju obrzęku i obumarcia komórek wytwarzających mleko. W wielu pracach naukowych przedstawiane bakterie są wymieniane jako najczęstszy czynnik etiologiczny mastitis.
Rodzaje zapaleń wywołanych przez CNS
Wszystkie gronkowce wywołują zarówno zapalenia podkliniczne, przewlekłe, jak i kliniczne. Natężenie patologicznych zmian w przypadku infekcji z udziałem bakterii CNS w wymieniu jest mniej intensywne niż w zapaleniach spowodowanych przez gronkowca złocistego (Staph. aureus). Bakterie te są przyczyną wzrostu liczby komórek somatycznych w mleku zbiorczym, zwłaszcza w stadach o niskim udziale patogenów zakaźnych (np. S. aureus, Str. agalacactiae). Skutkiem zakażenia i zapalenia są: uszkodzenie tkanki wydzielniczej, wzrost zawartości tkanki łącznej, umiarkowany wzrost liczby komórek somatycznych oraz spadek produkcji mleka. Średnia geometryczna LKS wg niektórych naukowców pozostawała poniżej 500 000/ml mleka, a według innych prac w ćwiartkach zakażonych przewlekle utrzymywała się na poziomie 600 000/ml. Doświadczenia własne dowodzą, że LKS w próbkach mleka z ćwiartek zakażonych bakteriami CNS wahała się najczęściej w granicach od 100 000 do 500 000/ml.
Jedynie w 20% przypadków przekraczała tę liczbę. Wyniki liczby komórek somatycznych (LKS) w mleku tankowym względem zdrowotności gruczołu mlekowego są zwykle na dobrym poziomie (ryc. 2).
Zwalczanie gronkowców koagulazo-ujemnych
Metody profilaktyki ukierunkowane na ograniczanie udziału gronkowców koagulazo-ujemnych nie zostały dotychczas sprecyzowane. Polecanych szczepionek przeciwko bakteriom CNS się nie stosuje. Za to obserwuje się użycie szczepionek przeciwko gronkowcowi złocistemu w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się gronkowców koagulazo-ujemnych, wykorzystując zjawisko odporności krzyżowej. Uzyskiwana efektywność jest różna. Część naukowców obserwowała korzystne efekty. Efektywność ta będzie uzależniona od szeregu czynników, więc to, czy zastosowana szczepionka przeciwko S. aureus zadziała na bakterie CNS, trzeba sprawdzić indywidualnie na każdej fermie.
Leczenie zapaleń wywołanych przez gronkowce koagulazo-ujemne jest dużo efektywniejsze niż leczenie zapaleń wywołanych przez gronkowca złocistego. Należy pamiętać, że oporność bakterii CNS na różne środki przeciwbakteryjne jest bardziej powszechna niż w przypadku S. aureus, dlatego preparaty używane do dezynfekcji powinny być regularnie weryfikowane pod kątem skuteczności.
Własne doświadczenia wskazują, że efektywność leczenia zapaleń na tle bakterii CNS waha się między 40 a 80%. Na skuteczność terapii nie wpływa wydłużenie antybiotykoterapii. W sytuacji występowania zapaleń klinicznych podejmuje się leczenie zgodnie z wynikami antybiogramu w terapii 2–3-dniowej. Leczenie zapaleń podklinicznych jest nieuzasadnione, gdyż efektywność samowyleczeń na tle bakterii CNS jest wysoka. Należy mieć świadomość, że są szczepy gronkowca koagulazo-ujemnego posiadające również zdolności do wytwarzania biofilmu, co znacząco utrudnia leczenie. Podobnie jak w przypadku gronkowca złocistego, tak samo w przypadku gronkowców koagulazo-ujemnych najwyższą efektywność leczenia obserwuje się podczas antybiotykoterapii w okresie zasuszenia. W odniesieniu do infekcji bakteriami CNS terapia taka jest zadowalająca.
Zapalenia wywołane przez bakterie CNS pozostają wciąż nowym i narastającym problemem, zwłaszcza w gospodarstwach, gdzie problematyka patogenów zakaźnych jest pod kontrolą. Pogłębienie diagnostyki mikrobiologicznej w obrębie wszystkich gronkowców koagulazo-ujemnych jest nieuniknione. Szybka diagnostyka może podpowiedzieć nam, czy mamy do czynienia z zapaleniem na tle gronkowca złocistego, czy gronkowca koagulazo-ujemnego. W zależności od uzyskanego wyniku i obowiązujących procedur leczenia łatwiej będzie decydować o podjęciu bądź rezygnacji z leczenia mastitis.
