Nowy indeks na nowe czasy

Większy nacisk na skład mleka i cechy funkcjonalne, mniejszy na cechy pokroju – tak nowa formuła indeksu PF odpowiada na aktualne potrzeby hodowców.

tekst: dr Katarzyna Rzewuska

Czym się wyróżnia nowa formuła PF?

Indeks ma wspierać hodowców w uzyskiwaniu zwierząt pozwalających na efektywną i opłacalną produkcję mleka. Uwarunkowań, które wpływają na formułę indeksu, jest wiele. Najważniejszy jest jednak kierunek doskonalenia zwierząt będący skutkiem stosowania indeksu. Możemy go zobaczyć, sprawdzając, na ile poszczególne grupy cech ulegną poprawie dzięki wykorzystaniu indeksu w pracy hodowlanej (wykres 1).

Wykres 1 przedstawia korelacje pomiędzy indeksem PF a wartościami hodowlanymi cech. Wyraźnie widać na nim utrzymanie poziomu produkcyjności, z większym naciskiem na wydajność tłuszczu i białka. Podobny nacisk położony jest na cechy płodności. Większego efektu wynikającego z doskonalenia możemy oczekiwać w odniesieniu do długowieczności i liczby komórek somatycznych, mniejszego zaś w odniesieniu do cech pokroju.

Jest to kierunek zgodny ze światowymi trendami dotyczącymi indeksów selekcyjnych, w których następuje przesunięcie nacisku z cech pokrojowych bezpośrednio na cechy funkcjonalne. W przeszłości to cechy typu i budowy były niejako wskaźnikami pozwalającymi przewidzieć zdrowotność, odporność i długowieczność krów. Obecnie możemy uwzględnić w indeksie coraz więcej cech wprost opisujących te parametry. Wiąże się to jednak z obniżeniem udziału cech pokroju. W nowej formule indeksu PF kluczowe cechy związane z budową wymienia i nóg zostały ujęte w postaci oddzielnego podindeksu. Pozostałe cechy pokrojowe połączono natomiast z cechami funkcjonalnymi związanymi z poszczególnymi obszarami, które podlegają doskonaleniu (rysunek 1).

W porównaniu do wciąż jeszcze aktualnego indeksu PF nowy został poszerzony o zestaw nowych cech. W efekcie możliwe było połączenie cech w grupy i stworzenie większej liczby podindeksów. Na nową formułę PF składa się 5 podindeksów odwzorowujących kluczowe obszary doskonalenia: wydajność i skład mleka, zdrowie i długowieczność, skuteczność w rozrodzie, prawidłowa budowa wymienia i nóg oraz łatwe porody i łatwość doju. Pozostało nam wybrać nazwy nowych podindeksów, które będą jasne i intuicyjne dla hodowców.

Z czego wynikają zmiany w formule PF

Polscy hodowcy wiedzą, jakie krowy chcieliby mieć w swoim stadzie. Mają określone wyobrażenie krowy idealnej, a także zestaw cech, ze względu na które chcieliby daną sztukę zatrzymać. Te oczekiwania zostały wyrażone w przeprowadzonych ankietach i stały się punktem wyjścia do opracowania nowego indeksu (rysunek 2).

Hodowcy dążą do zwiększenia odporności krów na mastitis, kulawizny i choroby metaboliczne, poprawy płodności oraz budowy wymienia i nóg, przy utrzymaniu wydajności i poprawie składu mleka. Wśród oczekiwań dotyczących nowych cech w indeksie, poza wymienionymi wyżej obszarami, pojawiły się też wykorzystanie paszy, cechy związane z przebiegiem doju oraz porodów, a także poprawą przeżywalności i odporności cieląt.

Kiedy kierunek doskonalenia został wyznaczony, na kolejnym etapie należało zdecydować, co jest możliwe do zrealizowania. W pracach skupiono się więc na cechach, dla których mamy opracowaną metodę oceny wartości hodowlanej. Tu warto wspomnieć o pozostałych uwarunkowaniach wpływających na konstrukcję indeksu selekcyjnego. Zostały one przedstawione na rysunku 3. Widać wyraźnie, że znaczenie mają zarówno uwarunkowania genetyczne, takie jak odziedziczalność cechy, jej zmienność czy korelacje genetyczne z innymi cechami, jak i sposób zdefiniowania cech oraz metodyka prowadzenia oceny wartości hodowlanej.

Zmiany nie tylko w formule

Hodowcy zgłaszali uwagi nie tylko w odniesieniu do kierunku doskonalenia. Zależało im także na tym, aby z indeksu można było łatwo korzystać. Jest to kwestia złożona i dotyczy kilku aspektów.

Pierwszym jest różnicowanie zwierząt w rankingach. W przypadku aktualnego indeksu wiele zwierząt otrzymuje ten sam wynik pod kątem wartości PF. Oczywiście jesteśmy w stanie uszeregować zwierzęta, wykorzystując dodatkowe kryteria, jednak w tym przypadku trudno o uniwersalność. Dla rankingów publikowanych na stronach cgen.pl wszystkie kryteria sortowania są zaimplementowane. W przypadku natomiast narzędzi niepochodzących od PFHBiPM, widząc jedynie wartość PF, trudno ocenić, gdzie zwierzę dokładnie znajduje się w rankingu. Stwarza to pewne pole do niedomówień. Z tego względu wraz z nową formułą indeksu PF zostanie wprowadzony nowy format prezentacji jego wartości. Będzie on czterocyfrowy, co pozwoli kilkukrotnie skuteczniej różnicować wartości indeksu pomiędzy osobnikami. Oczywiście nadal będą się pojawiać osobniki, które uzyskają jednakowy wynik, ale będzie ich znacznie mniej. Pozwoli to też na większe ujednolicenie informacji o pozycjach rankingowych. Niezależnie od tego, kto będzie prezentował ranking, różnice pojawią się jedynie w przypadku stosowania odmiennych (dodatkowych) kryteriów sortowania.

Dlatego wdrażamy dodatkowy mechanizm – obliczanie i publikowanie dokładności dla oszacowań indeksu. Dzięki temu będzie wiadome, że osobnik z wyższą dokładnością ma bardziej precyzyjnie oszacowaną wartość hodowlaną (lub wartość indeksu), a tym samym jego wynik utrzyma większą stabilność pomiędzy sezonami. Dokładność będzie obliczana także dla podindeksów. Oznacza to, że przy porównywaniu konkretnych obszarów będzie można ocenić, na ile prawdopodobna jest przewaga danego osobnika i w jakim stopniu utrzyma się ona w czasie. Poprzez publikowanie dokładności poprawi się więc zarówno szeregowanie zwierząt, jak i porównywanie wartości indeksu PF u poszczególnych osobników w oderwaniu od rankingu.

Od dziś do przyszłości

Oficjalne wdrożenie nowej formuły indeksu planowane jest na 2026 r. Do tego czasu odbędzie się jeszcze szereg konsultacji z hodowcami i lokalnych szkoleń, a także publikowane będą nieoficjalne wyniki z przebiegów równoległych w „Podsumowaniu stada” dostępnym na stronie Centrum Genetycznego. Czeka nas także wprowadzenie zmian w systemie informatycznym i narzędziach PFHBiPM, w tym w programie do kojarzeń par rodzicielskich. Na kolejnych etapach nastąpi opracowanie nowych form wsparcia hodowców w pracy hodowlanej, a więc bardziej użytecznych raportów i podsumowań wyników oceny wartości hodowlanej.

Efekty decyzji hodowlanych są widoczne dopiero po czasie. Dlatego należy mieć na uwadze, że wybór indeksu, jakim się dzisiaj kierujemy, wpłynie na to, jakie krowy będziemy mieli w stadzie za 10 lat. Pomimo wielu wprowadzonych zmian korelacja pomiędzy aktualnym indeksem a nową formułą wynosi 0,95. To wskazuje, że modyfikacja indeksu PF jest raczej korektą realizowanego kierunku doskonalenia niż niekontrolowaną rewolucją. Korekta ta przekieruje nas jednak na tory bardziej zbieżne z oczekiwaniami współczesnej hodowli i hodowców, którzy w kolejnych dekadach będą chcieli utrzymywać bydło rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. 

Założenia przyjęte przy modyfikacji indeksu PF

• Uwzględnienie wyników ankiet dotyczących oczekiwań hodowców
• Włączenie nowych cech do indeksu (36 cech)
  » zdolność udojowa, łatwość wycieleń, zdrowie racic
  » poszerzenie zakresu cech pokroju i płodności
• Aktualizacja wzorca rasy
• Uwzględnienie pośredniego optimum dla 7 cech typu i budowy
• Zwiększenie liczby podindeksów dzięki większej liczbie cech
• Uproszczenie struktury indeksu (rezygnacja z podpodindeksów)
• Czterocyfrowy format prezentowania wyników dla PF
• Rezygnacja ze standaryzacji podindeksów
• Szacowanie dokładności dla indeksu PF

Eksperci zaangażowani w modyfikację indeksu PF

• dr Katarzyna Rzewuska
• Konsultanci
  ⇢ prof. Wojciech Jagusiak
  ⇢ dr Monika Skarwecka
• Klasyfikatorzy
  ⇢ Roman Januszewski
  ⇢ Marek Solarek
• Genetycy z AbacusBio
  ⇢ dr Katarzyna Stachowicz
  ⇢ dr Cheryl Quinton