Przejście od krajowej oceny konwencjonalnej do międzynarodowej oceny genomowej na przykładzie czeskiego bydła simentalskiego

Współpraca międzynarodowa w zakresie oceny wartości hodowlanej jest realizowana na świecie pod różnymi postaciami od dłuższego czasu. Sztandarowym przykładem jest organizacja Interbull, która oferuje międzynarodową ocenę wartości hodowlanych dla części ras krów mlecznych. Innym przykładem współpracy pomiędzy krajami jest Spółdzielnia EuroGenomics, której partnerzy wymieniają się genotypami buhajów, co pozwala na powiększanie krajowych populacji referencyjnych i zapewnia wzrost dokładności oceny wartości hodowlanej w krajach członkowskich. Współpraca dotyczy bydła holsztyńskiego. Istnieją także koncepcje prowadzenia wspólnych systemów ocen wartości hodowlanych, gdzie wybrana jednostka lub kraj prowadzi ocenę dla innych członków porozumienia. Dla przykładu, kraje skandynawskie prowadzą wspólną ocenę wartości hodowlanej pod parasolem organizacji VikingGenetics. W przypadku bydła mięsnego działa australijska inicjatywa Breedplan, prowadząca ocenę genetyczną dla jednostek zlokalizowanych w wielu krajach. W przypadku bydła simentalskiego istnieje inicjatywa zapoczątkowana przez Niemcy i Austrię, łącząca kilka populacji bydła simentalskiego w jednym systemie oceny wartości hodowlanej.

tekst: dr hab. Marcin Pszczoła, na podstawie wystąpienia Jiří Hojera, dyrektora firmy Natural Ltd. z Czech, zdjęcie: Zofia Borowska-Dobrowolska

Sytuacja czeskich hodowców bydła simentalskiego
Hodowcy bydła simentalskiego stanęli przed wyzwaniem dotyczącym możliwości rozwoju krajowego programu hodowlanego poprzez wprowadzenie selekcji genomowej. Taki zabieg wymaga stworzenia populacji referencyjnej, składającej się z odpowiedniej liczby osobników posiadających informację fenotypową oraz genomową, co zagwarantowałoby wysoką dokładność genomowej oceny wartości hodowlanej. Czeska populacja bydła simentalskiego, ze względu na małą liczebność, nie gwarantowała dokładnej oceny. Naturalne stało się rozważanie partnerstwa z sąsiadami i włączenia się w program wspólnej oceny. Co prawda, ze względu na niewielką liczbę osobników czeskich wchodzących w skład wspólnej populacji referencyjnej, obawiano się niższej dokładności oceny dla buhajów czeskich w porównaniu do oceny buhajów zagranicznych, których wkład w populację referencyjną był znacząco większy, oraz spadku znaczenia czeskich linii genetycznych, jednak możliwość prowadzenia nowoczesnej selekcji opierającej się na genomice przeważyła. W konsekwencji ocena wartości hodowlanej dla czeskiego bydła simentalskiego przeszła transformację od krajowej oceny konwencjonalnej do międzynarodowej genomowej oceny wartości hodowlanej.

Wspólna ocena – za i przeciw
Uruchomienie wspólnego systemu oceny wartości hodowlanej jest możliwe, jeśli populacje są ze sobą spokrewnione, a więc podobne genetycznie. Podobieństwo to można określać na różne sposoby, a jednym z nich jest określenie korelacji genetycznej pomiędzy cechami ocenianymi w obu populacjach. Jeśli korelacje te przewyższają wartość 0,6, uznaje się, że podobieństwo genetyczne między populacjami jest wystarczające do prowadzenia wspólnej oceny, w przeciwnym razie podobieństwo genetyczne między populacjami jest zbyt niskie i należy prowadzić dwa odrębne programy hodowlane. Porównanie przeprowadzone między ocenami czeskimi a uzyskanymi na podstawie wspólnej bazy danych wykazało, że korelacje genetyczne kształtują się w zakresie między 0,87 a 0,94, co pozwala na prowadzenie wspólnej oceny.

Kolejną ważną kwestią w przypadku prowadzenia wspólnej oceny jest brak znaczących różnic w systemach oceny użytkowej oraz różnic środowiskowych. W przypadku niektórych krajów czy obszarów geograficznych, takich jak Stany Zjednoczone, w których znajduje się kilka dość mocno odmiennych od siebie stref klimatycznych, ryzyko występowania interakcji genotyp–środowisko jest wyższe niż w przypadku populacji mniej odległych od siebie klimatycznie i geograficznie. Tak jest właśnie w przypadku populacji czeskiej i krajów sąsiadujących.

Efekty wspólnej oceny
Po rozważeniu wszystkich za i przeciw oraz konsekwencji dla programu hodowlanego bydła simentalskiego w Czechach wybrano przyłączenie się do wspólnej oceny – programu, który zapoczątkowały Niemcy i Austria w 2002 roku. Początkowo Czesi przystąpili do genomowej oceny wartości hodowlanej (2011). W następnych latach do oceny włączano kolejne cechy: pokrój (2012), cechy produkcyjne (2014) oraz zdrowie i długowieczność (2016).

W świetle dziesięcioletniego doświadczenia wspólnej oceny można wyciągnąć kilka kluczowych wniosków. Wartości hodowlane uzyskiwane dla samców i samic są obecnie bezpośrednio porównywalne pomiędzy krajami, których populacje wchodzą w skład populacji referencyjnej. Genomowe wartości hodowlane są dokładniejsze niż w przypadku stosowania oceny konwencjonalnej lub oceny na mniejszej krajowej populacji referencyjnej. Ich szacowanie przeprowadzane jest jedenaście razy w roku, co przekłada się na wysoką aktualność bieżących wyników. Dodatkowo wzrósł potencjał handlu czeskim materiałem genetycznym oraz doboru zagranicznego materiału genetycznego. Otwarcie się na zagraniczną ocenę przyniosło również spodziewany wzrost konkurencji dla czeskich firm hodowlanych oraz wzrost wykorzystania nasienia buhajów zagranicznych.

Można zatem podsumować, że prowadzenie wspólnej międzynarodowej oceny wartości hodowlanej przyniosło wszystkie oczekiwane skutki, z których zdecydowana większość dała pozytywne efekty dla hodowców bydła simentalskiego w Czechach. 