Zielone światło dla modyfikacji indeksu PF
Prace nad zmianą formuły indeksu selekcyjnego Produkcja i Funkcjonalność wkraczają w kulminacyjny moment.
tekst: dr Katarzyna Rzewuska
Indeks PF określa cel hodowlany dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, wskazując kierunek jej doskonalenia. Był to główny temat obrad Rady Programowej przy Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, która odbyła się 27 sierpnia 2025 r. Dla przypomnienia: Rada Programowa jest ciałem opiniotwórczym, w skład którego wchodzą reprezentanci krajowych spółek unasieniania, hodowcy, oraz przedstawiciele świata nauki wspierający rozwój polskiej hodowli bydła mlecznego. W obradach Rady Programowej biorą udział również przedstawiciele Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Dlaczego zmieniamy formułę PF?
Z jednej strony indeks określa dążenie do pewnego rodzaju ideału, z drugiej jest to narzędzie pozwalające podejmować decyzje urealniające założony cel. Zmiany w indeksie selekcyjnym niosą za sobą pewną korektę kursu, tak by stale odpowiadał on oczekiwaniom rynkowym i potrzebom hodowców. Są to kluczowe aspekty niejako wymuszające aktualizację formuły indeksu. W przypadku indeksu Produkcja i Funkcjonalność, który został wdrożony w 2007 r., ostatnia modyfikacja miała miejsce w roku 2014. Zmiana była odpowiedzią na zgłaszane przez hodowców oczekiwania i stała się możliwa dzięki ciągłemu poszerzaniu zakresu cech objętych oceną wartości hodowlanej.
Indeks selekcyjny definiuje kierunek doskonalenia, do którego dążymy przez lata realizowania pracy hodowlanej. W tym czasie jednak zmienia się sytuacja zarówno w odniesieniu do zapotrzebowania na surowiec, jak i sposobu prowadzenia hodowli. Warto pamiętać, że chociażby automatyzacja wpływa na sposób oceny zwierząt pod kątem łatwości ich obsługi. Wszystko to rzutuje na to, jakie cechy nabierają na znaczeniu oraz na co bardziej hodowcy zwracają uwagę. Powiązane jest z tym stałe poszerzanie zakresu ocenianych cech, które docelowo należy także uwzględnić w indeksie selekcyjnym. Dlatego konieczne jest stałe monitorowanie tego, na ile parametry populacji zadowalają hodowców, oraz okresowe dopasowanie kierunku doskonalenia do zgłaszanych oczekiwań.
Jakie korzyści osiągną hodowcy?
Kluczową korzyścią jest wyższa ocena dla zwierząt bliższych aktualnemu ideałowi krowy – i nie chodzi tu jedynie o ideał pod kątem eksterieru. Oznacza to, że kierując się w pracy hodowlanej nowym indeksem PF, hodowca będzie skuteczniej uzyskiwał zwierzęta o pożądanej charakterystyce – pod kątem wydajności, zdrowia czy łatwości użytkowania.
W przypadku zmiany formuły i dodania nowych cech pojawiła się szansa na takie połączenie ich w podindeksy, by hodowcy na tej podstawie mogli ocenić, na ile zwierzę odpowiada ich wymaganiom. Chodzi o to, by informacja była jednocześnie kompleksowa i łatwa w stosowaniu przy pracy hodowlanej.
Opracowywanie nowej formuły
Proces opracowania nowej formuły indeksu PF przebiega wieloetapowo. Przeprowadzono ankiety wśród hodowców mające na celu określenie ich priorytetów. Następnie odpowiedzi przełożono na udział poszczególnych cech w indeksie. Na kierunek doskonalenia, jaki odzwierciedlił się w indeksie pod kątem cech pokroju, wpływ miał także wzorzec rasy PHF.
W kolejnym kroku została powołana grupa robocza, w ramach której mogliśmy korzystać ze wsparcia doświadczonych ekspertów: prof. Wojciecha Jagusiaka (Uniwersytet Rolniczy w Krakowie) i dr Moniki Skarweckiej (Instytut Zootechniki PIB). Są to osoby od lat zaangażowane w polską hodowlę, znające krajowe uwarunkowania i światowe trendy.
Grupa ta zaangażowana była w przygotowanie propozycji połączenia cech w podindeksy. Udział poszczególnych cech, niezależnie od ich późniejszego połączenia w podindeksy, został tak ustalony, by odzwierciedlać wszystkie przyjęte założenia. We współpracy z przedstawicielami międzynarodowej firmy specjalizującej się w analityce hodowlanej Abacus Bio zostały wykonane szeroko zakrojone kalkulacje pozwalające ocenić przełożenie proponowanych formuł indeksu PF na doskonalenie poszczególnych cech.
Rekomendacja wdrożenia nowego PF
Przygotowane warianty nowej formuły indeksu PF, w różny sposób łączące cechy w podindeksy, zostały zaprezentowane Radzie Hodowlanej. Rada obradująca pod przewodnictwem dr. Ireneusza Dymarskiego zarekomendowała do wdrożenia wariant, który najbardziej bezpośrednio odpowiadał na zgłaszane przez hodowców potrzeby. Członkowie Rady podkreślili, że wprowadzanie indeksu, który nie będzie odpowiadał oczekiwaniom hodowców, mija się z celem. Uwzględnione zostały wyniki porównań z aktualnym indeksem PF oraz kierunek doskonalenia, jakiego można się spodziewać po wdrożeniu nowej formuły. Właśnie ta formuła wraz z zestawem analiz została zaprezentowana Radzie Programowej, która razem z przewodniczącym dr. Dariuszem Piątkiem rozważyła konsekwencje przedstawionej rekomendacji. Członkowie Rady Programowej otrzymali do wglądu zestaw rankingów i podsumowań. Zapoznali się też z zakresem dalszych prac i pochylili nad wpływem zmiany na polski rynek hodowlany, a także nad rolą poszczególnych podmiotów w procesie wprowadzania indeksu do użytkowania. Obrady były bardzo konstruktywne i wszyscy członkowie Rady wyrazili pozytywną opinię na temat kierunku zmian zachodzących w indeksie PF. Podkreślono kompleksowy charakter przeprowadzonych analiz oraz wysoką jakość, jaka przyświeca całemu procesowi aktualizacji indeksu PF.
Co jeszcze musi się wydarzyć?
Obecnie trwają konsultacje z hodowcami, gdyż konieczne jest uzyskanie informacji zwrotnej, na ile proponowana formuła indeksu odzwierciedla realne oczekiwania. Zdanie hodowców jest nieocenione na każdym etapie procesu, bo to oni będą użytkownikami indeksu. Warunkiem zrealizowania założonego celu hodowlanego jest kierowanie się wartościami indeksu selekcyjnego podczas podejmowania decyzji hodowlanych, a więc przy selekcji jałówek, wyborze nasienia oraz doborze do kojarzeń. Im bardziej indeks będzie odpowiadał hodowcom, tym skuteczniejszym narzędziem będzie – a tylko wtedy jego wprowadzenie ma sens. Kolejnym krokiem będzie dostosowanie narzędzi informatycznych, które zapewniają dostęp do wartości hodowlanych i działają w oparciu o wyniki OWH. Ważne będzie również zaproponowanie hodowcom takich sposobów prezentowania tych wyników, które ułatwią prowadzenie pracy hodowlanej z wykorzystaniem nowego indeksu. W podsumowaniu stada na stronie cgen.pl hodowcy będą się mogli zapoznać z wartościami nowego indeksu PF dla swoich sztuk oraz porównać nowy i stary indeks. Wszystko jednak będzie możliwe po ostatecznym zatwierdzeniu zmienionej formuły PF. Wtedy bardziej szczegółowo przedstawimy Czytelnikom nie tylko nowy indeks, ale także wszystkie zmiany, jakie zostaną wdrożone w 2026 r. Wszystko po to, by hodowcy mogli efektywnie realizować cel hodowlany w swoim stadzie, korzystając z nowoczesnego indeksu i dostosowanych do niego narzędzi.
