Polskie krowy
pokrojowo doskonałe

W tegorocznym majowym wydaniu czasopismo „Holstein International” – które chętnie czytuję i nierzadko wykorzystuję jako inspirację, aby naszym czytelnikom przybliżyć jakiś ciekawy temat dotyczący hodowli, głównie bydła rasy HF – zamieściło spory artykuł o najwyżej ocenionych krowach EX, żyjących w różnych krajach, na trzech kontynentach świata. Jakoś tak poczułam się niemal osobiście dotknięta, gdy na liście nie znalazłam żadnej polskiej krowy, choć jestem przekonana, że w naszej populacji żyją krowy z wyższą punktacją niż te wymienione „światowe excellentki”. Na ten artykuł zwrócił uwagę także redaktor naczelny „Hodowli i Chowu Bydła”, i to właściwie jemu zawdzięczam impuls (widać z tego, że ktoś czasem musi mi dać tzw. kopa) do podsumowania tematu na naszym rodzimym podwórku.

tekst: Anna Siekierska

Ja jednak nieco pogłębię swoją analizę i pokażę czytelnikom żyjące w Polsce krowy różnych ras z ocenami doskonałymi EX, klasyfikując je w trzech kategoriach: według liczby laktacji, z najwyższymi ocenami ogólnymi, a ponadto po raz pierwszy utworzymy ranking hodowli, w których żyje najwięcej krów doskonałych pokrojowo. Całe zestawienie zawiera informacje aktualne na 30 czerwca 2020 r.

Ocena ogólna pokroju – doskonała
Na koniec pierwszego półrocza 2020 r. w populacji krów poddawanych ocenie wartości użytkowej, której elementem jest ocena typu i budowy, odnotowaliśmy 105 żyjących krów z oceną doskonałą. Warto przypomnieć w tym miejscu, że ocena typu i budowy jest wykonywana przez specjalistów PFHBiPM zgodnie z metodyką zawartą w Regulaminie oceny typu i budowy krów ras mlecznych, obowiązującym od 16 kwietnia 2012 r. Mówiąc o ocenie doskonałej, mamy na myśli ocenę ogólną, którą – jak określa regulamin – stanowi końcowa punktowa oceny krowy w odniesieniu do wzorca rasy. Jest ona zależna od typu użytkowego i bazuje na czterech lub pięciu głównych partiach funkcjonalnych krowy, które określane są tzw. cechami opisowymi. Ocena każdej z cech opisowych wyrażona jest w skali od 50 do 100. Suma cech opisowych, po uwzględnieniu ich wag podanych w procentach, to właśnie ocena ogólna krowy. Gdy suma punktów cech opisowych osiąga minimum 90 pkt – mówimy o ocenie doskonałej (w skrócie, od ang. excellent – EX). Na ocenę doskonałą mogą być oceniane krowy od drugiej laktacji, od piętnastego dnia po wycieleniu. Dodatkowo, uwzględniając rozwój fizyczny organizmu krowy, regulamin określa, że sztuki w drugiej laktacji mogą być ocenione na maksymalnie 92 pkt, będące w trzeciej laktacji mogą otrzymać najwięcej 95 pkt, a oceniane w czwartej lub dalszych laktacjach – do 97 pkt.

Udział cech opisowych w ocenie ogólnej w zależności od typu użytkowego przedstawia tabela.

Doskonały rodzynek
Wśród wspomnianych 105 krów z doskonałym pokrojem jedna jest zupełnie wyjątkowa i dzięki temu stanowi klasę sama dla siebie. To krowa rasy simentalskiej, Kama PL-005275774182 (Romeo x Lexus), urodzona 13 kwietnia 2011 r. w leżącej niedaleko Krosna na Podkarpaciu Korczynie, w Gospodarstwie Rolno-Hodowlanym, którego właścicielem jest pan Daniel Bryś. W liczącym nieco ponad 50 krów stadzie pokrojem wyróżniała się od pierwszego wycielenia, a hodowca chętnie pokazywał ją na wystawach bydła hodowlanego. Tak więc Kama zrobiła pod tym względem bogatą karierę i swojemu hodowcy przyniosła całkiem pokaźną liczbę trofeów. Dotychczas wystąpiła czterokrotnie na Krajowej Wystawie Bydła Simentalskiego w Rudawce Rymanowskiej, raz na Krajowej Wystawie Zwierząt Hodowlanych w Poznaniu i raz na regionalnej wystawie w Boguchwale – każdorazowo była nagradzana pucharem. Jednak zdecydowanie najbardziej owocnym rokiem był dla niej 2019 – będąc już w siódmej laktacji, zdobyła wtedy wiceczempionat w Poznaniu, czempionat w Boguchwale oraz tytuł czempiona i superczempiona w Rudawce Rymanowskiej. W siódmej laktacji otrzymała ocenę doskonałą 90 pkt za pokrój, uzyskując za kaliber 89 pkt, za typ i budowę – 93 pkt, za nogi i racice – 92 pkt, za wymię – 91 pkt, za umięśnienie – 88 pkt. Kama, która pochodzi po polskim buhaju Romeo, ma ze strony matki całkowicie polski rodowód. Dziś to jedna z dwóch najstarszych krów w stadzie pana Brysia, jest w ósmej laktacji, a wyprodukowała ponad 51 tys. kg mleka. Należy do grona najstarszych polskich krów z oceną pokroju EX.

Najstarsze krowy EX
Na potrzeby dzisiejszego podsumowania jako kryterium wieku krowy przyjęłam nie jej datę urodzenia, ale numer laktacji, którą aktualnie realizuje. Tylko w tym przypadku zachowałam podział na rasy i odmiany. Kamie, jako jedynej simentalskiej krowie EX, jednocześnie z najwyższą liczbą laktacji, poświęcono poprzedni akapit. Spośród krów rasy PHF ranking został rozdzielony na odmiany RW i HO. Każda krowa o doskonałym pokroju to odrębna historia. Niektóre ze znajdujących się w dzisiejszym rankingu zostały już zaprezentowane naszym czytelnikom, zwykle w niedługim czasie od momentu uzyskania tej prestiżowej oceny. Z tym większą ciekawością przyjrzyjmy się, jak te historie toczą się dalej.

Krowy odmiany czerwono-białej

W dominującej w naszym kraju w populacji ocenianej rasie polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej krowy odmiany czerwono-białej RW stanowią ok. 4%. Do najstarszej krowy odmiany czerwono-białej z oceną doskonałą, Diany ze stada pani Sławomiry Zalewskiej z Sikory, mam osobisty sentyment. A to za sprawą przygotowań do Europejskiego Czempionatu we Fryburgu, który odbył się zimą 2013 r. Diana wraz z innymi piętnastoma krowami odbywała miesięczną kwarantannę, zorganizowaną w Centrum Szkoleniowo-Wystawowym w Sielinku. Tak więc będąc odpowiedzialna za przebieg przygotowań do tej europejskiej wystawy, miałam Dianę przez miesiąc pod opieką i – jak z każdą z tych kilkunastu krów – emocjonalnie się z nią związałam. Diana ma łagodny temperament i szybko uczyła się stawianych przed nią zadań, ufnie poddając się działaniom opiekunów. Dlatego bardzo się ucieszyłam, gdy została komisyjnie zakwalifikowana do reprezentowania PFHBiPM w Szwajcarii. Dobrze znosiła wszystkie trudy podróży i spokojnie reagowała na nowe sytuacje. Wielu zwiedzających wystawę zwracało na nią uwagę, wypytując o jej rodowód i stado, z którego pochodziła. W stawce na ringu stanęła dosyć wysoko, i byliśmy z tego dumni. Jestem przekonana, że gdybyśmy potrafili zapanować nad jej świetnym apetytem, pewnie zrobiłaby na sędzim większe wrażenie. Wówczas była w trzeciej laktacji. Tysiące kilometrów podróży, zmiany miejsca i zapewne sporo stresowych sytuacji nie przeszkodziły Dianie w kontynuacji produkcji. W 2013 r. jeszcze uczestniczyła w Krajowej Wystawie Zwierząt Hodowlanych w Poznaniu, gdzie zdobyła tytuł wiceczempiona. Ocenę doskonałą otrzymała w czwartej laktacji.

Krowy odmiany czarno-białej

Ranking najstarszych doskonałych krów odmiany czarno-białej jest znacznie dłuższy niż w przypadku odmiany RW, co koresponduje z liczebnością populacji ocenianej, która stanowi blisko 93% wszystkich krów pod kontrolą użytkowości w Polsce.

Godny uwagi jest fakt, że najstarsza krowa odmiany HO z oceną EX – Sambara z Lubiany – pochodzi po polskim buhaju Mafort PL005143755152, wywodzącym się z tego samego Ośrodka Hodowli Zarodowej, zakupionym przez SHiUZ w Bydgoszczy. Sambara zdobyła tytuł superczempiona na wystawie w Barzkowicach w 2015 r. Ocenę doskonałą otrzymała w trzeciej laktacji. Dziś realizuje już ósmą laktację, z produkcją mleka zbliżyła się do 120 tys. kg. Podobnie Firma 17 z OHZ Osięciny należy jednocześnie do „klubu stutysięcznic” i pokrojowych excellentów. Veela 172, własność pani Anny Żochowskiej, także wkrótce dołączy do grona krów z życiową produkcją przekraczającą 100 tys. kg mleka. Warto przypomnieć, że znajdująca się na wysokiej, szóstej pozycji rankingu Drobka była w 2017 r. najpiękniejszą polską krową – superczempionem XXVIII Krajowej Wystawy Zwierząt Hodowlanych. Tytuł otrzymała w trzeciej laktacji. Dziś zakończyła już szóstą laktację. Wśród urodzonych w latach 2013–2015, w większości znajdujących się w czwartej laktacji, aż pięć krów pochodzi po tym samym buhaju – amerykańskim rozpłodniku Massey, który w latach 2012 i 2013 był ojcem buhajów wybranym przez wszystkie krajowe spółki inseminacyjne. Jak widać, buhaj ten przekazywał zarówno wysoką produkcję, jak i bardzo dobry pokrój, a także cenne cechy funkcjonalne, jak zdrowotność wymienia i długowieczność. Mnie w tym rankingu najbardziej cieszy to, że krowy doskonałe nie są wyłącznie domeną dużych stad zarodowych. W tej kategorii stada hodowców indywidualnych i właścicieli z niekoniecznie długą tradycją hodowlaną są wyraźnie zauważalne. Niezależnie od wielkości stad widać też, że doskonalenie pokroju jest języczkiem u wagi dla tych hodowców, dla których powiązanie wysokiej produkcji mleka z długim użytkowaniem krów jest nie do przecenienia.

Najwyżej ocenione krowy EX

Czy coś, co jest doskonałe, może być jeszcze doskonalsze? Otóż tak! Ale tylko w przypadku oceny eksterieru. Trzeba bowiem zauważyć, że twórca regulaminu oceny typu i budowy w przypadku oceny doskonałej pozostawił zakres 10 pkt na skali, tj. od 90 do 100. Niższe oceny ogólne, zaczynając od słabej -65 pkt, do bardzo dobrej – 89 pkt, są stopniowane co pięć punktów. Na przeciwległym ocenie doskonałej biegunie skali jest ocena niedostateczna, gdzie klasyfikator ma do dyspozycji 15 pkt – od 50 do 64 – aż trudno sobie wyobrazić wygląd krowy w tym przedziale punktowym. I żadnym pocieszeniem nie może być wtedy to, że krowa, która została oceniona na ocenę niedostateczną, otrzymała nie 50 pkt, tylko np. 63. To i tak jest pokrój nie do przyjęcia. Los takiej krowy w stadzie powinien być przesądzony. Inaczej sprawa ma się w przedziale punktów od 90 do 100, czyli gdy mówimy o ocenie doskonałej. Im więcej niż 90 pkt krowa otrzymuje w ocenie ogólnej, tym bardziej jest zbliżona do ideału budowy wyznaczonego przez program hodowlany dla rasy. Tym większy powód do dumy stanowi dla hodowcy i tym bardziej racjonalnie powinna być wykorzystana w pracy hodowlanej w stadzie. Lizzie 118, stojąca na czele rankingu krów z najwyższą oceną ogólną wśród excellentów, uzyskała też najwyższą ocenę za wymię – 94 pkt.

Wymienione niżej krowy zasłużyły na to, aby znaleźć się w zestawieniu prezentowanym w majowym wydaniu czasopisma „Holstein International”.

Hodowle z największą liczbą krów EX

105 krów z doskonałym eksterierem, będących tematem tej analizy, znajdowało się 30 czerwca br. w 31 stadach. Z poniżej przedstawionej tabeli można wnioskować, że gdy chodzi o liczbę krów EX żyjących w danej hodowli, wielkość stada ma znaczenie. Jednak warto zauważyć, że wśród właścicieli krów z oceną EX blisko połowa reprezentuje tzw. sektor indywidualnych hodowców, w naszym przypadku pracujących w stadach liczących od 40 do 200 zwierząt, którzy wytrwałym dążeniem do poprawy pokroju osiągnęli postęp w tej dziedzinie i stali się posiadaczami krów EX. Ważne, aby ten sukces przełożyć na satysfakcjonujące wyniki produkcyjne i pozyskać od tych wyjątkowych sztuk jak najwięcej potomstwa. Już teraz widać, że niektóre z krów EX legitymują się ponadprzeciętnym Indeksem Ekonomicznym (IE). A więc pokrój – oprócz osiągnięcia hodowlanego i prestiżu – to też konkretny zysk.

Ponadto u następujących hodowców (wymienionych w kolejności alfabetycznej) 30 czerwca 2020 r. znajdowała się jedna krowa z oceną EX: Agrofirma Witkowo, Daniel Bryś, Jan Charubin, GR-H Żydowo sp. z o.o., Ewa i Wojciech Jończykowie, KR Kietrz sp. z o.o., Łukasz Majkowski, Wojciech Matulewicz, OHZ Garzyn sp. z o.o., OHZ Przerzeczyn sp. z o.o., Tadeusz Olszewski, PR WAR-POL sp. z o.o., PR-H Gałopol sp. z o.o., SK Nowe Jankowice sp. z o.o., Ewa Zalewska i Sławomira Zalewska. 