Indeks Ekonomiczny – analiza oceny z grudnia 2021 r.
Indeks Ekonomiczny po raz pierwszy w hodowli polskiego bydła holsztyńsko-fryzyjskiego został opublikowany dla buhajów i krów w grudniu 2019 roku. Od tego czasu hodowcy i właściciele stad krów tej rasy dysponują dodatkowym, niezwykle ważnym i przydatnym narzędziem selekcyjnym, dzięki któremu mogą spojrzeć na pracę hodowlaną w wymiarze potencjalnych efektów finansowych, wynikających z jego zastosowania.
tekst: Anna Siekierska, na podstawie danych z Centrum Genetycznego PFHBiPM
Polska Federacja, każdorazowo po opublikowaniu ocen wartości hodowlanych w nowym sezonie, aktualizuje i udostępnia informacje o Indeksie Ekonomicznym (IE). Ukazujący się na stronie Centrum Genetycznego PFHBiPM ranking buhajów dostępnych na rynku stał się – nie tylko wśród hodowców, ale także wśród podmiotów hodowlanych działających na ich rzecz – popularnym źródłem wiedzy o nasieniu dostępnym na rynku. Analizując ranking, można uzyskać informację kompleksową, a więc nie tylko o pozycji danego rozpłodnika na liście ułożonej według IE i szczegółach dotyczących wartości hodowlanych dla ocenionych cech, ale także o jego rodowodzie (jeśli jest zarejestrowany w systemie Symlek) i o wersjach nasienia (konwencjonalne lub seksowane) oferowanych przez sprzedawców poszczególnych buhajów. Na stronie Centrum Genetycznego można również zaznajomić się z danymi o samicach – krowach i jałówkach, dla których są także sporządzane rankingi, z podziałem na odmiany barwne i typ oceny wartości hodowlanych. Wszystkie dotyczą zwierząt żyjących i podlegających ocenie na wskazany w nagłówku rankingu dzień. Ponadto dodatkowym bonusem i źródłem wiedzy o samicach zgenotypowanych w Laboratorium Genetyki Bydła jest podsumowanie genotypowania. Każdy hodowca, który kiedykolwiek od czasu uruchomienia federacyjnego laboratorium w Parzniewie zgenotypował w nim swoje samice, ma ekskluzywne konto, zabezpieczone hasłem, na którym może dla swojego stada znaleźć informację o indywidualnej wartości IE każdej ocenionej genomowo sztuki i średniej dla wszystkich, tych aktualnie żyjących oraz wszystkich zgenotypowanych. Interesujące wnioski można wyciągnąć, porównując np. średnie wartości IE sztuk ocenionych genomowo w aktualnym sezonie ze średnią wszystkich sztuk zgenotypowanych. Indeks Ekonomiczny jest też parametrem ujętym w zestawieniu o nazwie RW Indeksy. Obecna sytuacja ekonomiczna całej gospodarki powoduje zwiększone zainteresowanie każdego, kto prowadzi działalność gospodarczą, możliwościami i ewentualnymi rezerwami mogącymi zwiększyć wpływy finansowe. Nie inaczej jest w hodowli bydła, gdzie na wszystkich etapach działania warto brać pod uwagę każdy najmniejszy element mogący finalnie poprawić opłacalność. Decyzje, jakie buhaje wybrać do pokrycia samic, mają w tym aspekcie istotne znaczenie, bo z w zależności od tego, jakie rozpłodniki wybierzemy, z takim następnym pokoleniem krów będziemy pracować. Ułatwieniem w podejmowaniu tych decyzji może być korzystanie w codziennej praktyce z federacyjnego programu do kojarzeń DoKo, w którym użytkownik może wybrać wariant doboru rodziców na podstawie Indeksu Ekonomicznego. Oczywiście, wyniki takich działań pojawią się w dłuższej perspektywie czasowej, co jest charakterystyczne dla osiągnięcia zysku metodami hodowlanymi. Jednak doskonalenie genetycznego potencjału posiadanych zwierząt jest trwałą korzyścią, którą uzyskujemy w pracy ze stadem. Potem już tylko od hodowcy zależy, czy stworzy swoim krowom takie warunki, aby ten potencjał mogły w pełni wykorzystać w produkcji. Warto tu przypomnieć, że IE jest obliczany dla tych samic, które uczestniczą w ocenie wartości hodowlanej i posiadają oszacowany indeks PF.
Buhaje odmiany czarno‑białej – dostępne na krajowym rynku
Stale wzrasta liczba dostępnych na rynku buhajów odmiany HO z Indeksem Ekonomicznym, które poddano analizie i udostępniono w rankingu utworzonym 22.12.2021 roku. Tym razem analizowana grupa jest większa niż w poprzednim sezonie o 57 osobników. Jednak wzrost IE odnotowany dla całej grupy, tj. dla 1635 buhajów, to zaledwie 6 zł, a średni IE wynosi 1766 zł. Na niechlubnej ostatniej pozycji, z IE = -483 zł, znajduje się polski buhaj, który jako jeden z czterech analizowanych rozpłodników ma również indeks PF niższy niż 100, czyli de facto ujemny. Zastanawiające są tu dwie sprawy. Po pierwsze, dlaczego stacja inseminacyjna wprowadza do obrotu tak słabego buhaja, a po drugie, który poważnie myślący o swoim warsztacie pracy właściciel stada może być nabywcą tak mało wartościowego i w dodatku leciwego rozpłodnika. Próbowałam doszukać się chociaż jednego argumentu przemawiającego za trzymaniem tego buhaja w ofercie, niestety – nie znalazłam nic takiego. Mimo że wśród buhajów dostępnych jest siedem z ujemnym IE, w aktualnym sezonie różnica między buhajem z najwyższym i najniższym indeksem zmniejszyła się o 123 zł i wynosi 3506 zł.
Przeciętna wartość IE najlepszych 20% dostępnych buhajów odmiany HO od poprzedniego sezonu wyceny wzrosła o 7 zł i zawiera się w przedziale od 2189 zł do 3023 zł. Na wykresie są to buhaje oznaczone kolorem zielonym. Najbardziej zróżnicowana jest grupa 20% najsłabszych buhajów, oznaczonych na wykresie kolorem czerwonym. Różnica między najwyżej notowanym w tej grupie a najsłabszym buhajem wynosi 1923 zł, przy średniej wartości IE = 942 zł. Wybierając buhaje z tej grupy, trzeba mieć świadomość, jak bardzo różnią się między sobą potencjałem genetycznym i jak mogą w przyszłości rzutować na efekty ekonomiczne osiągane w stadzie. Sytuację w tym zakresie pokazuje wykres 1.
Buhaje odmiany czarno‑białej – top 100 oceny
Średnia wartość Indeksu Ekonomicznego pierwszych 100 buhajów w rankingu wynosi 2705 zł (z dokładnością do 0,66). Średnia ta spadła w porównaniu z sezonem sierpniowym o 33 zł. Za to o 70 zł wzrosła różnica pomiędzy buhajem pierwszym a znajdującym się na setnej pozycji, która wynosi obecnie 494 zł.
Buhaj z najwyższym IE w sezonie 2021.3 to niemiecki Superior, urodzony w 2021 roku, który nie jest dostępny w Polsce. W pierwszej setce uplasowały się cztery polskie buhaje, wszystkie z rocznika 2020, znane już z poprzedniego rankingu: na miejscu 17. i 18. ex aequo – Promotor i Danko Agar (z IE = 2782 zł), na pozycji 23. – Danko Alians (z IE = 2754 zł), na miejscu 49. – Danko Adel (z IE = 2696 zł). Warto dodać, że choć polskie buhaje mają nieco niższy IE niż we wcześniejszym sezonie, to jednak jako grupa legitymują się jego najwyższą średnią wartością (IE = 2754 zł) spośród pochodzących z dziewięciu krajów świata buhajów z listy top 100 odmiany HO.
Ponownie najliczniejszą grupę w top 100 stanowią rozpłodniki z Niemiec (45%) oraz z USA (26%). Podobnie jak w poprzednim sezonie niemieckie rozpłodniki mają wyższy średni IE (2726 zł) od amerykańskich (2687 zł). Buhaje z Francji (8 sztuk) i z Niderlandów (7 sztuk) to kolejne dwie liczebnie znaczące grupy. Średnie IE tych buhajów mieszczą się w przedziale od 2668 zł (buhaje z FR) do 2681 zł (buhaje z NL), są więc zbliżone do średniej IE buhajów z USA. Na listę najlepszych buhajów w sezonie 2021.3 trafiło 6 z wyceną konwencjonalną na córkach oraz 94 młode buhaje z oceną genomową. W grudniu 2021 do top 100 weszło 20 nowych buhajów, a 55 utrzymało się w pierwszej setce od poprzedniego sezonu.
Buhaje odmiany czerwono‑białej dostępne na krajowym rynku
W sezonie grudniowym 2021 analizowana grupa buhajów odmiany RW powiększyła się o 15 rozpłodników. Średnia wartość IE dla tych 282 buhajów dostępnych na rynku także nieco wzrosła i wynosi 1412 zł. Obniżyła się o 154 zł różnica między najlepszym a najsłabszym buhajem dostępnym na rynku. Wprawdzie w poprzednim sezonie zanotowaliśmy znaczne pogłębienie się tej różnicy, ale i tak chociaż częściowe jej zniwelowanie należy uważać za pozytywne. Obecnie, patrząc na IE, najlepszy od najsłabszego buhaja różni się o 3068 zł. Niestety nadal, podobnie jak w sezonie letnim, można kupić nasienie buhajów odmiany RW z ujemnym IE.
Buhaje odmiany czerwono-białej – top 100 oceny
W sezonie 2021.3 nieznacznie, bo o 8 zł, spadła średnia wartość Indeksu Ekonomicznego w grupie top 100 buhajów odmiany RW i wyniosła 2193 zł. Podczas gdy pierwszy na liście buhaj osiągnął IE = 2787 zł – a jest nim ponownie czeski Bord Red, urodzony w 2019 roku – to zamykający czołówkę rozpłodnik ma IE = 1993 zł. Tak więc różnica między nimi zmalała do 794 zł. Na liście top 100 znalazło się 13 nowych buhajów. Jedynie 2 rozpłodniki są ocenione na córkach, 98 z nich to młode genomowe buhaje.
Na liście najlepszych 100 buhajów odmiany RW w tym sezonie zdecydowanie liczebnie dominują buhaje z dwóch krajów Europy: z Niemiec – 48%, i z Niderlandów – 36%. Średnie wartości IE obu grup bardzo zbliżyły się do siebie, a różnica na korzyść NL wynosi już tylko 13 zł. Za to najwyższą średnią IE mają trzy czeskie buhaje (średnio 2362 zł), przewyższające przeciętną dla całej setki buhajów o 169 zł.
Krowy odmiany czarno‑białej objęte oceną wartości hodowlanych
Podobnie jak w sezonie 2021.2 również w grudniu spadła liczba (o 7713 sztuk) krów żyjących ze znanymi wartościami hodowlanymi (wg stanu na 9.12.2021). W aktualnym sezonie analizę wykonano dla 335 689 krów. Utrzymuje się zauważalny już prawie od dwóch lat niekorzystny trend ubywania obór spod oceny wartości użytkowej. I choć stale nowi klienci przystępują do współpracy z PFHBiPM, a globalny ubytek krów nie jest tak bardzo drastyczny, to jednak spod oceny wychodzą obory, w których krowy miały już skompletowane rodowody i były dla nich szacowane wartości hodowlane. Natomiast krowy w nowo przybywających oborach najczęściej nie mają znanych rodowodów, dlatego bilans sztuk w ocenie wartości hodowlanych jest bardziej ujemny niż w ocenie wartości użytkowej.
Patrząc na wyniki analizy, można domniemywać, że ubywają krowy o niższym potencjale genetycznym, gdyż średnia wartość IE dla krów z ocenionym PF systematycznie rośnie, podniosła się o 82 zł, tj. do poziomu 454 zł. Pierwszą pozycję w rankingu krów utrzymała genomowo oceniona pierwiastka Ozga PL005420458288 po buhaju Fedora. Jej IE wzrósł jeszcze o 90 zł i obecnie wynosi 2878 zł. Wśród krów z oceną konwencjonalną najwyższy IE, wynoszący 2435 zł, otrzymała również pierwiastka Gola PL005403445632, córka buhaja Megabit.
Nadal jednak, jak pokazuje nasza analiza, więcej niż 20%, tj. ponad 67 tys. krów w populacji odmiany HO z oszacowanymi wartościami hodowlanymi, może powodować straty zamiast zysków. Różnica w potencjalnym zysku za laktację, jaki może przynieść najlepsza i najsłabsza krowa odmiany HO, wynosi 4741 zł.
Krowy odmiany czerwono-białej objęte oceną wartości hodowlanych
Podobnie jak w przypadku krów odmiany czarno-białej w sezonie 2021.3 również liczba krów odmiany czerwono-białej, aktualnie objętych oceną wartości hodowlanych, nieco zmalała (o kolejne 336 krów), więc analizie IE poddano 11 539 sztuk. W odmianie RW nastąpił wzrost średniej wartości IE o 70 zł w porównaniu z poprzednim sezonem. Tak więc średni IE w analizowanej grupie wynosi obecnie 154 zł. Podobnie jak to miało miejsce wśród krów odmiany HO, także krowa odmiany RW – pierwiastka Laura PL005397938745 po buhaju Conan PP Red – utrzymała pierwszą pozycję w rankingu, z IE niższym o 7 zł w stosunku do wyceny sierpniowej, ale i tak o imponującej wartości 2430 zł.
Nadal spora, choć mniejsza o 249 zł niż w sierpniu ubiegłego roku, jest różnica między krową z najwyższym IE a tą z najniższym IE (4109 zł). O 86 zł podniósł się IE krów należących do grupy 20% najwyżej ocenionych odmiany RW i wynosi obecnie 564 zł.
Charakterystyka stad krów rasy PHF
W naszej analizie obór biorą udział obiekty, w których przynajmniej pięć krów ma oszacowany Indeks Ekonomiczny. Tempo spadku ilości obór odzwierciedla tendencję ubywania krów posiadających ocenę wartości hodowlanych i utrzymuje się na podobnym poziomie jak w poprzednim sezonie. Analizę wykonaną w grudniu 2021 roku odnosimy do 11 462 stad (o 245 obór mniej niż w sierpniu ubiegłego roku). W charakterystyce stad obecnie ujęte zostały informacje o 340 482 krowach rasy PHF posiadających oceny wartości hodowlanych. W sezonie 2021.3 łączna liczba krów znajdujących się w oborach spełniających założenia analizy spadła o 8013 sztuk w porównaniu z sezonem 2021.2. Z pewnością między innymi ten fakt mógł wpłynąć na dalszy wzrost o 68 zł średniej wartości IE w stadach rasy PHF. Przeciętna wartość IE dla stada z przynajmniej pięcioma krowami z OWH wynosi aktualnie 257 zł. Dynamika wzrostu IE dla stada wynosząca 135% może wskazywać na to, że już nie tylko pierwiastki remontowe prezentują coraz wyższy potencjał genetyczny, ale także starsze krowy, zwłaszcza te zgenotypowane, osiągają coraz wyższe wskaźniki.
Jednak nasza analiza wskazuje na duże zróżnicowanie pod względem IE między stadami. Bezsprzecznie spod oceny ubywają najsłabsze stada, z krowami o niskim potencjale genetycznym. Średni IE najlepszego stada podniósł się o 99 zł i wynosi 1401 zł, natomiast stado z najniższym IE osiągnęło -630 zł. Tak więc bezwzględna różnica między skrajnymi stadami wzrosła o 19 zł, zamiast zmaleć, czego oczekujemy. Pozytywnym jednak zjawiskiem jest to, że aby stado zaliczało się do 1/5 najlepszych stad rasy PHF, w obecnym sezonie średnia wartość IE musi osiągać co najmniej 494 zł, a więc więcej o 79 zł niż w poprzednim sezonie. Warto, aby hodowcy przeanalizowali swój raport RW Indeksy, aby mieć świadomość, gdzie na tej drabince znajduje się ich stado. To może być inspiracją do podjęcia konkretnych działań w zakresie hodowli.
Jałówki z oceną genomową odmiany HO z top 100 wg Indeksu Ekonomicznego
W aktualnym sezonie utrzymuje się tendencja wzrostu średniej wartości Indeksu Ekonomicznego jałówek z pierwszej setki. Średni IE top 100 jałówek odmiany HO wynosi 2732 zł i wzrósł o kolejne 40 zł. W tym sezonie IE jałówki stojącej na czele rankingu jest w zasadzie taki sam jak najlepiej ocenionego buhaja i wynosi 3090 zł (topowy buhaj ma IE = 3091 zł). Taki IE dał jej przewagę w wysokości 480 zł nad jałówką zamykającą pierwszą setkę. Wśród pierwszych 25 jałówek z listy top 100 zróżnicowanie wartości ich IE zmniejszyło się do 295 zł. Jest to efekt tego, że górną ćwiartkę rankingu zajmują jałówki z coraz bardziej wyrównanym i wysokim potencjałem genetycznym, oszacowanym i wyrażonym przy pomocy IE.
Ojcowie jałówek z najwyższym IE
Jałówki w rankingu top 100 są córkami 30 buhajów. Tak jak w poprzednim sezonie w rankingu top 100 dominują córki 15 amerykańskich rozpłodników, są to 43 sztuki. Do 42 wzrosła liczba jałówek po 8 niemieckich buhajach. Na liście odnotowano po 7 córek 2 buhajów z Kanady i 4 z Niderlandów. Z satysfakcją zauważamy, że na top 100 jałówek genomowych odmiany HO jest także córka polskiego rozpłodnika Danko Zoom, zajmująca 86. pozycję jałówka Tina, urodzona 8 lipca 2021 roku, której IE = 2636 zł.
Dziś już można powiedzieć, że 2021 rok był w wycenie genomowej jałówek w Polsce rokiem niemieckiego Garetta i kanadyjskiego Expansiona. Dominacja obu tych buhajów zaznaczyła się: w przypadku buhaja z DE najwyższą w całym 2021 roku liczbą jego córek na liście top 100 (w grudniowej wycenie to 22 jałówki), natomiast buhaj z CA umieścił na liście we wszystkich sezonach wyceny córki z najwyższą średnią wartością IE, w grudniu to jest 2900 zł, czyli o 168 zł więcej, niż wynosi średnia IE dla tej stawki. Liderką rankingu ponownie jest jałówka Stat PL005435512906, urodzona 1 marca 2020 roku, córka tego właśnie rozpłodnika.
Hodowcy najbardziej ekonomicznych jałówek
Sztuki znajdujące się w tym zestawieniu są własnością 33 hodowców. 32% najlepszych pod względem IE genomowo ocenionych jałówek wywodzi się ze stad 3 właścicieli. Są to: HZiNR Polanowice sp. z o.o. (11 jałówek ze średnią IE = 2741 zł), DANKO Hodowla Roślin sp. z o.o. (10 jałówek ze średnią IE = 2738 zł) i KR Kietrz sp. z o.o. (11 jałówek ze średnim IE = 2706 zł).
Województwa z najlepszymi jałówkami
Jałówki genomowe zajmujące 100 pierwszych pozycji na liście są urodzone w stadach zlokalizowanych w 10 województwach naszego kraju. Najliczniej występują jałówki urodzone w Wielkopolsce (34 sztuki) i w Kujawsko-Pomorskiem (21 sztuk). W stadach na terenie województwa opolskiego urodziło się 12 jałówek z listy top 100, a 11 pochodzi z zachodniopomorskiego. Podobnie jak w poprzednich dwóch sezonach wyceny wartości hodowlanych w 2021 roku także w grudniu najwyższą średnią wartość IE osiągnęły jałówki ze stad zlokalizowanych na Podlasiu (6 sztuk ze średnim IE = 2784 zł).
Jałówki z oceną genomową odmiany RW z top 100 wg Indeksu Ekonomicznego
O 109 zł, a więc zgodnie z trendem zaobserwowanym w odmianie czarno-białej, wzrósł średni Indeks Ekonomiczny 100 najwyżej ocenionych jałówek odmiany czerwono-białej z oceną genomową. Średni IE tych topowych jałówek wynosi w grudniowej wycenie 1911 zł.
Liderka zestawienia, jałówka Adina PL005498530329 po buhaju Conan PP Red, została oceniona na 2344 zł IE, tak więc jego wartość jest o 433 zł wyższa niż średnia w tej grupie. Różnica IE między jałówką otwierającą i zamykającą top 100, wynosząca w poprzednim sezonie 720 zł, w aktualnym sezonie zmniejszyła się do 649 zł.
Ojcowie jałówek z najwyższym IE
Jałówki w rankingu top 100 odmiany czerwono-białej pochodzą po 37 buhajach, przy czym blisko połowa z nich ma w rankingu tylko jedną córkę. Najwięcej (14 córek) posiada w zestawieniu holenderski Mohito. Podobnie jak w poprzednich sezonach także w grudniu najwięcej jest w rankingu jałówek pochodzących po holenderskich buhajach (55 córek po 14 ojcach z NL), 15 buhajów z Niemiec to ojcowie 34 jałówek, 5 rozpłodników z USA ma 8 swoich córek, 2 jałówki są córkami 2 buhajów z Kanady, a buhaj z Francji jest ojcem 1 jałówki.
Najwyższą przeciętnie wartość IE mają ponownie córki niemieckiego buhaja Passage (dla 5 jałówek IE = 2065 zł), które przewyższają średnią 100 topowych jałówek odmiany RW o 154 zł.
Hodowcy najbardziej ekonomicznych jałówek
Wśród 15 właścicieli jałówek figurujących w rankingu top 100 odmiany RW zdecydowana większość, bo aż 85%, należy do trzech hodowców, których stada zlokalizowane są w województwach opolskim i dolnośląskim, a są to: OHZ „Głogówek” sp. z o.o. (39 jałówek ze średnim IE = 1941 zł), SK Prudnik sp. z o.o. (19 jałówek ze średnim IE = 1914 zł) i OHZ Przerzeczyn Zdrój sp. z o.o. (21 jałówek ze średnim IE = 1874 zł).
