Centrum Genetyczne

Wartość hodowlana stanowi podstawową informację o potencjale genetycznym zwierząt. Prowadzenie doborów na podstawie indeksów selekcyjnych jest kluczowe dla zwiększenia zysków hodowców. Indeks Ekonomiczny (IE) oraz indeks Produkcja i Funkcjonalność (PF) zapewniają efektywność i konkurencyjność krajowej hodowli. Bieżąca ocena skuteczności realizacji programów hodowlanych oraz ich przełożenia na wyniki uzyskiwane w ocenianej populacji jest prowadzona poprzez monitorowanie trendów genetycznych. Ważna jest kontrola jakości publikowanych wyników w celu utrzymania ich wiarygodności.

Indeksy selekcyjne stanowią jedno z podstawowych narzędzi w hodowli bydła mlecznego. Wyrażają łączną wartość hodowlaną zwierzęcia za pomocą jednej liczby. W efekcie możliwe jest porównywanie poszczególnych osobników, a także tworzenie rankingów. W polskich indeksach selekcyjnych uwzględniony jest zestaw cech istotnych dla krajowej populacji. Jednocześnie formuły indeksów różnią się między sobą, dzięki czemu odpowiadają zróżnicowanym potrzebom polskich hodowców. Różnice te znajdują odzwierciedlenie w wagach, jakie zastosowano dla poszczególnych cech, a także w jednostkach, w jakich indeksy są wyrażane. W Polsce wyniki oceny wartości hodowlanej przedstawione są za pomocą dwóch indeksów selekcyjnych: indeksu PF w punktach oraz IE w złotówkach. Każdy hodowca może wybrać, który z tych indeksów będzie stanowił podstawę jego decyzji hodowlanych związanych z selekcją zwierząt oraz doborem par do kojarzeń.

Obserwujemy zwiększanie się tempa przyrostu wartości indeksu PF oraz IE z roku na rok. Stanowi to potwierdzenie postępu wypracowanego w populacji krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej (HF).

Średnie wartości indeksów krów rasy polskiej holsztyńsko‑fryzyjskiej w poszczególnych województwach umożliwiają hodowcy porównanie swoich zwierząt do krów utrzymywanych w tym samym regionie. Jest to istotne ze względu na wspólne uwarunkowania produkcji, a także funkcjonowanie lokalnego rynku obrotu materiałem hodowlanym.

Publikacja rankingów gwarantuje hodowcom dostęp do informacji o najlepszych buhajach, których nasienie jest dostępne na krajowym rynku. Wyniki samic można porównywać, wyświetlając rankingi, a selekcję prowadzić, wykorzystując podsumowanie genotypowania.

W tym roku po raz pierwszy został opracowany poszerzony zestaw rankingów hodowlanych. Dla każdej z odmian rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej: czarno-białej (HO) i czerwono-białej (RW), oraz dla każdego z oficjalnych polskich indeksów selekcyjnych: indeksu PF i Indeksu Ekonomicznego (IE), utworzono odrębne rankingi, by docenić hodowców, którzy przyjęli dany indeks za cel hodowlany. Ranking dotyczący rasy simentalskiej bazuje na wartościach indeksu PFSM.

Podstawą rankingów są wartości indeksów selekcyjnych uzyskanych w sezonie 2022.3 (publikacja: grudzień 2022 r.), co pozwoliło na porównywanie wyników uzyskanych przez poszczególne zwierzęta.

Przygotowany zestaw obejmuje następujące zestawienia:
• rankingi krów o najwyższych wartościach indeksów selekcyjnych;
• rankingi zgenotypowanych jałówek urodzonych w 2021 roku o najwyższych wartościach indeksów selekcyjnych;
• rankingi obór o najwyższych średnich wartościach indeksów selekcyjnych krów;
• rankingi obór o najwyższych średnich wartościach indeksów selekcyjnych zgenotypowanych jałówek rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej urodzonych w 2021 roku;
• ranking krów rasy simentalskiej o najwyższej wartości indeksu PFSM.

Zestawienia prezentują wybitne sztuki, które uzyskały najwyższe wartości indeksów selekcyjnych. Przy każdej sztuce podawany jest hodowca, którego decyzje hodowlane zaowocowały z jednej strony uzyskaniem wybitnych samic, a z drugiej ich użytkowaniem w polskich stadach.

Kolejne zestawienia dotyczą średnich wartości hodowlanych dla obór i pozwalają zaprezentować hodowców, którzy w swoich stadach posiadają sztuki hodowlane objęte oficjalną oceną wartości hodowlanej, oraz tych, którzy w swoich oborach genotypują praktycznie wszystkie jałówki. Dzięki temu w pracy hodowlanej mogą kierować się wartościami hodowlanymi o najwyższej dostępnej dokładności.

Poza rankingami bazującymi na wartościach hodowlanych samic została utworzona lista hodowców mających największy udział w realizowaniu polskiego programu hodowlanego dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej na ścieżce męskiej. Na liście podano liczbę wyhodowanych buhajów wraz z informacją o średnich wartościach indeksów PF i IE. Ranking uzupełniono informacjami dotyczącymi najlepszego wyhodowanego buhaja pod względem każdego z indeksów.

Ważnym aspektem w prowadzeniu pracy hodowlanej, oprócz podnoszenia poziomu genetycznego stada, jest ograniczanie przyrostu inbredu. W celu jego kontrolowania hodowcy mogą sprawdzać wyniki w kalkulatorze rodowodowym, a także kierować się oczekiwanym inbredem potomstwa buhajów dostępnym w rankingach.

Średni poziom inbredu krów rasy polskiej holsztyńsko‑fryzyjskiej urodzonych w 2022 roku wynosił 5,96%. Był o 1,08% wyższy niż prognozowany inbred potomstwa na ten rok, co oznacza, że wzrost inbredu jest większy, niż miałoby to miejsce przy doborze losowym. Wynika to z decyzji hodowlanych związanych z wyborem zwierząt do kojarzeń. By ograniczyć nasilanie się tego niekorzystnego zjawiska, należy uwzględniać przewidywany inbred potomstwa przy planowaniu krycia danej sztuki. Jego wartość można sprawdzić, korzystając z kalkulatora rodowodowego dostępnego na stronie www.cgen.pl/kalkulator. Natomiast dobory uwzględniające wartość inbredu dla potomstwa z danego kojarzenia można planować we współpracy z doradcami hodowlanymi PFHBiPM wykorzystującymi program DoKo.

Celem projektu „CGen korekcja” jest poprawa zdrowotności racic w polskiej populacji HF. Z każdym kolejnym rokiem trwania projektu obserwujemy przyrost liczby zgłoszeń zarejestrowanych przez korektorów w aplikacji „CGen korekcja”. Rejestracja informacji o schorzeniach racic jest prowadzona u coraz większej liczby krów, w coraz większej grupie stad. Ilość zgromadzonych danych pozwala na opracowanie oceny wartości hodowlanej dla najczęściej występującego schorzenia, czyli dermatitis digitalis. Jednocześnie stałe powiększanie populacji referencyjnej pozwoli na wzrost dokładności oceny dla tej cechy. Dlatego wskazane jest dalsze poszerzanie grona hodowców zaangażowanych w projekt „CGen korekcja”, zwłaszcza że udział w nim jest bezpłatny. Dodatkowym elementem zbliżającym nas do wykorzystywania informacji o odporności na schorzenia racic w selekcji jest genotypowanie, które obecnie obejmuje coraz większą grupę samic. 