Analiza wyników grudniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Trzecia ocena wartości hodowlanej buhajów w 2021 roku została opublikowana w grudniu przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach.

Celem analiz wartości hodowlanej buhajów rasy PHF jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców, a tym samym skuteczności pracy hodowlanej, zwłaszcza selekcji. Analizowane są buhaje inseminacyjne biorące udział w programach hodowlanych, zarejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2016–2020 w liczbie 306 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2012–2016 w liczbie 382 szt. W sumie analizowana grupa zawiera 688 buhajów (w wycenie 2021/2 było 700 buhajów).

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy hodowlane w Polsce w zakresie selekcji buhajów. Natomiast 47 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji programów hodowlanych.

W niektórych porównaniach wykorzystano Indeks Ekonomiczny (IE), co pozwala pokazać potencjalne różnice w zyskach z produkcji mleka, jeżeli na matki przyszłych pokoleń krów wybierane są np. buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi czy te pochodzące z importu w stosunku do krajowych. Racjonalne wykorzystanie w selekcji informacji o Indeksie Ekonomicznym buhajów przekłada się na większe zyski z produkcji mleka. Jest to informacja zawarta w katalogach buhajów, o którą każdy hodowca powinien poprosić, wybierając buhaja na ojca przyszłej generacji krów w swoim stadzie. Przełożenie jest proste – im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

Objaśnienie skrótów użytych na wykresach i w tabelach
PF – indeks selekcyjny Produkcja i Funkcjonalność
IE – Indeks Ekonomiczny
PPR – podindeks produkcyjny
PPO – podindeks pokrojowy
PPL – podindeks płodności
KS – WH dla zawartości komórek somatycznych
DLUG – WH dla długowieczności

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW
Potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych

Średnia wartość hodowlana 688 szt. analizowanych buhajów po ocenie grudniowej 2021 roku wynosi 123 jednostki indeksu selekcyjnego PF i jest o 1 jednostkę wyższa w porównaniu z oceną sierpniową (wykres 1). Średnia wartość hodowlana analizowanych buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym wynosi 1275 zł i jest wyższa o 42 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Buhaje genomowe w ocenie 2021/3 mają średnią wartość hodowlaną 133 jednostki indeksu Produkcja i Funkcjonalność i 1745 zł Indeksu Ekonomicznego. Natomiast buhaje konwencjonalne – 114 jednostek indeksu PF i 898 zł IE, co powoduje przewagę na korzyść buhajów genomowych 19 jednostek indeksu PF i 847 zł IE. Oznacza to, że córki buhajów genomowych będą dawały większy zysk z jednej laktacji średnio o 423,5 zł niż córki buhajów konwencjonalnych. Powinno to zachęcić hodowców do większego korzystania w inseminacji z młodych rozpłodników. W poprzednim sezonie oceny różnica w zysku wynosiła 414 zł.

Buhaj znajdujący się na 1. miejscu w rankingu (Pump) jest rozpłodnikiem ocenionym na podstawie genomu i ma indeks PF = 154 jednostki i IE = 2727 zł, a pierwszy buhaj z oceną konwencjonalną (Megabit) zajmuje 16. pozycję, z indeksem PF = 146 jednostek i IE = 2577 zł.
Buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, ale również jego składowe: produkcję (+15 jednostek), pokrój (+14 jednostek), komórki somatyczne (+9 jednostek), długowieczność (+8 jednostek) – patrz wykres 2. Dla cech płodności buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnią wartość hodowlaną wyższą tylko o 1 jednostkę w porównaniu z buhajami ocenionymi konwencjonalnie. Niepokojący jest, obserwowany na przestrzeni lat, brak poprawy genetycznej dla cech płodności. Z całą pewnością wpływa na to niska odziedziczalność tych cech, ale także jakość zbieranych danych. Ważne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samicy były rejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Informacja ta wraca do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli rejestrowane dane nie są rzetelne i kompletne już u źródła, otrzymujemy wówczas niewiarygodną, wtórną informacją o wartościach hodowlanych zwierząt – a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanych.

Analiza buhajów według roku urodzenia
Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia buhajów (tabela 1, wykres 3).

Średnie wartości hodowlane buhajów z roczników 2012–2016 wynoszą odpowiednio 109–122 jednostki indeksu PF i 559–1320 zł IE, co daje roczny postęp hodowlany na poziomie 3,3 jednostki indeksu PF i 190 zł IE.

Pomiędzy buhajami urodzonymi w roku 2016 a 2020 różnice w wartości hodowlanej wynoszą 19 jednostek indeksu PF i 917 zł IE, co stanowi postęp roczny 4,8 jednostki indeksu PF i 229 zł IE.

Porównanie tych dwóch grup roczników buhajów obrazuje znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego w ciągu ostatnich czterech lat w porównaniu z okresem wcześniejszym.

Taką samą tendencję obserwuje się w poszczególnych składowych indeksu PF (PPR, PPO, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów ocenionych genomowo na przestrzeni tych kilku lat. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2016 roku a najmłodszymi urodzonymi w 2020 roku różnice wynoszą od +4 do +15 jednostek, w zależności od cechy. Dla cech płodności również obserwujemy zwiększenie wartości hodowlanej o 4 jednostki pomiędzy pokoleniem 2016 i 2020.

Analiza buhajów według właściciela
Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 4).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 128 jednostek indeksu PF i 1572 zł IE dla całej subpopulacji buhajów oraz 138 jednostek indeksu PF i 2000 zł IE w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia
Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z 9 krajów (wykres 5).

W subpopulacji 688 buhajów 65,6% stanowią buhaje urodzone w Polsce (w sezonie 2021/2 – 67%). Pozostałe buhaje pochodzą z Francji (16,6%), Niemiec (9,5%), Holandii (5,5%), Danii (2,2%) i Hiszpanii (0,3%). W tej grupie znajduje się również po jednym buhaju pochodzącym z Włoch, USA i Kanady.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ
W subpopulacji 100 najwyżej ocenionych buhajów znajduje się 97 rozpłodników ocenionych genomowo i 3 rozpłodniki ocenione na podstawie córek. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale od 138 do 154 jednostek indeksu PF i 1437 do 2961 zł IE, a średnia wartość wynosi 143 jednostki indeksu PF i 2215 zł IE.

Różnica pomiędzy buhajem na 1. i 100. pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 16 jednostek. Trudno powiedzieć, czy to dużo, czy mało. Natomiast jeżeli weźmiemy pod uwagę różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego pomiędzy najlepszym buhajem w tym rankingu (IE = 2961 zł) a najsłabszym (IE = 1437 zł), to uzyskamy 1524 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 762 zł niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach, łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w genetykę.

W top 100 jest:
• 5 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek, w poprzednim sezonie było 6 buhajów;
• 82 buhaje z indeksem PF ≥ 140 jednostek, w poprzednim sezonie było 75 buhajów.

Duża różnorodność genetyczna buhajów
Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 62 ojców i tylko 18 ojców ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Tym razem największą liczbę synów w rankingu top 100 (6) ma buhaj Firebird. Synowie tego rozpłodnika mają średnią wartość hodowlaną na poziomie 144 jednostek indeksu PF i 2168 zł IE.

Na szczególną uwagę zasługuje również stawka 3 synów buhaja Aristocrat z najwyższą średnią wartością indeksu PF = 150 jednostek oraz IE = 2404 zł, a także stawka 4 synów buhaja Gigabyte z najwyższym średnim IE = 2548 zł i ze średnim indeksem PF = 145 jednostek.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło radykalnie wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę samców, ale każdy z nich inseminuje małą ilość potencjalnych matek buhajów. Na ojców buhajów wybiera się również młode, dobrze wycenione buhaje, ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia
• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 51 szt. (w poprzedniej ocenie 50) ze średnim indeksem PF = 143 i IE = 2238 zł.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 22 buhaje (poprzednio 21) ze średnim indeksem PF = 144 i IE = 2269 zł.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 21 buhajów (poprzednio 24) ze średnim indeksem PF = 142 i IE = 2093 zł.
• MCB w Krasnem ma 5 buhajów (poprzednio 3) z indeksem PF = 144 i IE = 2219 zł.
• 1 buhaj z indeksem PF = 144 i IE = 2333 zł należy do innego właściciela niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:
• w grupie 21 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 81%, we Francji – 14%, w Niemczech – 5%;
• w grupie 22 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 55%, w Niemczech – 41%, w Kanadzie – 5%;
• w grupie 51 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 29%, w Niemczech – 49%, w Holandii – 10%, we – Francji 8%, w Hiszpanii i Danii – po 2%;
• 5 buhajów będących własnością MCB w Krasnem pochodzi z Holandii.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 45%. Jest to niewielki wzrost w stosunku do poprzedniego sezonu, gdy w top 100 było 44% buhajów polskich. Buhaje pochodzące z Niemiec to 35% listy top 100, z Holandii – 10%, z Francji – 7%, z Danii, Hiszpanii i Kanady – po 1%.

Na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce zajmują znowu pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie, które wcześniej dominowały. Ich średnia wartość hodowlana (PF = 143) jest taka sama jak buhajów niemieckich, duńskich czy holenderskich. Wyższą wartość hodowlaną ma tylko 7 buhajów francuskich (średni PF = 146).

Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w naszych, krajowych programach selekcyjnych i posiadać wartość hodowlaną zdecydowanie wyższą niż buhaje pochodzące z polskiej hodowli.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ
Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 150 jednostek i 2600 zł IE (tabela 4). Wszystkie buhaje w rankingu top 10 ocenione zostały genomowo.

Na liście top 10 znajdują się 3 buhaje urodzone w Polsce, 3 pochodzące z Niemiec, 3 z Francji i 1 buhaj z Holandii.
Na 1. miejscu ex aequo, z indeksem selekcyjnym PF = 154 jednostki, znajduje się ponownie polski buhaj Danko Alians, potwierdzający swoją wysoką wartość hodowlaną, i francuski buhaj Pump. Danko Alians to młody buhaj, urodzony 1 listopada 2020 roku, którego ojcem jest niemiecki Top Model, a matką Danko Bomba ET, która aktualnie jest krową o najwyższej wartości hodowlanej w Polsce (PF = 149). Danko Bomba ET pochodzi po buhaju Braveness. Danko Alians to buhaj kompletny, który przekazuje na swoje córki doskonały pokrój, wybitną produkcję, zdrowie wymion i długowieczność.

Buhaj Pump urodził się 31 grudnia 2019 roku we Francji, ale pochodzi po amerykańskim ojcu i dziadkach. Jego ojcem jest Aristocrat po buhaju Frazzled, a ojcem matki – Gatedancer. Buhaj ten jest również wysoko wyceniony w Niemczech (24. miejsce w rankingu).

Danko Alians posiada IE o wartości 2754 zł a IE Pumpa wynosi 2727 zł.

W ocenie 2021/1 na 1. pozycji był buhaj Springstee, który aktualnie jest na 6. pozycji, a w ocenie 2021/2 na 1. pozycji był Danko Alians, który potwierdził wysoką wartość hodowlaną w obecnej ocenie.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2021/3 pozostałe buhaje z listy top 10 oceny 2021/2. Buhaj Springstee był na 2. miejscu, a aktualnie jest na 6. pozycji rankingu. Danko Zoom z 3. pozycji przesunął się na 7. lokatę. Rioaveso z 4. pozycji przesunął się w górę listy, na 3. miejsce w rankingu. Buhaj Pump był na 5. miejscu, a aktualnie jest nr 1 rankingu. Promotor przesunął się o jedno miejsce do góry, z 6. na 5. pozycję, a Bravissimo z 7. na 4. pozycję. KZ Expecto w poprzednim sezonie znajdował się na 8. pozycji, a aktualnie zajmuje 18. miejsce (PF = 146, IE = 2160 zł). Theodor z 9. lokaty w poprzednim sezonie spadł na 11. miejsce listy rankingowej (PF = 148, IE = 2677 zł). Premium z 10. lokaty przesunął się aż na 37. pozycję (PF = 144, IE = 2262 zł).

Należy zauważyć, że od czasu gdy bazy genetyczne zostały połączone z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane jej większą precyzją. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Spadek lokaty na liście jest normalnym zjawiskiem, oznaczającym, że buhaje są spychane w dół przez nowe, lepsze osobniki, co jest potwierdzeniem postępu genetycznego. Jednak wahania te nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza jeśli ocena buhaja została wykonana z wysoką dokładnością. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po 9 różnych ojcach (tabela 5).

W ocenie 2021/1 3 buhaje należały do MCHiRZ w Łowiczu i 7 buhajów do WCHiRZ w Poznaniu. Natomiast w ocenie 2021/2 7 buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu, 2 buhaje do MCHiRZ w Łowiczu i 1 buhaj do SHiUZ w Bydgoszczy. W obecnej ocenie 6 buhajów jest własnością WCHiRZ w Poznaniu, 2 buhaje – MCHiRZ w Łowiczu, po 1 buhaju – SHiUZ w Bydgoszczy i MCB w Krasnem (wykres 6).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI
Analiza ta dotyczy tylko buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w latach 2016–2020, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu, jednak ważne jest, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny głównie bazować na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa i na coraz lepszym poziomie genetycznym, oraz promować rodzimą hodowlę bydła.

Należy podkreślić, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt i unikatowych linii genetycznych, aby było wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo kształtuje się na poziomie 75–81% (SHiUZ w Bydgoszczy, MCHiRZ w Łowiczu, MCB w Krasnem) i tylko 49% w WCHiRZ w Poznaniu (wykres 7). Analiza ta pokazuje różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami inseminacyjnymi, które w swoich programach bazują w dużej mierze na polskiej hodowli (SHiUZ w Bydgoszczy, MCHiRZ w Łowiczu, MCB w Krasnem), w stosunku do WCHiRZ w Poznaniu, które w połowie bazuje na imporcie młodych buhajów zgenomowanych za granicą.

W tabeli 6 przedstawiamy listę dziesięciu najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 148 jednostek indeksu PF i 2510 zł IE.

Różnica w średniej wartości hodowlanej pomiędzy 10 najlepszymi buhajami urodzonymi w Polsce i 10 najlepszymi buhajami pochodzącymi z importu wynosi zaledwie 0,8 jednostki indeksu PF, na korzyść buhajów z importu.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie
W artykule tym przedstawiliśmy analizę oceny wartości hodowlanej buhajów 2021/3.
Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2021/3 jest wyższa o 1 jednostkę indeksu PF w stosunku do oceny 2021/2 i aktualnie wynosi 123 jednostki.
Buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnio wyższą wartość hodowlaną wyrażoną indeksem selekcyjnym PF o 19 jednostek oraz 847 zł IE w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.
Roczny postęp genetyczny u młodych buhajów urodzonych w latach 2016–2020 jest wyższy (+4,8 PF, +229 zł IE) w porównaniu ze starszymi rocznikami buhajów urodzonych w latach 2012–2016 (+3,3 PF, 190 zł IE).
W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 65,6% stanowią buhaje urodzone w Polsce.
Na liście top 100 najwyżej ocenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 45%. Ich średni IE = 2213 zł jest porównywalny ze średnim IE buhajów importowanych, który wynosi 2216 zł.
Na liście top 10 znajdują się 3 buhaje polskie, a w nich Danko Alians z PF = 154 jednostki, który jest na 1. miejscu rankingu ex aequo z buhajem francuskim Pump.
Różnica w średniej wartości hodowlanej pomiędzy 10 najlepszymi buhajami urodzonymi w Polsce i 10 najlepszymi buhajami pochodzącymi z importu wynosi zaledwie 0,8 jednostki indeksu PF.
Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój rodzimej genetyki. Natomiast hodowcy, zakupując nasienie, powinni doceniać polskie buhaje, w myśl powiedzenia: cudze chwalicie, swego nie znacie. 