Analiza wyników kwietniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Pierwsza ocena wartości hodowlanej buhajów w 2022 roku została opublikowana w kwietniu przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM, zdjęcie: Christopher Burns / Unsplash

Celem analiz wartości hodowlanej buhajów rasy PHF jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców i tym samym skuteczności pracy hodowlanej, a w szczególności selekcji. Analizowana subpopulacja składa się z buhajów inseminacyjnych biorących udział w polskich programach hodowlanych. Buhaje te są zarejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2017–2021 w liczbie 280 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2013–2017 w liczbie 306 szt. W sumie w analizowanej grupie jest 586 buhajów (w ocenie 2021/3 było 688 buhajów), co stanowi duży spadek (-14,8%).

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych, realizujących programy hodowlane w Polsce w zakresie selekcji buhajów. Natomiast 35 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji programów hodowlanych.

W niektórych porównaniach wykorzystano Indeks Ekonomiczny (IE), co pozwala pokazać potencjalne różnice w zyskach z produkcji mleka, jeżeli na ojców przyszłych pokoleń krów wybierane są np. buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi, czy te pochodzące z importu w stosunku do krajowych. Racjonalne wykorzystanie w selekcji informacji o Indeksie Ekonomicznym buhajów przekłada się na większe zyski z produkcji mleka. Przełożenie jest proste – im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

Objaśnienie skrótów użytych na wykresach i w tabelach
PF – indeks selekcyjny Produkcja i Funkcjonalność
IE – Indeks Ekonomiczny
PPR – podindeks produkcyjny
PPO – podindeks pokrojowy
PPL – podindeks płodności
KS – WH dla zawartości komórek somatycznych
DLUG – WH dla długowieczności

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW

Potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych
Średnia wartość hodowlana 586 szt. analizowanych buhajów po ocenie kwietniowej 2022 roku wynosi 127 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o 4 jednostki wyższa w porównaniu z oceną grudniową (wykres 1). Średnia wartość hodowlana analizowanych buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym (IE) wynosi 1463 zł i jest wyższa o 188 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Buhaje genomowe w ocenie 2022/1 mają średnią wartość hodowlaną wynoszącą 136 jednostek indeksu Produkcja i Funkcjonalność i 1894 zł Indeksu Ekonomicznego. Natomiast buhaje konwencjonalne – 118 jednostek indeksu PF i 1069 zł IE, co daje przewagę na korzyść buhajów genomowych – 18 jednostek indeksu PF i 825 zł IE. Oznacza to, że córki buhajów genomowych będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 412,5 zł niż córki buhajów konwencjonalnych. Powinno to zachęcić hodowców do jak największego wykorzystywania młodych rozpłodników.

Buhaj znajdujący się na 1. miejscu w rankingu (Balt) jest rozpłodnikiem ocenionym na podstawie genomu i jego indeks PF wynosi 155 jednostek, a IE – 2924 zł, natomiast pierwszy buhaj z oceną konwencjonalną (Megabit) zajmuje 19. pozycję, z indeksem PF równym 148 jednostek i IE wynoszącym 2711 zł.

Buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, a także jego składowe: produkcję (+13 jednostek), pokrój (+14 jednostek), komórki somatyczne (+8 jednostek) i długowieczność (+4 jednostki) – patrz wykres 2. Dla cech płodności buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnią wartość hodowlaną wyższą tylko o 2 jednostki w porównaniu z buhajami ocenionymi konwencjonalnie. Obserwowana na przestrzeni lat ewolucja genetyczna buhajów dla cech płodności powoli się poprawia, szczególnie jeżeli weźmiemy pod uwagę ostatnie roczniki zwierząt. Przypominamy, że bardzo ważne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samic były rejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Informacja ta wraca do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli rejestrowane dane nie są rzetelne i kompletne już u źródła, wówczas otrzymujemy niewiarygodną, wtórną informację o wartościach hodowlanych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanych.

Analiza buhajów według roku urodzenia

Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia (tabela 1, wykres 3).

Średnie wartości hodowlane buhajów urodzonych w latach 2013–2017 wynoszą odpowiednio 110–128 jednostek indeksu PF i 658–1504 zł IE, co daje roczny postęp hodowlany na poziomie 4,5 jednostki indeksu PF i 211 zł IE.

Pomiędzy buhajami urodzonymi w latach 2017 i 2021 różnice w wartości hodowlanej wynoszą 18 jednostek indeksu PF i 962 zł IE, co stanowi postęp roczny 4,5 jednostki indeksu PF i 240 zł IE.

Porównanie tych dwóch grup roczników buhajów wyraźnie pokazuje wyrównanie tempa postępu hodowlanego w ciągu ostatnich ośmiu lat, podczas których była już całkowicie użytkowana selekcja genomowa.

Taką samą tendencję obserwuje się w poszczególnych składowych indeksu PF (PPR, PPO, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów ocenionych genomowo na przestrzeni tych kilku lat. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2017 roku a najmłodszymi urodzonymi w 2021 roku różnice wynoszą od +5 do +13 jednostek, w zależności od cechy. W analogicznym okresie dla cech płodności również obserwujemy zwiększenie wartości hodowlanej o 7 jednostek, co jest bardzo dobrym wynikiem, gdyż w ostatnich latach postęp genetyczny dla tej cechy był niewielki.

Analiza buhajów według właściciela

Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 4).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 132 jednostki indeksu PF i 1730 zł IE dla całej subpopulacji buhajów oraz 141 jednostek indeksu PF i 2168 zł IE w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia

Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z dziewięciu krajów (wykres 5).

W subpopulacji 586 buhajów 65,7% stanowią buhaje urodzone w Polsce (w sezonie 2021/3 – 65,8%). Pozostałe pochodzą z Francji – 12,6%, Niemiec – 12,5%, Holandii – 6,5%, Danii – 1,9%, Hiszpanii – 0,3%. W tej grupie znajduje się również po jednym buhaju pochodzącym z Włoch, USA i Kanady.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

W subpopulacji 100 najwyżej ocenionych buhajów znajduje się 97 rozpłodników ocenionych genomowo i 3 rozpłodniki ocenione na podstawie córek. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale od 140 do 155 jednostek indeksu PF i 1442 do 3077 zł IE, a średnia wartość wynosi 145 jednostek indeksu PF i 2324 zł IE.

Różnica między buhajem na 1. i 100. pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 15 jednostek. Trudno powiedzieć, czy to dużo, czy może jednak mało. Natomiast jeżeli uwzględnimy różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego między najlepszym buhajem w tym rankingu (IE – 3077 zł) a najsłabszym (IE – 1442 zł), to uzyskamy różnicę 1635 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 817 zł niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach, łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w genetykę.

W top 100 jest:
• 13 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek, w poprzednim sezonie było 5 buhajów;
• 48 buhajów z indeksem PF ≥ 145 jednostek, w poprzednim sezonie było 31 buhajów.

Duża różnorodność genetyczna buhajów
Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 63 ojców, i tylko 17 ojców ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Tym razem największą liczbę synów w rankingu top 100 (7) ma buhaj Rioaveso, którego synowie mają wysoką średnią wartość hodowlaną – 148 jednostek indeksu PF i najwyższy IE – 2761 zł.

Na szczególną uwagę zasługuje również stawka 3 synów buhaja Aristocrat, z najwyższą średnią wartością indeksu PF – 150 jednostek, i IE – 2451 zł.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła radykalnie zmieniło wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą liczbę potencjalnych matek buhajów. Na ojców buhajów wybiera się również młode, dobrze wycenione buhaje, ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia

• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 53 buhaje (w poprzedniej ocenie 51) ze średnim indeksem PF równym 146 jednostek i 2373 zł IE.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 21 buhajów (poprzednio również 21) ze średnim indeksem PF równym 144 jednostki i 2169 zł IE.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 17 buhajów (poprzednio 22) ze średnim indeksem PF równym 145 jednostek i 2388 zł IE.
• MCB w Krasnem ma 6 buhajów (poprzednio 5) ze średnim indeksem PF równym 146 jednostek i 2236 zł IE.
• 3 buhaje ze średnim indeksem PF równym 143 jednostki i 2338 zł IE należą do innych właścicieli niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:
• w grupie 21 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 90%, a we Francji – 10%;
• w grupie 17 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 47%, w Niemczech – 47%, w Kanadzie – 6%;
• w grupie 53 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 36%, w Niemczech – 47%, w Holandii – 8%, we Francji – 8%, w Danii – 2%;
• w grupie 6 buhajów będących własnością MCB w Krasnem nie ma żadnego buhaja urodzonego w Polsce, 67% pochodzi z Holandii i 33% z Niemiec.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 49%. W poprzednim sezonie polskich buhajów było 45%, a więc aktualnie zanotowano wzrost o 10% w stosunku do poprzedniego sezonu. Buhaje pochodzące z Niemiec stanowią 35% listy top 100, z Holandii – 8%, z Francji – 6%, z Danii i Kanady – po 1%.

Na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce zajmują znowu pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie, które wcześniej dominowały. Jest to pozytywny prognostyk rozwoju polskiej hodowli.

Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w naszych krajowych programach selekcyjnych i posiadać wartość hodowlaną zdecydowanie wyższą niż buhaje pochodzące z polskiej hodowli.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 152 jednostki i 2727 zł IE (tabela 4). Wszystkie buhaje w rankingu top 10 ocenione zostały genomowo.

Na liście top 10 znajduje się 5 buhajów urodzonych w Polsce, 4 pochodzące z Niemiec i 1 z Francji.
Pięć polskich buhajów: Danko Alians (PF – 153), Zol Bebeto (PF – 153), D. Petroniusz (PF – 151), Promotor (PF – 151) i Zol Balin (PF – 150), znajduje się na miejscach 4., 5., 6., 9. i 10. Ten wynik jest doskonałym osiągnięciem polskich hodowców.

Na 1. miejscu, z indeksem selekcyjnym PF równym 155 jednostek, znajduje się niemiecki Balt. Jest to roczny buhaj, urodzony w maju 2021 roku. Jego ojcem jest amerykański Fortnite, a ojcem matki – kanadyjski Timberlake. Przekazuje na córki doskonałą produkcję, długowieczność oraz pokrój, a zwłaszcza budowę wymienia.

W ocenie 2021/2 na 1. pozycji był buhaj Danko Alians, który w kolejnej wycenie spadł na 2. pozycję, a aktualnie jest na 4. miejscu w rankingu. W ocenie 2021/3 na 1. pozycji był buhaj Pump, który utrzymuje swoją wysoką wartość i obecnie jest na 3. miejscu w rankingu.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2022/1 pozostałe buhaje z listy top 10 oceny 2021/3. Buhaj Rioaveso był na 3. miejscu, a aktualnie jest na 8. pozycji rankingu. Bravissimo z 4. pozycji przesunął się na 13. lokatę (PF – 150, IE – 2139). Promotor z 5. pozycji przesunął się w dół listy na 9. miejsce w rankingu. Buhaj Springsteen był na 6. miejscu, a aktualnie jest 20. na liście rankingowej (PF – 148, IE – 2651). Danko Zoom z 7. lokaty przesunął się w dół rankingu na 16. pozycję (PF – 149, IE – 2512). Gallius spadł z 8. na 11. pozycję (PF – 150, IE – 2955). Benny w poprzednim sezonie znajdował się na 9. pozycji, a aktualnie zajmuje 15. miejsce (PF – 149, IE – 2560 zł). Paolo z 10. lokaty w poprzednim sezonie spadł na 21. miejsce listy rankingowej (PF – 148, IE – 2047 zł).

Należy zauważyć, że od czasu, gdy zostały połączone bazy genetyczne z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane jej większą precyzją. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Spadek lokaty na liście jest normalnym zjawiskiem, oznaczającym, że buhaje są spychane w dół przez nowe, lepsze osobniki, co jest potwierdzeniem postępu genetycznego. Jednak wahania te nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza jeśli ocena buhaja została wykonana z wysoką dokładnością. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.
Na liście top 10 buhaje pochodzą po 8 różnych ojcach. Rioaveso i Predator mają po 2 synów (tabela 5).

W ocenie 2021/2: 7 buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu, 2 do MCHiRZ w Łowiczu i 1 do SHiUZ w Bydgoszczy. W ocenie2021/3: 6 buhajów było własnością WCHiRZ w Poznaniu, 2 należały do MCHiRZ w Łowiczu, 1 do SHiUZ w Bydgoszczy i 1 do MCB w Krasnem. Natomiast w aktualnej ocenie: WCHiRZ posiada 8 buhajów, a SHiUZ w Bydgoszczy 2 buhaje (wykres 6).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI

Analiza ta dotyczy tylko tych buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w latach 2017–2021, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu. Ważne jest jednak, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny bazować głównie na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa i ma wysoki poziom genetyczny, oraz promować rodzimą hodowlę bydła. Należy podkreślić, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt i unikatowych linii genetycznych, aby było wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo kształtuje się na poziomie: SHiUZ w Bydgoszczy – 92%, MCHiRZ w Łowiczu – 78%, MCB w Krasnem – 69%, i tylko 50% w WCHiRZ w Poznaniu (wykres 7). Analiza ta pokazuje różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami inseminacyjnymi, które w swoich programach bazują w dużej mierze na polskiej hodowli (SHiUZ w Bydgoszczy, MCHiRZ w Łowiczu, MCB w Krasnem), w stosunku do WCHiRZ w Poznaniu, które w połowie bazuje na imporcie młodych buhajów zgenomowanych za granicą.

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę dziesięciu najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 150 jednostek indeksu PF i 2687 zł IE.

Różnica w średniej wartości hodowlanej między top 10 buhajów pochodzących tylko z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących również z innych źródeł genetycznych wynosi zaledwie 2 jednostki indeksu PF, na korzyść top z buhajami z importu.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie
W artykule tym przedstawiliśmy analizę wartości hodowlanej buhajów po ocenie 2022/1.
Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2022/1 jest wyższa o 4 jednostki indeksu PF w stosunku do oceny 2021/3 i aktualnie wynosi 127 jednostek indeksu PF.

Młode buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnio wyższą wartość hodowlaną wyrażoną indeksem selekcyjnym PF o 18 jednostek oraz 825 zł IE w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.

Roczny postęp genetyczny u młodych buhajów, urodzonych w latach 2017–2021, jest taki sam jak u starszych roczników buhajów, urodzonych w latach 2013–2017 (+4,5 PF).

W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 65,7% stanowią buhaje urodzone w Polsce.

Na liście top 100 najwyżej ocenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 49%. Ich średni IE równy 2340 zł jest wyższy od IE buhajów importowanych, który wynosi 2308 zł.

Na liście top 10 znajduje się 5 buhajów polskich: Danko Alians, Zol Bebeto, D. Petroniusz, Promotor i Zol Balin, co jest dużym sukcesem polskich hodowców.

Różnica w wartości hodowlanej między top 10 buhajów z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących z różnych innych źródeł genetycznych wynosi zaledwie 2 jednostki indeksu PF.

Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój polskiej genetyki. Natomiast hodowcy, zakupując nasienie, powinni doceniać polskie buhaje, które charakteryzują się coraz wyższym poziomem genetycznym.  