Minimalne wymagania prawne dla chowu bydła

Aktualnie większość gospodarstw robi wszystko, by zakwalifikować się do płatności bezpośrednich związanych np. z chowem bydła. Aby uzyskać pieniądze z nowo uchwalonego Planu Strategicznego, należy spełnić wiele warunków, np. dostosować obory do nowych standardów, zakupić nowy sprzęt czy też zmienić dotychczasową praktykę produkcyjną. Niewielu jednak wie (więc wielu pyta), jakie są minimalne wymagania prawne dla prowadzenia chowu bydła. Spełnienie ich nie daje uprawnienia do uzyskania płatności. Są one jednak absolutnym minimum, które musi zapewnić hodowca bydła, by prowadzić swoją działalność zgodnie z prawem.

tekst: Michał Korytko; zdjęcie: Daniel quiceno (unsplash)

Kwestia minimalnych warunków wymaganych przy utrzymaniu bydła jest regulowana zarówno przepisami krajowymi, jak i unijnymi. Zacznijmy od krajowych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 czerwca 2010 r. bydło może być utrzymywane w jednym z dwóch podstawowych systemów – otwartym i zamkniętym.

System otwarty oznacza, że zwierzętom należy zapewnić możliwość ochrony przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi i zwierzętami drapieżnymi, w szczególności przez zakrzewienie lub zadrzewienie miejsc ich utrzymywania albo przez budowę w tych miejscach niezwiązanych trwale z podłożem zadaszeń, wiat lub innych osłon chroniących przed wiatrem.

Generalne regulacje dotyczące bydła

Wspomniane rozporządzenie stanowi, że co najmniej raz dziennie należy doglądać zarówno bydło, jak i pomieszczenia, w których się je utrzymuje. Każde zwierzę chore lub ranne należy niezwłocznie otoczyć opieką, a w razie potrzeby izolować. W przypadku bydła istnieje prawny obowiązek utrzymywania takiej sztuki na ściółce, jeżeli jej stan tego wymaga.

Pomieszczenia, w których utrzymywane jest bydło, wykonuje się z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt oraz nadających się do czyszczenia i odkażania. Podłoga powinna być twarda, równa, stabilna i nieśliska, a jej powierzchnia gładka. Pomieszczenia gospodarskie trzeba czyścić i odkażać. Odchody oraz niezjedzone resztki paszy należy usuwać z pomieszczeń gospodarskich tak często, aby uniknąć wydzielania się nieprzyjemnych woni i zanieczyszczenia paszy lub wody.

Sprzęt wykorzystywany do karmienia i pojenia zwierząt umieszcza się w sposób minimalizujący ryzyko zanieczyszczenia paszy lub wody, nie utrudniając jednak samym zwierzętom ich pobierania. Sprzęt ten nie może powodować nadmiernego hałasu, a ponadto musi być regularnie sprawdzany – co najmniej raz dziennie. Wykryte usterki należy niezwłocznie usuwać.

Warunki utrzymania bydła muszą zapewniać:
Spełnienie norm dotyczących minimalnej powierzchni, do której mają dostęp zwierzęta, oraz minimalnych wymiarów stanowisk.
Swobodny ruch zwierząt, w szczególności możliwość kładzenia się, wstawania oraz leżenia.
Kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami.
Właściwe oświetlenie pomieszczeń, w których zwierzęta są utrzymywane.
Pomieszczenia oraz ich wyposażenie nieszkodliwe dla zdrowia zwierząt oraz niepowodujące urazów, uszkodzeń ciała lub cierpień.

W przypadku umieszczenia w pomieszczeniach gospodarskich mechanicznego lub automatycznego systemu wentylacji przepisy wymagają od hodowców bydła, aby system ten łączył się z systemem alarmowym sygnalizującym awarię systemu wentylacyjnego, oraz z awaryjnym systemem wentylacyjnym.

Tego typu wymagania są zasadne np. w zamkniętych kurnikach, gdzie warunkiem zdrowia (a czasem i życia) zwierząt jest nieprzerwane działanie wentylacji mechanicznej. W przypadku bydła, utrzymywanego zwykle w budynkach otwartych, wentylacja mechaniczna (w postaci wentylatorów) ma jedynie charakter uzupełniający. Awaria mieszaczy powietrza może pogorszyć warunki termiczne w oborze, ale nie zagraża życiu zwierząt. W tej sytuacji tworzenie drugiego, awaryjnego systemu mieszaczy powietrza jest bezsensowne. Ustawodawca najwyraźniej nie wziął tu pod uwagę specyfiki warunków, w jakich utrzymywane są poszczególne gatunki zwierząt. Obecna regulacja prawna, skonstruowana na zasadzie: wszyscy na jedno kopyto, obciąża niepotrzebnie hodowców bydła zbędnym i często bardzo drogim systemem awaryjnym. Choć gołym okiem widać, że wspomniane wymagania dotyczące systemu wentylacyjnego są nieracjonalne, to wciąż stanowią prawo i obowiązują każdego z hodowców bydła.

Od czasu, gdy Polska została członkiem Unii Europejskiej, w naszym kraju obowiązują także przepisy unijne. Dlatego warto omówić obowiązki, jakie na posiadaczy bydła nakłada Dyrektywa Rady Unii Europejskiej 98/58/WE z dnia 20 lipca 1998 r.

Jeśli pominąć wymagania, które są identyczne z wcześniej omówionymi przepisami krajowymi, Unia od hodowców wymaga, aby:

• Zwierzęta były pod opieką odpowiednio licznego personelu o odpowiednich umiejętnościach, doświadczeniu i wiedzy.
• W przypadku choroby lub zranienia zwierzęcia zasięgnąć porady weterynarza, jeżeli dotychczasowa opieka okaże się niewystarczająca.
• Właściciel lub opiekun przechowywał przez okres co najmniej trzech lat dokumenty przeprowadzonego leczenia i liczby stwierdzonych zgonów.
• Wentylacja, poziom zapylenia, temperatura, wilgotność i koncentracja szkodliwych gazów nie mogły przekraczać poziomu szkodliwego dla zwierząt.
• Zwierzęta trzymane w budynkach nie przebywały cały czas w ciemności lub bez odpowiedniej przerwy od sztucznego oświetlenia.
• Zwierzęta były karmione pełnowartościową dietą, odpowiednią do ich wieku i gatunku, podawaną w takich ilościach, by utrzymać je w dobrym zdrowiu i zaspokoić ich potrzeby pokarmowe.
• Żadne inne substancje – z wyjątkiem tych, które są podawane do celów terapeutycznych, profilaktycznych lub leczenia zootechnicznego – nie były podawane zwierzęciu, jeśli nie zostało to poparte odpowiednimi badaniami naukowymi lub stosowaną praktyką.

Warto zauważyć, że bydło jest dość mocno zróżnicowane, także pod względem wymagań środowiskowych. Należy je zatem utrzymywać w warunkach odpowiednich do jego genotypu i fenotypu w taki sposób, który nie powoduje szkody dla jego zdrowia i warunków utrzymania. Przed rozpoczęciem chowu zwierząt danej rasy należy zaczerpnąć fachowej wiedzy na temat jej specyficznych charakterystyk genetyczno-fenotypowych.

Cielęta – grupa pod szczególną ochroną

Zarówno w prawie krajowym, jak i unijnym cielęta są objęte szczegółowszymi przepisami niż inne grupy wiekowe bydła. Przy czym zarówno w prawie krajowym, jak i unijnym „cielę” oznacza bydło do szóstego miesiąca życia.

W prawie krajowym Ustawa z dnia 10 marca 2022 r. wprowadziła zakaz utrzymywania cieląt powyżej ósmego tygodnia życia w pojedynczych boksach. Z całkowitego odstępstwa od tego zakazu mogą skorzystać gospodarstwa rolne, w których jednocześnie utrzymywanych jest mniej niż sześcioro cieląt. Ta sama ustawa zakazuje utrzymywania cieląt na uwięzi. Wyjątkiem może być pora karmienia, ale nie dłużej niż przez godzinę.

Rada Unii Europejskiej wydała Dyrektywę 2008/119/WE z dnia 18 grudnia 2008 r. Dyrektywa ta zawiera kilka dość szczegółowych wymagań odnośnie do sposobów postępowania z cielętami oraz wymiarów kojców (indywidualnych i grupowych), w których utrzymywane są cielęta. W szczególności stanowi ona, że:

• Żadne cielę w wieku powyżej ośmiu tygodni nie powinno być trzymane w osobnym kojcu, poza przypadkiem gdy lekarz weterynarii stwierdzi, ze względu na stan zdrowia lub zachowanie zwierzęcia, że należy je odizolować w celu poddania leczeniu. Zwalnia się jednak z tego wymogu gospodarstwa, w których utrzymywanych jest równocześnie mniej niż sześcioro cieląt.
• Szerokość indywidualnego kojca dla cieląt jest co najmniej równa wysokości cielęcia w kłębie, zmierzonej w pozycji stojącej, natomiast długość jest co najmniej równa długości ciała cielęcia, mierzonego od czubka nosa do krawędzi ogonowej guza kulszowego, pomnożonej przez 1,1. Indywidualne kojce dla cieląt (z wyjątkiem izolatek przeznaczonych dla chorych zwierząt) nie mogą mieć ścian litych, lecz muszą mieć takie prześwity, które umożliwiają cielętom bezpośredni kontakt wzrokowy i fizyczny.

Dla cieląt trzymanych w grupach przestrzeń dostępna dla każdego cielęcia wynosi (w przeliczeniu na jedno cielę) co najmniej:

• 1,5 m2 dla każdego cielęcia żywej wagi do 150 kg,
• 1,7 m2 dla każdego cielęcia żywej wagi od 150 kg do 220 kg,
• 1,8 m2 dla każdego cielęcia żywej wagi 220 kg i więcej.

Cielęta należy doświetlać w ciągu doby przez okres co najmniej ośmiu godzin. Ponadto musi być dostępne odpowiednie oświetlenie (stałe lub przenośne), wystarczająco mocne dla przeprowadzenia kontroli cieląt w każdym czasie.

Dyrektywa reguluje także sposoby postępowania z cielętami. Stanowi, że:

• Wszystkie cielęta korzystają z odpowiedniej diety, dostosowanej do ich wieku, wagi oraz potrzeb behawioralnych i fizjologicznych, w celu promowania dobrego stanu zdrowia oraz dobrych warunków życia. W tym celu ich żywność zawiera wystarczającą ilość żelaza, aby zapewnić średni poziom hemoglobiny we krwi, w wysokości co najmniej 4,5 mmola/litr.
• Każde cielę w wieku powyżej dwóch tygodni ma zapewnioną minimalną dzienną rację paszy zawierającej łatwe do przyswojenia włókno; ta ilość jest zwiększana od 50 g do 250 g dziennie dla cieląt w wieku od 8. do 20. tygodnia życia. Cielętom nie można zakładać kagańców.
• Wszystkie cielęta muszą być karmione co najmniej dwa razy dziennie. Jeśli są trzymane w grupach, a nie są ani karmione (tzn. nie mają cały czas swobodnego dostępu do paszy w nieograniczonej ilości), ani nie korzystają z automatycznego systemu karmienia, to każde cielę musi mieć dostęp do paszy w tym samym czasie, co inne cielęta w danej grupie.
• Wszystkie cielęta powyżej dwóch tygodni muszą mieć dostęp do wystarczającej ilości świeżej wody lub możliwość zaspokajania pragnienia poprzez picie innych płynów. Jednakże w upalnych warunkach pogodowych oraz dla cieląt, które są chore, świeża woda pitna jest stale dostępna.
• Każde cielę otrzymuje siarę bydlęcą w możliwie jak najkrótszym czasie po urodzeniu, a w każdym przypadku w ciągu pierwszych sześciu godzin życia.

Ta wyliczanka przepisów, jaką Państwu zaserwowałem, nie jest na pewno tekstem porywającym w czytaniu. Chcieliśmy jednak, aby hodowcy mieli w jednym miejscu swego rodzaju ściągę z obowiązujących przepisów dotyczących utrzymania bydła w gospodarstwach produkcyjnych. 

Minimalne warunki powierzchniowe utrzymywania bydła