Indeksy rodowodowe – łatwo dostępne narzędzie selekcyjne
O możliwościach praktycznego wykorzystania indeksów rodowodowych informuje prof. Tomasz Strabel, dyrektor Centrum Genetycznego PFHBiPM.
ROZMAWIALI: RYSZARD LESIAKOWSKI, RADOSŁAW IWAŃSKI; ZDJĘCIE: R. LESIAKOWSKI
Co to jest wartość hodowlana i do czego służy?
Podstawą pracy hodowlanej jest selekcja. Aby dokonać wyboru najlepszych zwierząt, potrzebne są wskaźniki, które nazywa się wartością hodowlaną. Przykładem może być indeks selekcyjny PF, przyjmujący postać liczbową. Zatem jedną liczbą wyrażone są cechy produkcyjne, pokrojowe i funkcjonalne zwierzęcia. Można powiedzieć, że indeks PF jest miarą przydatności zwierząt do hodowli pod kątem efektywnej produkcji mleka. Im ma większą wartość, tym większa jest szansa na uzyskanie potomstwa, które będzie produkowało dużo mleka, ale jednocześnie będzie charakteryzowało się poprawnym pokrojem, małą podatnością na choroby czy lepszą płodnością. Reasumując, wartość hodowlana służy do prowadzenia selekcji, czyli wyboru najlepszych zwierząt na rodziców następnego pokolenia.
Czym są indeksy rodowodowe?
Indeks rodowodowy jest najszybciej dostępną informacją o wartości hodowlanej zwierzęcia. Informację taką możemy uzyskać zanim osobnik się urodzi. Indeksy rodowodowe obliczane są już na etapie doboru par rodzicielskich. Oczywiście, nie można przewidzieć, jaka będzie płeć osobnika mającego przyjść na świat. Gdy zwierzęta się urodzą, po obliczeniu ich indeksu rodowodowego możemy je różnicować i wybrać te, które są potencjalnie bardziej przydatne do hodowli.
Jak Centrum Genetyczne wylicza indeksy rodowodowe?
Indeksy rodowodowe są obliczane na podstawie informacji o przodkach danego osobnika. Jeśli dysponujemy informacjami o wartości hodowlanej ojca i matki, to wynikiem obliczeń jest tzw. indeks rodzicielski. Jednakże często zdarza się, że wartość hodowlana samic nie jest znana, czyli nie policzono dla nich indeksu PF. Zdecydowanie więcej informacji jest o wartości hodowlanej buhajów, czyli o ojcu, ojcu matki czy też ojcu matki matki. Indeks policzony na podstawie wartości hodowlanej męskich przodków nazywa się indeksem rodowodowym, ponieważ informacje zebrano z kilku pokoleń, analizując rodowód. Oznacza to, że indeks rodzicielski dotyczy wartości hodowlanych tylko rodziców, a indeks rodowodowy obejmuje kilka pokoleń i dotyczy ojca oraz męskich przodków ze strony matki. Prawie każdy buhaj stosowany w inseminacji ma obliczone wartości hodowlane, tj. indeks PF, czy to na podstawie użytkowości córek, czy na bazie swojego genotypu. Do tego wartość hodowlana buhajów często jest dużo dokładniejsza i wolna od preferencyjnego traktowania matek buhajów. Dlatego posługiwanie się indeksami rodowodowymi jest bardziej powszechne.
Jaka jest dokładność rodowodowej wartości hodowlanej?
Centrum Genetyczne oblicza indeksy rodowodowe na podstawie indeksu PF, dla którego Instytut Zootechniki nie podaje dokładności. Zatem nie ma możliwości obliczenia dokładności rodowodowej wartości hodowlanej szacowanej na podstawie indeksu PF. Przyjmuje się, że dokładność rodowodowej wartości hodowlanej wynosi ok. 30%, czyli jest zdecydowanie niższa niż genomowa ocena wartości hodowlanej.
Do czego służą indeksy rodowodowe?
Indeksy rodowodowe są stosowane do wstępnej selekcji i doboru par rodzicielskich, dodatkowo mogą być wykorzystywane jako jedna ze składowych przy obliczaniu genomowej wartości hodowlanej. Jeżeli w stadzie oceną genomową obejmuje się tylko część jałóweczek, to na podstawie indeksu rodowodowego można wybrać sztuki, od których warto pobrać materiał genetyczny i wysłać go do laboratorium genomowego. Zatem indeksy rodowodowe mogą być pomocne w selekcji jałówek przeznaczonych do genotypowania. Generalnie zakłada się, że im wyższa wartość indeksu rodowodowego, tym większe jest prawdopodobieństwo uzyskania potomstwa o wysokiej genomowej wartości hodowlanej. Jednakże do głosu dochodzą prawa genetyki i nie wiadomo, jakie faktycznie geny rodziców zostaną przekazane potomstwu. Czyli po wybitnych rodzicach nie zawsze rodzi się doskonałe potomstwo. Bywa też odwrotnie, sztuki przeciętne pod względem indeksu rodowodowego uzyskują bardzo wysoką ocenę genomową. Indeksy rodowodowe pomagają w selekcji, ale przy podejmowaniu decyzji hodowlanych powinny być uzupełnione informacją z genotypowania.
Jaka jest różnica między indeksem rodowodowym a wartością hodowlaną zwierzęcia, zarówno konwencjonalną, jak i genomową?
Podstawowa różnica tkwi w dokładności. Najmniej dokładne są indeksy rodowodowe. W przypadku buhajów najdokładniejsza jest konwencjonalna wartość hodowlana, a więc oceniona na córkach. Natomiast genomowa wartość hodowlana buhajów jest mniej dokładna niż konwencjonalna ocena, ale zdecydowanie dokładniejsza niż indeks rodowodowy. W przypadku samic ocena genomowa jest najdokładniejsza. Użytkowość własna krów, obliczona na podstawie nawet trzech laktacji, jest mniej dokładna niż ocena genomowa. Oznacza to, że użytkowość własna nie ma silnego związku z wartością hodowlaną. Siłę tego związku określa odziedziczalność, która dla wielu cech jest niska.
Omawiając różnice między indeksem rodowodowym a konwencjonalną i genomową wartością hodowlaną, trzeba zwrócić uwagę na kwestie czasu i kosztów. Indeks rodowodowy można obliczyć zanim osobnik się urodzi i praktycznie to nic nie kosztuje, a wyniki są dostępne na stronie internetowej Centrum Genetycznego. Informacje te można także uzyskać od specjalistów prowadzących kojarzenia w stadzie. Zatem indeks rodowodowy jest łatwo dostępny i tani, ale o najmniejszej dokładności. Natomiast na uzyskanie konwencjonalnej wartości hodowlanej buhaja trzeba czekać 5–6 lat, co także wiąże się z ogromnymi kosztami, rzędu 50 tys. euro. Tymczasem genomową wartość hodowlaną samca uzyskujemy po narodzinach zwierzęcia i jego zgenotypowaniu, a koszt tej usługi jest relatywnie tani. W przypadku jałówek wynosi 144 zł netto od sztuki. W zamian otrzymujemy bardzo wiarygodną informację. Relacje czasu, dokładności i kosztów między indeksem rodowodowym, konwencjonalną i genomową oceną wartości hodowlanej przedstawia tabela 1.
W jakim celu Centrum Genetyczne publikuje rankingi stad pod kątem wartości indeksów rodowodowych?
Ranking jałówek pod względem indeksów rodowodowych pomaga zidentyfikować najlepsze sztuki pod kątem selekcji, np. dokonać wyboru matek buhajów, znaleźć stada, w których one się znajdują. Na stronie internetowej Centrum Genetycznego znajduje się 5000 najlepszych jałowic, uszeregowanych według indeksu rodowodowego. Na naszej stronie publikujemy także średnie indeksy rodowodowe stad, obliczone na podstawie rodowodowych informacji o jałówkach w wieku do 24 miesięcy. Zatem jest to przegląd najlepszych stad pod względem młodzieży. Dzięki temu rankingowi można zidentyfikować stada o najwyższym potencjale genetycznym, które w niedalekiej przyszłości będą dysponowały najlepszymi krowami. Można w nich szukać potencjalnych matek buhajów czy jałówek do remontu stada. Ranking stad według indeksu rodowodowego umożliwia również porównanie poziomu genetycznego stada na tle średniej krajowej, wojewódzkiej czy powiatowej. Stanowi doskonałą informację dla zainteresowanych kupnem dobrych jałówek hodowlanych. Centrum Genetyczne opracowało mapę naszego kraju, która uwzględnia średnie wartości indeksów rodowodowych stad w poszczególnych regionach (www.cgen.pl/indeksy). Okazuje się, że pod tym względem Polska jest bardzo zróżnicowana.
Co uwzględnia się przy tworzeniu tych rankingów?
Ranking rodowodowy stad jest opracowywany na podstawie indeksów rodowodowych młodzieży w wieku do 24 miesięcy. Aby stado znalazło się w rankingu, musi posiadać minimum pięć jałówek rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, z których jest obliczana średnia wartość indeksu rodowodowego.
Na co powinni zwracać uwagę hodowcy, kupując jałówki do stada?
Najczęściej kupujący jałówki hodowlane pytają o wydajność mleczną matek, ponieważ w przeszłości było to powszechne źródło informacji o jałówce. Tymczasem to kryterium nie jest wystarczające, gdyż na rentowną produkcję mleka oprócz wydajności wpływa jeszcze wiele innych cech, np. płodność i długowieczność, uwarunkowane cechami funkcjonalnymi. Wszystkie cechy ważne dla hodowcy stanowią wartość hodowlaną, którą prezentuje indeks PF. Dlatego przy kupnie jałówek warto kierować się informacjami o wartości hodowlanej. Najlepiej byłoby, aby jałówka była poddana genotypowaniu, wtedy informacja o jej wartości hodowlanej jest bardzo wiarygodna. Biorąc pod uwagę, że cena genotypowania stanowi niewielką cząstkę wartości jałówki, bezwzględnie warto z tego korzystać.
Czym się kierować podczas zakupu jałówek, jeśli nie mają oszacowanej wartości hodowlanej?
Gdy nie jest znana wartość genomowa indeksu PF interesującej nas jałówki, warto zainteresować się indeksem rodowodowym. Kupując jałówkę o wysokim indeksie rodowodowym, mamy duże prawdopodobieństwo, że jako krowa spełni oczekiwania, będzie płodna i będzie produkowała dużo mleka przez wiele laktacji. W zakupie jałówek pomocny może być ranking stad według indeksu rodowodowego. Umożliwi on zlokalizowanie dobrych stad w pobliżu naszego miejsca zamieszkania. Do indeksów rodowodowych jałówek i stad można dotrzeć z dowolnego miejsca, potrzebny jest jedynie smartfon z dostępem do Internetu.
Dziękujemy za rozmowę
