Mastitis w okresie jesiennym

Nastanie jesieni nie może wpłynąć na zmniejszenie czujności hodowcy w monitorowaniu zdrowotności gruczołu mlekowego. O tej porze roku, a nawet zimą, może wystąpić letnie zapalenie wymienia.

tekst i zdjęcia: DR SEBASTIAN SMULSKI, UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU

W okresie jesiennym następuje obniżenie temperatury zewnętrznej, ale problem z chorobami wymion nie zawsze ustępuje. Dzieje się tak dlatego, że konsekwencje stresu cieplnego utrzymują się jeszcze 2–3 miesiące. Zwykle po tym czasie od zakończenia upałów obserwuje się obniżenie liczby komórek somatycznych (LKS) w produkowanym mleku. Jednak w okresie wczesnojesiennym istotnym zagrożeniem jest letnie zapalenie wymienia (ang. summer mastitis). Różni się ono znacząco od innych zapaleń wymienia z tego względu, że zbyt późne zaobserwowanie objawów infekcji skutkuje brakiem możliwości wyleczenia dotkniętej ćwiartki wymienia. Problem najczęściej dotyczy krów zasuszonych, świeżo wycielonych, cielnych jałówek oraz krów przeznaczonych na opas. Ten rodzaj zapalenia wymienia może pojawić się w każdej oborze.

Letnie zapalenie wymienia występuje na całym świecie. Jednak jeśli już się pojawia, to dotyczy 2–4% zwierząt w stadzie. Choroba ta powoduje duże straty ekonomiczne, gdyż bardzo rzadko wydajność mleczna w zainfekowanych ćwiartkach wraca do stanu sprzed choroby, a chora ćwiartka jest nie do uratowania. Głównym patogenem odpowiedzialnym za tak silny rozwój zapalenia jest Trueperella pyogenes – drobnoustrój, którego głównym rezerwuarem jest zmieniona zapalnie macica w czasie od trzeciego tygodnia po wycieleniu (ryc. 1).

Objawy zapalne ćwiartki zaczynają się od zgrubienia i stwardnienia strzyka. W następnej kolejności pojawiają się obrzęk i bolesność chorej ćwiartki. Jej zawartość ma charakter od wodnistej do gęstej, jak „budyń”, co widać przy próbie zdojenia. Zapach jest bardzo charakterystyczny, wydzielina niesamowicie śmierdzi. Takie objawy wskazują, że już doszło do nieodwracalnych zmian w tkance wymienia i jeśli nawet wyleczymy chorą ćwiartkę, to jej wydajność będzie znacząco niższa. Objawy pojawiają się najczęściej w okresie lata, ale także we wrześniu i w ciepłym październiku. Problem częściej dotyka krów przebywających w budynkach zamkniętych. Pojawia się przede wszystkim na terenach wilgotnych podczas wyższej temperatury powietrza, zwykle po intensywnych opadach deszczu. Takie warunki sprzyjają rozwojowi much, wśród których gatunek Hydrotea irritans uważany jest za główny wektor zakażenia. Owad ten atakuje bydło i owce, preferuje bezwłosą skórę strzyków. Ten gatunek muchy bytuje w pobliżu lasów, zagajników, w których jest większa wilgotność powietrza. Owad najchętniej siada na tylnych nogach, brzuchu i strzykach (ryc. 2). Najczęściej zakażane są przednie ćwiartki, gdyż z tylnych owady są przepędzane przy użyciu ogona.

Główne objawy
Należy mieć na uwadze, że obrzęk wymienia, który rozwija się w konsekwencji infekcji ćwiartki, przypomina okołoporodowy obrzęk wymienia, co właściwie nie jest niebezpieczne dla krów po wycieleniu. W przypadku zapalenia na tle Trueperella pyogenes brak reakcji hodowcy w ciągu 1–2 dni szybko prowadzi do zaostrzenia objawów ogólnych, do których często należy podwyższona temperatura ciała. Konsekwencją tego stanu może być poronienie lub nawet śmierć krowy. Jeśli organizm poradzi sobie z ostrą postacią zapalenia, choroba przechodzi do postaci przewlekłej, nieodwracalnej. Taki stan z reguły stwierdzany jest dopiero po porodzie. Zainfekowana ćwiartka przez wiele miesięcy może być obrzęknięta, ze zmianami makroskopowymi w wydzielinie. W kolejnym etapie powstają ropnie, które wyczuwalne są w badaniu palpacyjnym. Zaczynają wystawać ponad skórę w postaci zgrubień. Zmiany pozapalne mogą się otwierać do światła zatoki mlekonośnej i przewodów mlekonośnych lub też na zewnątrz przez skórę, powodując ropne przetoki (ryc. 3).

Interwencja za pomocą leków jest najczęściej rozpoczynana zbyt późno. Obecność zmian w tkance gruczołowej powoduje, że hodowca musi eliminować chore zwierzęta z dalszej hodowli.

Należy pamiętać, że zapalenie z objawami charakterystycznymi dla letniego zapalenia wymienia może wystąpić u krów w laktacji, a także pojawić się w okresie zimy. Jałówki czy krowy, u których stwierdzono to schorzenie, powinny być odizolowane od zdrowych zwierząt. Najlepiej tak, aby żadne inne zdrowe zwierzę nie mogło się położyć w miejscu, gdzie wycieka wydzielina zapalna z chorej ćwiartki.

Rozpoznanie i leczenie
Rozpoznawanie tego rodzaju mastitis nie jest trudne ze względu na charakterystyczne objawy oraz porę roku, w której dochodzi do zapalenia. Oprócz powiększenia obrysu samej ćwiartki, a później wymienia dochodzi również do rozwoju zapalenia zatoki strzykowej i kanału strzykowego. Omacując palcami strzyk, można wyczuć twardą strukturę. Pewność diagnozy daje bakteriologiczne badanie mleka. Zdarzają się również takie postacie zapalenia, w których nie ma możliwości usunięcia zalegającej wydzieliny. Absolutnie nie można takiej ćwiartki pozostawiać bez zdajania. W ostateczności przeprowadza się amputację strzyka, aby zawartość chorej ćwiartki mogła się swobodnie wydostawać. Ćwiartka, w której wystąpiło tego typu zapalenie, nadaje się do chemicznego zniszczenia. Pozostawienie jej w doju nie jest dobrym rozwiązaniem.
Podstawową czynnością, jaką należy wykonać, jest usunięcie zalegającej wydzieliny. Zdajanie musi odbywać się dość często, bo 6–8 razy dziennie. Do tego chore wymię należy posmarować maścią zawierającą w swoim składzie leki przeciwzapalne, najlepiej salicylany. W sytuacji, kiedy trudno usunąć zalegającą wydzielinę, do chorej ćwiartki należy wprowadzić do 100 ml 5-procentowej glukozy, przeprowadzić masaż wymienia (jeśli przy takim obrzęku to będzie możliwe) i zdoić całą zawartość. Bezwzględnie należy wezwać lekarza weterynarii. W zależności od objawów ogólnych lekarz rozpocznie antybiotykoterapię. Najlepiej, jeśli to będzie antybiotykoterapia lekami dowymieniowymi przeznaczonymi do stosowania w laktacji wraz z antybiotykiem w postaci zastrzyku. Taka terapia powinna trwać minimum pięć dni. Jeśli obserwowany jest obrzęk wymienia, a tym bardziej gorączka, to krowa otrzyma leki przeciwzapalne, redukujące wymienione objawy. W przypadkach wyraźnej gorączki zalecane jest dożylne podawanie leków. Dowymieniowe podanie powinno być zawsze poprzedzone dokładnym usunięciem zalegającej wydzieliny. Dawki aplikowanych leków powinny być maksymalne, tak aby penetracja tak gęstej wydzieliny w wymieniu była najskuteczniejsza.

Skuteczność terapii w odniesieniu do wymienia jest jednak bardzo niska. Powodem jest zwykle zbyt późno rozpoczęte leczenie, z reguły po porodzie, kiedy rozwinięty jest jednocześnie poporodowy obrzęk wymienia. Efektywność leczenia zależy głównie od czasu zauważenia objawów choroby. Wczesne podjęcie leczenia daje szansę na utrzymanie produkcji mleka na zadowalającym poziomie. Dlatego podstawowe znaczenie ma codzienna kontrola wymienia krów w zasuszeniu i jałówek przed spodziewanym porodem w okresie największego zagrożenia dla tego rodzaju zapalenia. 