Ślad węglowy z mleczarstwa

Nabiał jest bogatym źródłem niezbędnych składników odżywczych w zdrowej diecie. Sektor mleczarski jest dobrze przygotowany do wzrostu popytu na wysokiej jakości białko pochodzenia zwierzęcego. Przed hodowcami bydła mlecznego w przyszłości stoi wiele wyzwań.

tekst: Dorota Śmigielska

Z jednej strony są odpowiedzialni za zagwarantowanie bezpieczeństwa żywnościowego, a z drugiej strony wzrost produkcji musi być zrównoważony pod względem środowiskowym, zwłaszcza dotyczy to zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych.

Emisje z sektora mleczarskiego
Najwięcej gazów cieplarnianych powstaje w procesach fermentacji jelitowej. Głównymi gazami pochodzącymi z hodowli bydła są: metan – 44%, co stanowi 19% globalnej emisji tego gazu, oraz podtlenek azotu – 54%, który stanowi 15% globalnej emisji. Wpływ gazów cieplarnianych na zmiany klimatyczne określany jest za pomocą Globalnego Potencjału Ocieplenia. Wskaźnik ten dla CO2 przyjmuje wartość 1, dla CH4 – wartość 28, natomiast dla N2O – 298. Emisja i stężenie gazów cieplarnianych wyrażane są w przeliczeniu na równoważny ditlenek węgla. Według badań przeprowadzonych w 2015 r. światowa produkcja mleka odpowiada za emisję około 1712 mln ton równoważnego ditlenku węgla.

Źródła emisji gazów cieplarnianych przy produkcji mleka
W ostatnim czasie wielokrotnie zwracano uwagę na to, że okres trwania metanu pochodzącego z produkcji zwierzęcej (mleko, mięso) jest zdecydowanie krótszy, bo wynosi 10 lat, niż metanu paliwowego, w przypadku którego czas rozkładu wynosi 100 lat. Uwzględnienie tej informacji w obliczeniach spowodowałoby zmniejszenie udziału produkcji mleka i mięsa w ogólnej emisji gazów cieplarniach, tym samym wpłynęłoby korzystnie na wizerunek mleczarstwa. Niestety nadal we wszystkich opracowaniach stosowana jest jednakowa wartość Globalnego Potencjału Ocieplenia metanu, niezależnie od źródeł jego pochodzenia.

Bezwzględna redukcja emisji staje się priorytetem, zwłaszcza w sytuacji, gdy Unia Europejska i świat zmierzają w kierunku osiągnięcia zerowego poziomu emisji gazów cieplarnianych do 2050 r. Osiągnięcie tego celu w przypadku sektora mleczarskiego jest i pozostanie ograniczone, ponieważ procesy biologiczne – głównie chodzi o fermentację żwaczową – podczas których dochodzi do powstawania gazów cieplarnianych, będą cały czas zachodziły. Pociąga to za sobą konieczność wprowadzenia innych rozwiązań. Mogą one dotyczyć na przykład bardziej efektywnego wykorzystania obornika do produkcji biogazu lub jako nawóz naturalny, przejście do tzw. rolnictwa precyzyjnego, w którym szczególną uwagę zwraca się na nawożenie, nawodnienie i karmienie zwierząt, a także zamknięcie cykli produkcji rolnej składników odżywczych. Warto podkreślić, że nie ma jednej drogi prowadzącej do niskoemisyjnej przyszłości. Sektor mleczarski ma potencjał, aby przejść do gospodarki niskoemisyjnej poprzez działania łagodzące. Oczywiście będzie to się wiązało z dodatkowymi kosztami, ale w przyszłości przyniesie korzyści i nowe możliwości.

Opcje redukcji emisji gazów cieplarnianych pochodzących z mleczarstwa
Przedstawione poniżej opcje łagodzenia emisji są spójne z poprawą wydajności i opłacalności w gospodarstwie mlecznym. Zwiększenie wydajności zwierząt związane jest z ich prawidłowym i efektywniejszym żywieniem, rozmnażaniem, poprawą zdrowia i genetyki oraz lepszym zarządzaniem stadem.

Pasza i zarządzanie żywieniem:
• zwiększenie wydajności paszy poprzez optymalizację zawartości energii i białka;
• zastosowanie precyzyjnych technik karmienia z uwzględnieniem zapotrzebowania zwierząt na składniki odżywcze;
• zwiększenie użycia pasz niskoemisyjnych.

Zarządzanie obornikiem:
• poprawa gromadzenia, systemów przechowywania i wykorzystania obornika;
• wykorzystanie obornika do produkcji biogazu i dzięki temu zastąpienie nim kopalnych źródeł energii;
• przejście z użycia obornika surowego na kompostowany.
Zarządzanie nawozami:
• dostosowanie zużycia do zapotrzebowania;
• zastosowanie niższych dawek nawozów i zwiększenie nawożenia obornikiem;
• używanie nawozów komercyjnych wyprodukowanych w sposób przyjazny dla środowiska;
• nawożenie w optymalnym czasie i najlepszą technologią.

Zużycie energii w gospodarstwie:
• ograniczenie zużycia energii pochodzącej z paliw kopalnych;
• zwiększenie zużycia zrównoważonej energii, np. energia wiatrowa i biopaliwa.

Zdrowie zwierząt i uprawa roli:
• zarządzanie strukturą stada, zmniejszenie liczby nieproduktywnych zwierząt;
• poprawa wskaźników rozrodu i reprodukcji stada poprzez ulepszone zwierzę;
• zmniejszenie rozprzestrzeniania się chorób i pasożytów;
• poprawa potencjału genetycznego zwierząt poprzez odpowiedni dobór do kojarzeń.

Gospodarstwa mleczne są bardzo zróżnicowane pod względem krajobrazowym, użytkowania gruntów, cech gleby i zarządzania gospodarstwem. Są to zwłaszcza systemy złożone z wielu współdziałających komponentów, i określanie najlepszej metody redukcji emisji gazów cieplarnianych zależy od konkretnych lokalnych warunków i celów, jakie stawia sobie każde gospodarstwo, obejmując umiejętności rolnika i jego wiedzę. Z powodu złożoności sektora nie można skupiać się na tylko jednej drodze do redukcji emisyjnych. Najbardziej skuteczne byłoby połączenie kilku przykładów zaprezentowanych powyżej. Najlepszym rozwiązaniem, od którego warto zacząć, jest zwiększenie wydajności (prowadzenie oceny wartości użytkowej bydła mlecznego przez PFHBiPM)), ponieważ minimalizuje to ilość nakładów, np. pasza i odpady. Następstwem wtórnego zwiększenia wydajności będzie redukcja ilości gazów cieplarnianych na kilogram mleka. W ciągu ostatnich dziesięcioleci rolnicy stale poprawiają wykorzystywanie pasz i odżywianie, genetykę zwierząt, zarządzanie pastwiskami. W regionach, w których intensywność emisji jest wysoka, przyszłe wysiłki muszą koncentrować się na promocji rozwiązań podnoszących rentowność gospodarstwa, przy jednoczesnym zmniejszeniu intensywności emisji. Istnieją wyraźne związki między łagodzeniem zmian klimatu a bezpieczeństwem żywności.

Zmniejszenie emisji będzie zależeć od kombinacji innowacyjnych technologii i zastosowania przez rolników istniejących najlepszych praktyk. Praktyki zarządzania gospodarstwem, w tym te, które poprawiają wydajność, są znane i dostępne. Powszechne przyjęcie środków łagodzących będzie wymagać znacznych inwestycji w badania i transfer wiedzy. Badania nad zmianami klimatu i praktyki zarządzania są z sobą powiązane. Konieczne jednak będą wsparcie i zachęty dla rolników, przyspieszające przyjęcie i wprowadzenie nowych technologii przyczyniających się do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Wykorzystanie potencjału sektora mleczarskiego wymaga wspólnego działania wszystkich zainteresowanych stron w celu inwestowania w sektor, wspierania i podejmowania badań, promowania innowacji i zachęty do wdrożenia niskoemisyjnych technologii i praktyk. 