Analiza wyników GRUDNIOWEJ oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Trzecia ocena wartości hodowlanej buhajów w 2022 roku została opublikowana w grudniu wspólnie przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach i Centrum Genetyczne PFHBiPM.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Celem analiz wartości hodowlanej buhajów najliczniejszej w Polsce rasy PHF jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców i tym samym skuteczności pracy hodowlanej. Analizowana subpopulacja składa się z buhajów inseminacyjnych biorących udział w polskich programach hodowlanych. Buhaje te są zarejestrowane i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy sześciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2017–2022 w liczbie 282 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2013–2017 w liczbie 249 szt. W sumie analizowana grupa liczy 531 buhajów (w ocenie 2022/2 były 573 buhaje), co stanowi spadek o 7,3%.

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych, realizujących programy hodowlane w Polsce w zakresie selekcji buhajów. Natomiast 35 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji programów hodowlanych.

W niektórych porównaniach wykorzystano Indeks Ekonomiczny (IE), co pozwala pokazać potencjalne różnice w zyskach z produkcji mleka w zależności od wybranych ojców przyszłych pokoleń krów. Przełożenie jest proste: im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW

Średnia wartość hodowlana 531 szt. analizowanych buhajów po ocenie grudniowej 2022 roku wynosi 134 jednostki indeksu selekcyjnego PF i jest o 5 jednostek wyższa w porównaniu z oceną sierpniową (wykres 1). Średnia wartość hodowlana analizowanych buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym (IE) wynosi 1702 zł i jest wyższa o 162 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Średnia wartość hodowlana buhajów genomowych w ocenie 2022/3 wynosi 143 jednostki indeksu PF i 2049 zł IE, natomiast buhajów konwencjonalnych – 124 jednostki indeksu PF i 1310 zł IE, co powoduje przewagę na korzyść buhajów genomowych 19 jednostek indeksu PF i 739 zł IE na korzyść buhajów genomowych. Oznacza to, że córki buhajów genomowych będą dawały średnio o 369,5 zł większy zysk z jednej laktacji niż córki buhajów konwencjonalnych. Powinno to zachęcić hodowców do jak największego wykorzystywania młodych rozpłodników.

Buhaj znajdujący się na 1. miejscu w rankingu, Glenn, jest rozpłodnikiem ocenionym na podstawie genomu i ma indeks PF = 167 jednostek i IE = 3062 zł, a pierwszy buhaj z oceną konwencjonalną, Mitch ET, zajmuje 92. pozycję z indeksem PF = 148 jednostek i IE = 2254 zł.

Buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, ale także jego składowe: produkcję (+13 jednostek), pokrój (+15 jednostek), komórki somatyczne (+8 jednostek) i długowieczność (+2 jednostki) – patrz wykres 2. Dla cech płodności buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnią wartość hodowlaną, tak jak w poprzedniej ocenie, wyższą o 2 jednostki w porównaniu z buhajami ocenionymi konwencjonalnie. Płodność powoli ulega poprawie, szczególnie jeżeli weźmiemy pod uwagę ostatnie roczniki zwierząt. Przypominamy, że istotnie ważne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samic były rejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji. Informacja ta wraca do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli rejestrowane dane nie są rzetelne i kompletne już u źródła, wówczas otrzymujemy niewiarygodną, wtórną informację o wartościach hodowlanych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanych.

Wykres 2. Porównanie średnich wartości hodowlanych buhajów wycenionych na podstawie genomu i konwencjonalnie w sezonie 2022/3

Analiza buhajów według roku urodzenia

Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia (tabela 1, wykres 3).

Średnie wartości hodowlane buhajów urodzonych w latach 2013–2017 wynoszą odpowiednio 116–129 jednostek indeksu PF i 916–1433 zł IE, co daje roczny postęp hodowlany równy 3,25 jednostki indeksu PF i 129,25 zł IE. Pomiędzy buhajami urodzonymi w latach 2017 i 2021 różnice w wartości hodowlanej wynoszą 24 jednostki indeksu PF i 1119 zł IE, co stanowi postęp roczny 6,0 jednostek indeksu PF i 279,75 zł IE.

Taką samą tendencję obserwuje się w poszczególnych składowych indeksu PF (PPR, PPO, KS, DLUG). Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2017 roku a najmłodszymi urodzonymi w 2021 roku różnice wynoszą od +7 do +19 jednostek, w zależności od cechy. W analogicznym okresie dla cech płodności również obserwujemy zwiększenie wartości hodowlanej o 7 jednostek, co jest bardzo dobrym wynikiem, gdyż w ostatnich latach postęp genetyczny dla tej cechy był niewielki.

Porównanie tych dwóch grup roczników buhajów obrazuje znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego w ciągu ostatnich czterech lat, a zwłaszcza ostatnich dwóch lat. Na szczególną uwagę zasługuje grupa buhajów urodzonych w 2021 roku, która charakteryzuje się znacznie wyższą wartością hodowlaną dla wszystkich cech w porównaniu z rocznikiem wcześniejszym.

Analiza buhajów według właściciela

Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 4).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 137 jednostek indeksu PF i 1881 zł IE dla całej subpopulacji buhajów oraz 148 jednostek indeksu PF i 2328 zł IE w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia

Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z dziewięciu krajów (wykres 5).

W subpopulacji 531 buhajów 63% stanowią buhaje urodzone w Polsce (2022/2 – 64%). Pozostałe buhaje pochodzą z Niemiec – 14% (2022/2 – 12%), Francji – 12% (2022/2 – 14%), Holandii – 8% (2022/2 – 7%), Danii – 2% i Hiszpanii – 1%. W tej grupie znajduje się również po jednym buhaju pochodzącym z Włoch, USA i Kanady.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

W subpopulacji 100 najwyżej ocenionych buhajów znajduje się 98 rozpłodników ocenionych genomowo i 2 rozpłodniki ocenione na podstawie córek. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale od 148 do 167 jednostek indeksu PF i 1958 do 3097 zł IE, a średnia wartość wynosi 153 jednostki indeksu PF i 2548 zł IE.

Różnica pomiędzy buhajami na pierwszej i setnej pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 19 jednostek. Trudno powiedzieć, czy to dużo, czy może jednak mało. Natomiast jeżeli weźmiemy pod uwagę różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego pomiędzy najlepszym buhajem w tym rankingu (IE = 3097 zł) a najsłabszym (IE = 1958 zł), to uzyskamy różnicę 1139 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy o 569,5 zł zysk z jednej laktacji niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach i łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w genetykę.

W top 100 jest:

• 9 buhajów z indeksem PF ≥ 160 jednostek, w poprzednim sezonie nie było żadnego;
• 28 buhajów z indeksem PF ≥ 155 jednostek, w poprzednim sezonie było 6 buhajów;
• 85 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek, w poprzednim sezonie było 35 buhajów.

Duża różnorodność genetyczna buhajów

Buhaje z rankingu top 100 według indeksu PF pochodzą aż od 59 ojców i tylko 18 ojców ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Tak jak w poprzedniej wycenie, największą liczbę synów w rankingu top 100 (14) ma buhaj Rioaveso, którego synowie mają wysoką średnią wartość hodowlaną – 154 jednostki indeksu PF, i wysoki IE – 2794 zł. Rioaveso jest niemieckim buhajem, urodzonym w marcu 2019 roku. Co ciekawe, buhaj ten w omawianym rankingu ma 14 synów i sam jest na 27. pozycji rankingu z indeksem PF = 155 jednostek i IE = 3020 zł. Na szczególną uwagę zasługuje również stawka 4 synów buhaja Gladius, z najwyższą średnią wartością indeksu PF = 161 jednostek oraz IE = 2837 zł.
Buhaj pochodzący z polskiej hodowli, Danko Zoom, jest ojcem buhaja z rankingu top 100, Polarisa, który ma indeks PF = 150 jednostek i IE = 2268 zł.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła radykalnie zmieniło wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą liczbę potencjalnych matek buhajów. Na ojców buhajów wybiera się również młode, dobrze wycenione buhaje ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany, zmniejszając odstęp między pokoleniami.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia

• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 54 buhaje (w poprzedniej ocenie 50) ze średnim indeksem PF = 154 jednostki i IE = 2571 zł.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 22 buhaje (poprzednio 15) ze średnim indeksem PF = 152 jednostki i IE = 2527 zł.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 16 buhajów (poprzednio 17) ze średnim indeksem PF = 152 jednostki i IE = 2480 zł.
• MCB w Krasnem ma 7 buhajów (poprzednio 6) ze średnim indeksem PF = 154 jednostki i IE = 2569 zł.
• Jeden buhaj z indeksem PF = 152 jednostki i IE = 2728 zł należy do innego właściciela niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:

• W grupie 16 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 100%.
• W grupie 54 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 52%, w Niemczech – 28%, we Francji – 11%, w Holandii – 6%, w USA i Hiszpanii – po 2%.
• W grupie 22 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 50%, w Niemczech – 45%, w Kanadzie – 5%.
• W grupie 7 buhajów będących własnością MCB w Krasnem jest 1 buhaj urodzony w Polsce (14%), 57% pochodzi z Holandii i 29% z Niemiec.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 57% i w drugiej ocenie z kolei jest to ponad 50% buhajów (w ocenie 2022/2 – 54%). Buhaje pochodzące z Niemiec stanowią 27% listy top 100, z Holandii – 7%, z Francji – 6%, z Kanady, USA i Hiszpanii – po 1%.

Na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce zajmują znowu pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie, które wcześniej dominowały. Jest to pozytywny prognostyk rozwoju polskiej hodowli.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 162 jednostki i 2848 zł IE (tabela 4). Wszystkie buhaje w rankingu top 10 ocenione zostały genomowo.

Na liście top 10 znajdują się dwa buhaje urodzone w Polsce, trzy pochodzące z Niemiec, po dwa z Francji i Holandii i jeden z Hiszpanii.

Dwa polskie buhaje to BJ Cezar (PF = 161) i Danko Alians (PF = 159). BJ Cezar urodził się w styczniu 2022 roku w GR Bożeny Janowskiej. Jego ojcem jest niemiecki buhaj Theodor, a matką krowa Anna 2, która w aktualnej ocenie ma indeks PF = 161 jednostek, indeks produkcyjny równy150 jednostek i jest krową z najwyższą wartością hodowlaną w ocenie 2022/3. Danko Alians urodził się w listopadzie 2020 roku w gospodarstwie Danko HR. Pochodzi po niemieckim ojcu Top Model i matce Danko Bomba ET.

Na 1. miejscu rankingu top 10 znajduje się niemiecki buhaj Glenn z indeksem selekcyjnym PF = 167 jednostek. W ocenie 2022/2 na 1. pozycji był buhaj Corleone, który w aktualnej wycenie spadł na 6. pozycję. W ocenie 2022/1 na 1. miejscu w rankingu był buhaj Balt, który w kolejnej ocenie spadł na 3. pozycję, a aktualnie jest na 7. miejscu w rankingu.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2022/3 pozostałe buhaje z listy top 10 oceny 2022/2. Buhaj Glenn był na 2. miejscu, a aktualnie jest na 1. pozycji rankingu. Balsam z 4. pozycji przesunął się na 14. lokatę (PF = 158, IE = 2615). Pump z 5. pozycji przesunął się w dół listy na 15. miejsce w rankingu (PF = 157, IE = 2669). Buhaj Bestia był na 6. miejscu, a aktualnie jest 18. na liście rankingowej (PF = 157, IE = 2620). Danko Blues z 7. lokaty przesunął się na 21. pozycję (PF = 156 i IE = 2893). Danko Alians przesunął się z 8. na 10. pozycję. Zol Bebeto w poprzednim sezonie znajdował się na 9. pozycji, a aktualnie zajmuje 12. miejsce (PF = 159, IE = 2972). SK Batman z 10. lokaty w poprzednim sezonie przesunął się o jedno miejsce w rankingu, na 11. pozycję (PF = 159, IE = 2723).

Należy zauważyć, że od czasu gdy zostały połączone bazy genetyczne z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane jej większą precyzją. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Spadek lokaty na liście jest normalnym zjawiskiem, oznaczającym, że buhaje są spychane w dół przez nowe, lepsze buhaje, co jest potwierdzeniem postępu genetycznego. Jednak wahania te nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza jeśli ocena buhaja jest obliczona z wysoką dokładnością. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po 8 różnych ojcach. Buhaj Gladius ma 3 synów (tabela 5).

W top 10 oceny 2022/1 WCHiRZ w Poznaniu miało 8 buhajów, a SHiUZ w Bydgoszczy 2 buhaje. W ocenie 2022/2 WCHiRZ w Poznaniu miało aż 9 buhajów, a tylko 1 buhaj należał do MCHiRZ w Łowiczu. W aktualnej ocenie 7 buhajów należy do WCHiRZ w Poznaniu, 2 do MCHiRZ w Łowiczu i 1 do MCB Krasne (wykres 6).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI

Analiza ta dotyczy tylko buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w latach 2017–2021, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu. Należy jednak podkreślić, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt i unikatowych linii genetycznych, aby było wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo kształtuje się następująco: SHiUZ w Bydgoszczy – 94%, MCHiRZ w Łowiczu – 69%, MCB w Krasnem – 69%, WCHiRZ w Poznaniu – 57% (wykres 7). Analiza ta pokazuje różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami inseminacyjnymi, które w swoich programach bazują w dużej mierze na polskiej hodowli (SHiUZ w Bydgoszczy), w stosunku do WCHiRZ w Poznaniu, które prawie w połowie bazuje na imporcie młodych buhajów zgenomowanych za granicą.

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę dziesięciu najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 158 jednostek indeksu PF i 2845 zł IE. Różnica w średniej wartości hodowlanej pomiędzy top 10 buhajów pochodzących tylko z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących również z innych źródeł genetycznych wynosi 4 jednostki indeksu PF, na korzyść top z buhajami z importu.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie

W artykule tym przedstawiliśmy analizę wartości hodowlanej buhajów po ocenie 2022/3.

Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2022/3 jest wyższa o 5 jednostek indeksu PF w stosunku do oceny 2022/2 i aktualnie wynosi 134 jednostki indeksu PF.

Młode buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnio wyższą wartość hodowlaną wyrażoną indeksem selekcyjnym PF o 19 jednostek oraz 739 zł IE w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.

Występuje znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego w ciągu ostatnich czterech lat, a zwłaszcza ostatnich dwóch lat.

W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 63% stanowią buhaje urodzone w Polsce.

Na liście top 100 najwyżej ocenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 57%. Ich średni IE wynosi 2562 zł i jest wyższy od IE buhajów importowanych, który wynosi średnio 2530 zł.

Na liście top 10 znajdują się 2 buhaje polskie: BJ Cezar (PF = 161) i Danko Alians (PF = 159).

Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój polskiej genetyki. Natomiast hodowcy, zakupując nasienie, powinni doceniać polskie buhaje, które mają coraz wyższy poziom genetyczny.  