One Health. Nowoczesne systemy
hodowli bydła a zdrowie ludzi

Niniejszy artykuł poświęcimy krótkiej charakterystyce zależności nowoczesnych systemów hodowlanych w kontekście podejścia zgodnego z hasłem „Jedno zdrowie” (ang. one health) i jego bezpośredniego wpływu na zdrowie ludzi, zwierząt i środowiska.

tekst: Szczepan Gula, Igor Jankowiak, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Wydział Medycyny Weterynaryjnej

One Health – czyli…
…podejście, niestety nie wszystkim znane, które stosuje się w celu zapewnienia najwyższych standardów bezpieczeństwa dla zachowania zdrowia oraz życia człowieka, zwierząt i ekosystemu. Jest to współpraca na wielu szczeblach i dotyczy ona również hodowców bydła. W jaki sposób? Jedną z ról, jakie przypadają hodowcy, jest dbałość o zdrowie zwierząt, które utrzymuje. Według statystyk ok. 70% patogenów wywołujących choroby u ludzi pierwotnie pochodzi od zwierząt. Większość patogenów (w szczególności wirusy) do zwiększenia swojej liczebności potrzebuje żywiciela w postaci zwierzęcia, ponieważ w środowisku ich rozmnażanie jest ograniczone lub zupełnie niemożliwe – co nie znaczy, że jeśli trafią poza organizm, to giną. Oczywiście, z niektórymi tak jest, lecz większość po ponownym kontakcie z organizmem – czy to człowieka, czy zwierzęcia – nadal jest w stanie wywoływać choroby. Tak więc wszelkie działania hodowcy przyczyniające się do zmniejszenia prawdopodobieństwa wystąpienia objawów chorobowych u zwierząt, które utrzymuje, lub wykrycie symptomów choroby na wczesnym etapie przyczyniają się bezpośrednio do poprawienia komfortu życia ludzi.

W kontekście postawy One Health zdrowie publiczne nie dotyczy tylko ludzi, ponieważ patogeny, które atakują zwierzęta, mogą wywoływać zoonozy, czyli choroby odzwierzęce u człowieka, niektóre grzyby mogą bez problemu zarażać ludzi czy zwierzęta, powodując grzybice. Występowanie chorób jest silnie skorelowane między gatunkami. Tak więc dbanie o zdrowie publiczne jest powinnością wielu osób, takich jak lekarz medycyny, lekarz weterynarii, ekolog, biotechnolog, biolog i wielu innych specjalistów z zakresu nauk przyrodniczych, a także hodowców.

Nowoczesne systemy hodowlane – czy tylko zysk ekonomiczny?
Usprawnień technicznych jest wiele i w dużej mierze na pewno przynoszą zysk ekonomiczny. Należy jednak pamiętać, że priorytetem niektórych urządzeń jest kontrola zdrowia zwierzęcia oraz zapewnienie dobrostanu, dopiero efektem tych funkcji jest zysk ekonomiczny.

Jednym z przykładów są coraz bardziej popularne systemy do wykrywania rui, jednak czy ten system wykrywa ruję? Otóż można powiedzieć, że nie wykrywa. Systemy te przede wszystkim mierzą objawy, które towarzyszą rui, i dopiero na ich podstawie określają jej wystąpienie. Parametry, które można uzyskać z urządzeń znajdujących się na ciele zwierzęcia, to np. temperatura, aktywność krowy, czas leżenia, czas poruszania się, czas przeżuwania, lokalizacja zwierzęcia na terenie obiektu. Są to więc również dane do uzyskania statusu zdrowotnego zwierzęcia, które przyczyniają się do wczesnego wykrywania ewentualnych chorób, jeszcze zanim wystąpią widoczne objawy kliniczne. Daje to możliwość szybkiego reagowania w takich sytuacjach i zapewnienia wczesnej interwencji, zapobiegając dalszemu rozwojowi. Urządzenia te, wysyłając sygnał do sieci, dają bezpośredni podgląd na wszystkie sztuki w stadzie.

Kolejnym przykładem mogą być roboty udojowe dla krów mlecznych, w których występują systemy do detekcji mastitis. Wykrywalność zapaleń gruczołu mlekowego w takich urządzeniach jest na poziomie nawet 70%, pozwala to na szybką reakcję w przypadku choroby. Dobrą funkcją robotów są również systemy do automatycznej dezynfekcji przed- i poudojowej, która zapobiega występowaniu mastitis. Dbanie o jakość białego surowca powinno być jednym z priorytetów hodowców bydła mlecznego, ponieważ ten surowiec trafia do spożycia przez ludzi. Od jakości mleka zależy jakość produktów, które bezpośrednio skonsumuje człowiek.

Systemy zarządzania mikroklimatem w budynkach umożliwiają nawet z pozycji telefonu sterowanie urządzeniami, które go regulują. Czujniki rozmieszczone w budynku mierzą wilgotność, temperaturę czy oświetlenie. Dzięki nim obraz mikroklimatu na bieżąco jest wyświetlany w systemie, który pozwala na regulację kurtyn przeciwwiatrowych, wiatraków czy zraszaczy do utrzymania optymalnych warunków funkcjonowania krowy, co ma szczególne znaczenie w miesiącach letnich podczas panujących wysokich temperatur. Ma to bezpośrednie wpływ na zdrowie bydła, a tym samym na jakość mleka, produktu i zdrowie konsumentów.

Papierologia
– czy nadal w formie papierowej?
Nowoczesne rozwiązania dają szerokie możliwości również w tej dziedzinie. Dzięki systemom zarządzania stadem możemy usprawnić prowadzenie dokumentacji zdarzeń, które miały miejsce w stadzie, pozbywając się setek kartek, ginących czasami w niewyjaśniony sposób. Jaki ma to związek ze zdrowiem? Okazuje się, że bardzo duży, ze względu na to, że dostęp do zapisków z systemu można mieć w kieszeni, na smartfonie. W programach do zarządzania stadem można uwzględnić zdarzenia z życia zwierzęcia, ruje, porody, zanotować przebyte choroby, interwencje weterynaryjne, zaplanować kolejne szczepienia lub inne zabiegi, odnotować podawane preparaty i wiele innych rzeczy. Wszystkie zdarzenia aktualizowane są na bieżąco i wyświetlane w aplikacji na telefonie. Program federacyjny SOL umożliwia również podgląd raportów wynikowych od razu w aplikacji. Wszystkie te dane pozwalają kontrolować zdrowotność stada, a w przypadku interwencji lekarza weterynarii można podać od ręki informacje o danej sztuce, co przyczyni się do postawienia prawidłowej diagnozy i wdrożenia odpowiedniego leczenia.

Przechowywanie paszy
– nadal aktualny problem
Pomimo dostępności nowoczesnych systemów do zbioru i przechowywania pasz nie są one dostatecznie wykorzystywane. Mowa tutaj w szczególności o produkcji kiszonek do skarmiania bydła częstym występowaniu w nich pleśni, które znane są z tego, że produkują toksyczne metabolity, jakimi są mykotoksyny. Poszczególne z toksyn są wysoce niebezpieczne nie tylko dla bydła, ale również dla ludzi. Mykotoksyny z grup takich jak ochratoksyny, fumonizyny i aflatoksyny odkładają się trwale w tkankach zwierzęcych takich jak mięso, które jest spożywane przez ludzi, stwarzając bezpośrednie powstanie zagrożenia dla zdrowia bądź życia człowieka. Substancje te są niebezpieczne, ponieważ działają silnie mutagennie i rakotwórczo, co znacząco zwiększa szanse na powstawanie nowotworów, np. wątroby w przypadku aflatoksyn.

Dla bydła mykotoksyny są niebezpieczne również ze względu na działanie mutagenne i rakotwórcze. Ponadto mają wpływ na obniżanie odporności organizmu, a niektóre z nich (toksyny produkowane przez grzyb z rodzaju Fusarium spp.) są odpowiedzialne za zaburzenia układu rozrodczego, do których można zaliczyć problemy z zacieleniem, resorpcje ciąż, nieregularne ruje, a nawet zwiększone prawdopodobieństwo wypadnięcia macicy.
Warto więc zadbać o prawidłowe przechowywanie pasz nie tylko ze względu na zdrowie zwierząt, ale też ludzi, zwłaszcza że dzisiejsze technologie to umożliwiają.

Zdrowie stada już od pierwszych dni życia
Celem odchowu cieląt jest zachowanie ich zdrowotności i odpowiednich przyrostów, tak aby swoją młodość przeżyły bez chorób i w jak najszybszym czasie mogły przejść do kolejnej grupy w stadzie. Czas pierwszych tygodni życia jest kluczowym obrazem zdrowej sztuki w przyszłości. Do tego celu wykorzystywanych jest szereg udogodnień, a jednymi z nich są coraz bardziej popularne tzw. taksówki mleczne. Są to pojazdy, które podgrzewają, mieszają oraz dozują mleko w odpowiednich ilościach i właściwej temperaturze, co zmniejsza ryzyko wystąpienia np. biegunek spowodowanych źle podanym preparatem. W opcji takich urządzeń jest też indywidualne dawkowanie pójła dla cielęcia w zależności od wieku, wystarczy tylko zaprogramować urządzenie i sensor przy wiaderku cielaka będący identyfikatorem danej sztuki, a urządzenie naleje zadaną ilość.

Programy szczepień
– nieunikniona przyszłość
Wielu hodowców przy współpracy z lekarzem weterynarii decyduje się na wprowadzenie programów szczepień w swoich stadach. Celowości takich działań jest kilka, ale najważniejsze to ograniczenie występowania chorób w stadzie, poprawa dobrostanu oraz ograniczenie stosowania antybiotyków. To ostatnie z punktu widzenia medycyny jest priorytetem w hodowlach zwierząt na świecie, a powodem jest przede wszystkim zwiększona oporność bakterii na antybiotyki. Bakterie, namnażając się, bardzo łatwo mutują, stając się bardziej oporne na substancje dla nich bójcze. Dodatkowo w łatwy sposób przekazują między sobą geny oporności na antybiotyki, a nieprawidłowe ich stosowanie tylko potęguje skutki. Należy podkreślić, że antybiotyki w produkcji bydła mlecznego absolutnie nie są pożądane, przede wszystkim ze względu na okresy karencji mleka (oraz tkanek), które z antybiotykiem nie nadaje się do sprzedaży. Ponadto znacząco osłabiają organizm, ponieważ działają również toksycznie na bakterie znajdujące się w żwaczu i dalszych odcinkach przewodu pokarmowego. Ze względu na to, że patogeny chorobotwórcze dla zwierząt w dużej mierze są także patogenne dla człowieka, dane antybiotyki nie będą działać w leczeniu chorób ludzkich, jeżeli odpowiednie szczepy nabyły na nie oporność.

Postęp genetyczny
Do jednych z nowoczesnych rozwiązań w hodowli bydła można zaliczyć możliwość genotypowania bydła. Pozwala to uzyskać szybszy postęp genetyczny stada, a tym samym optymalizację produkcji. W takim badaniu nie tylko uzyskujemy pogląd na cechy pokrojowe, na podstawie których można ukierunkować produkcję stada, ale również informację o chorobach genetycznych spowodowanych mutacjami punktowymi. Uzyskanie wyniku pozytywnego pozwala na ewentualną eliminację sztuki ze stada już na wczesnym etapie odchowu. Analizując natomiast cechy hodowlane, możemy określić kierunek w stronę długowieczności, zdrowotności, poprawy płodności czy też produkcji.

Należy tutaj wspomnieć, że takie oraz inne działania przekładają się na polepszenie dochodów gospodarstwa, co w ogólnym rozrachunku też jest ważne, ponieważ bezpośrednio wpływa na jakość życia hodowcy.

Podsumowanie
W myśl postawy One Health dbanie o zdrowie zwierząt hodowlanych nie tylko pozwala ograniczać straty w produkcji spowodowane chorobami, ale również zabezpieczać zdrowie ludzi. Stosując w stadach nowoczesne systemy hodowli, gospodarstwo zwiększa swój zysk ekonomiczny i przyczynia się do dbania o zdrowie całego społeczeństwa. 