Analiza wyników kwietniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy HF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Pierwsza ocena wartości hodowlanej buhajów w 2021 r. została opublikowana w kwietniu przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Celem naszych analiz wartości hodowlanej buhajów rasy HF jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców, a tym samym skuteczności wykonywanej pracy hodowlanej, zwłaszcza ich selekcji. Analizujemy buhaje inseminacyjne biorące udział w programach hodowlanych, zarejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2016–2020 w liczbie 318 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2012–2016 w liczbie 360 szt. W sumie analizowana grupa liczy 678 buhajów. Na przestrzeni kilku ostatnich sezonów ocen obserwowano spadek liczby ocenionych genomowo buhajów w analizowanej grupie zwierząt. Natomiast w aktualnej ocenie 2021/1 nastąpiła stabilizacja (+3 buhaje) w porównaniu z poprzednią oceną 2020/3.

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy hodowlane w Polsce. Natomiast 45 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji tych programów.

W niektórych porównaniach wykorzystujemy nowy indeks – Indeks Ekonomiczny (IE) – który został opracowany i opublikowany przez Centrum Genetyczne PFHBiPM, co pozwoli pokazać w złotówkach, o ile większy zysk przynoszą buhaje genomowe w porównaniu z buhajami konwencjonalnymi czy te pochodzące z importu w stosunku do krajowych. Zachęcamy wszystkich hodowców do wykorzystywania informacji o Indeksie Ekonomicznym buhajów, co w przyszłości przełoży się na większe zyski z produkcji mleka. Jest to informacja zawarta w katalogach buhajów, o którą każdy hodowca powinien poprosić, wybierając samca na ojca przyszłej generacji krów w swoim stadzie. Przełożenie jest proste – im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

Analiza całej populacji buhajhów

Potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych.

Średnia wartość hodowlana 678 szt. analizowanych buhajów po ocenie kwietniowej 2021 r. wynosi 121 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o 2 jednostki wyższa w porównaniu z oceną grudniową (wykres 1). Średnia wartość hodowlana analizowanych buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym wynosi 1206 zł i jest wyższa o 95 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Buhaje genomowe w ocenie 2021/1 mają średnią wartość hodowlaną na poziomie 131 jednostek indeksu PF i 1674 zł IE, natomiast buhaje konwencjonalne – 113 jednostek indeksu PF i 793 zł IE, co daje przewagę na korzyść buhajów genomowych (18 jednostek indeksu PF i 881 zł IE). Oznacza to, że córki buhajów genomowych będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 440,5 zł niż córki buhajów konwencjonalnych. Powinno to zachęcić hodowców do częstszego korzystania w inseminacji z młodych rozpłodników. W poprzednim sezonie oceny różnica w zysku wynosiła 456 zł.

Buhaj znajdujący się na pierwszym miejscu w rankingu jest rozpłodnikiem ocenionym na podstawie genomu i ma indeks PF = 151 jednostek i IE = 2927 zł, a pierwszy buhaj z oceną konwencjonalną zajmuje 22. pozycję, z indeksem
PF = 143 jednostki i IE = 2308 zł.

Buhaje genomowe mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF w porównaniu z buhajami konwencjonalnymi, a także jego składowe: produkcję (+14 jednostek), pokrój (+14 jednostek), komórki somatyczne (+10 jednostek) i długowieczność (+7 jednostek) – patrz wykres 2. Dla cech płodności buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnio taką samą wartość hodowlaną jak buhaje ocenione konwencjonalnie – 101 jednostek. Niepokojący jest obserwowany na przestrzeni lat brak poprawy genetycznej dla cech płodności. Ponownie przypominamy, że bardzo istotne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samicy były rejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji. Wracają one do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli nie są rzetelne już u źródła, odpłacą się nam niewiarygodną, wtórną informacją o wartościach naszych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanych. Dlatego należy zawsze zwracać uwagę, żeby podawane informacje o zwierzętach były wiarygodne i pełne.

Analiza buhajów według roku urodzenia

Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia (tabela 1).

Średnie wartości hodowlane buhajów z roczników 2012 do 2016 wynoszą odpowiednio 108–124 jednostki indeksu PF i 505–1358 zł IE, co daje roczny postęp hodowlany na poziomie 4,0 jednostki indeksu PF i 213 zł IE.

Postęp ten dotychczas był dużo większy u młodych buhajów niż u starszych, ale różnica ta coraz bardziej się zmniejsza, gdyż coraz więcej buhajów jest rezultatem selekcji genomowej. W celu zwiększenia postępu genetycznego należy zwiększać ostrość selekcji, czyli genotypować dużo samców i tylko najlepsze wybierać do inseminacji.

Pomiędzy buhajami urodzonymi w latach 2016 i 2020 różnica w wartości hodowlanej wynosi już tylko 15 jednostek indeksu PF i 761 zł IE, co stanowi postęp roczny na poziomie 3,8 jednostki indeksu PF i 190 zł IE – mniejszy niż w poprzednich generacjach buhajów genotypowanych.

Taką samą tendencję obserwuje się w poszczególnych składowych indeksu PF (PPR, PPO, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów ocenionych genomowo na przestrzeni tych kilku lat. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2016 r. a najmłodszymi, urodzonymi w 2020 r., różnice wynoszą od +3 do +13 jednostek, w zależności od cechy. Dla cech płodności również obserwujemy po raz pierwszy zwiększenie wartości hodowlanej o 3 jednostki między pokoleniem 2020 i 2016.

Analiza buhajów według właściciela

Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 3).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 126 jednostek indeksu PF i 1451 zł IE dla całej subpopulacji buhajów oraz 135 jednostek indeksu PF i 1919 zł IE w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia

Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy HF pochodzą z ośmiu krajów (wykres 4).

W subpopulacji 678 buhajów 66% stanowią osobniki urodzone w Polsce (w sezonie 2020/3 – 68%). Pozostałe buhaje pochodzą z Francji – 16%, Niemiec – 10%, Holandii – 5%, Danii – 2%. W tej grupie znajdują się również (po 1 szt.) samce pochodzące z Włoch, Hiszpanii i Kanady.

Analiza TOP 100 buhajów z najwyższą oceną wartości hodowlanej

W subpopulacji 100 najwyżej ocenionych buhajów znajduje się 95 rozpłodników ocenionych genomowo i 5 ocenionych na podstawie córek. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale od 136 do 151 jednostek indeksu PF i 1372 do 3018 zł IE, a średnia wartość wynosi 141 jednostek indeksu PF i 2145 zł IE.

Różnica między buhajami na pierwszej i setnej pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 15 jednostek. Trudo powiedzieć, czy to dużo, czy mało. Natomiast różnica w wartości Indeksu Ekonomicznego między najlepszym buhajem w tym rankingu (IE = 3018 zł) a najsłabszym (IE = 1372 zł) wynosi 1646 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 823 zł niż córki buhaja drugiego. To duży zysk i łatwo możemy podjąć decyzję, którego samca wybrać do inseminacji krów.

W top 100 są:
• 4 buhaje z indeksem PF ≥ 150 jednostek, poprzednio nie było żadnego buhaja;
• 58 buhajów z indeksem PF ≥ 140 jednostek, poprzednio było 45.

Duża różnorodność genetyczna buhajów

Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 66 ojców i tylko 20 z nich ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Już czwarty sezon oceny największą liczbę synów w rankingu top 100 (7) ma buhaj Braveness. Średnia wartość hodowlana synów tego rozpłodnika wynosi 141 jednostek indeksu PF i 2226 zł IE. Braveness, urodzony w październiku 2016 r., jest ojcem buhaja Danko Zoom, który zajmuje drugą pozycję w obecnym rankingu.

Na szczególną uwagę zasługuje również stawka trzech synów buhaja Gywer RDC, z najwyższą średnią wartością indeksu PF = 147 jednostek i IE = 2469 zł, oraz buhaja Aristocrat, ze średnią wartością indeksu PF jego trzech synów wynoszącą 146 jednostek i 2402 zł IE.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła radykalnie zmieniło wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę samców, ale każdy z nich inseminuje mało potencjalnych matek buhajów. Na ojców buhajów wybiera się również jak najmłodsze, dobrze wycenione osobniki ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia

• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 50 szt. (w poprzedniej ocenie 53) ze średnim indeksem PF = 141 i IE = 2214 zł.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 24 buhaje (poprzednio 26) ze średnim indeksem PF = 139 i IE = 1944 zł.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 21 buhajów (poprzednio 17) ze średnim indeksem PF = 142 i IE = 2193 zł.
• MCB w Krasnem ma 3 buhaje (poprzednio 1) z PF = 141 i IE = 2203 zł.
• 2 buhaje ze średnim indeksem PF = 137 i IE = 2231 zł należą do innych właścicieli niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:
• w grupie 24 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 63%, we Francji – 29%, w Niemczech – 8%;
• w grupie 29 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 38%, w Niemczech – 57%, w Kanadzie – 5%;
• w grupie 50 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 24%, w Niemczech – 52%, w Holandii – 14%, we Francji – 6%, w Hiszpanii i Danii – po 2%;
• 3 buhaje będące własnością MCB w Krasnem pochodzą z Holandii.
W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią, podobnie jak w poprzednim sezonie, tylko 37%. Buhaje pochodzące z Niemiec stanowią 40% listy top 100, z Francji – 10%, z Holandii – 10%, z Danii – 1%, z Hiszpanii – 1%, z Kanady – 1%.

Po raz drugi na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce nie zajmują pierwszego miejsca pod względem liczby zwierząt.

Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w krajowych programach selekcyjnych i posiadać wartość hodowlaną zdecydowanie wyższą niż rozpłodniki pochodzące z polskiej hodowli. Trudno zrozumieć zakup do polskiego programu hodowlanego buhajów pochodzących na przykład z Francji, które mają średni indeks PF na takim samym poziomie jak buhaje polskie, natomiast IE nawet na niższym poziomie.

Analiza TOP 10 buhajów z najwyższą oceną wartości hodowlanej

Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 148 jednostek i 2664 zł IE (tabela 4). Wszystkie buhaje w rankingu top 10 ocenione zostały genomowo.

Na dwóch pierwszych miejscach, z indeksem selekcyjnym PF = 151 jednostek, znajdują się Danko Zoom, o którym pisaliśmy już w poprzednich numerach HiChB, i Springstee, buhaj urodzony w Niemczech. Tak więc Danko Zoom potwierdza wysoką wartość hodowlaną w każdej kolejnej ocenie. Natomiast Springstee to młodziutki rozpłodnik urodzony 16.02.2020 r., pochodzący po kanadyjskim ojcu Soundcloud. Ojciec matki (Casper) to również kanadyjski buhaj.

Na liście top 10 jest 7 buhajów z Niemiec oraz po 1 buhaju z Holandii, Francji i Polski.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2021/1 buhaje z listy top 10 oceny 2020/3. Buhaj Danko Theodor był na 2. miejscu, a aktualnie jest na 4. Rioaveso z 3. pozycji przesunął się na 6., a Danko Adel z 4. na 13. (PF = 145, IE = 2720). Gallius utrzymał 5. pozycję w rankingu. Natomiast buhaj Ski z 6. lokaty spadł na 10. Zentos w poprzednim sezonie znajdował się na 7. pozycji, podobnie jak w aktualnej ocenie. Genuine także nie zmienił swojej 8. lokaty. Premium z 9. miejsca w poprzednim sezonie spadł na 24. miejsce listy rankingowej (PF = 143, IE = 2251 zł). Zol Abat z 10. lokaty przesunął się na 25. (PF = 143, IE = 2013 zł).

Należy zauważyć, że od czasu gdy bazy genetyczne zostały połączone z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane jej większą precyzją. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Spadek lokaty na liście jest normalnym zjawiskiem, oznaczającym, że buhaje są spychane w dół przez nowe, lepsze rozpłodniki, co jest potwierdzeniem postępu genetycznego. Jednak wahania te z sezonu na sezon nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza jeśli ocena buhaja została wykonana z wysoką precyzją. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po ośmiu różnych ojcach (tabela 5).

W ocenie 2020/2 osiem buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu i dwa do MCHiRZ w Łowiczu. W ocenie 2020/3 dziewięć buhajów należy do WCHiRZ w Poznaniu i jeden do MCHiRZ w Łowiczu. Natomiast w aktualnej ocenie trzy buhaje należą do MCHiRZ w Łowiczu i siedem do WCHiRZ w Poznaniu (wykres 5).

Analiza buhajów pochodzących z polskiej hodowli

Analiza ta dotyczy tylko buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w latach 2016–2020, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu, jednak ważne jest, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny głównie bazować na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa, na lepszym poziomie genetycznym, oraz promować rodzimą hodowlę bydła.

Sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt, unikatowych linii genetycznych i być jedynie wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo kształtuje się na poziomie 75–76% w MCHiRZ w Łowiczu, SHiUZ w Bydgoszczy, w MCB w Krasnem i tylko 46% w WCHiRZ w Poznaniu (wykres 6). Analiza ta pokazuje różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami inseminacyjnymi, które w swoich programach bazują głównie na polskiej hodowli (MCHiRZ w Łowiczu, SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem), w stosunku do spółek importujących młode buhaje zgenomowane za granicą (WCHiRZ w Poznaniu).

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę 10 najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 144 jednostki indeksu PF i 2362 zł IE, z wartościami w przedziale pomiędzy 151 a 142 jednostki indeksu PF i 2720 a 2013 zł IE.

Różnica wartości hodowlanej między top 10 buhajów z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących z różnych źródeł genetycznych wynosi zaledwie 4 jednostki indeksu PF.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych – poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie

W artykule tym przedstawiliśmy analizę oceny wartości hodowlanej buhajów 2021/1. Po raz kolejny do porównań użyliśmy Indeksu Ekonomicznego (IE) opracowanego przez Centrum Genetyczne PFHBiPM.

Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2021/1 jest wyższa o 2 jednostki PF w stosunku do oceny grudniowej i wynosi 121 jednostek indeksu PF.

Po bardzo dużym spadku (32,3%) liczby ocenionych genomowo buhajów w ocenie 2020/3 w stosunku do oceny 2020/2 tym razem obserwujemy stabilizację liczby buhajów genomowych w stosunku do poprzedniej oceny.

Wartość hodowlana buhajów ocenionych na podstawie genomu wyrażona indeksem selekcyjnym PF jest wyższa średnio o 18 jednostek oraz 881 zł IE w stosunku do wartości buhajów ocenionych konwencjonalnie.

Postęp genetyczny u młodych buhajów (roczniki 2016–2020) zwalnia i po raz pierwszy jest mniejszy niż u poprzednich roczników (2012–2016), które są już rezultatem selekcji genomowej.

Na liście top 100 najwyżej ocenionych buhajów wpisanych do polskich ksiąg hodowlanych zwierzęta urodzone w Polsce stanowią już tylko 37%. Ich wartość hodowlana mało się różni od wartości hodowlanej buhajów zaimportowanych przez cztery polskie firmy inseminacyjne (średnia różnica – IE = 78 zł).

Na liście top 10 tym razem znajduje się tylko jeden buhaj polski – Danko Zoom, z PF = 151 jednostek, który zajmuje 1. miejsce wspólnie z buhajem niemieckim Springstee.

Różnica wartości hodowlanej między top 10 buhajów z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących z różnych źródeł genetycznych wynosi zaledwie 4 jednostki indeksu PF.

Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój polskiej genetyki, żeby otrzymać materiał hodowlany o wyższej wartości hodowlanej. Zakup materiału z importu jest najprostszym rozwiązaniem, jednak trzeba pamiętać, że zawsze będzie to materiał gorszy niż ten, który pozostał do użytku w rodzimym kraju, co stawia nas na gorszej pozycji. Hodowcy, kupując nasienie, powinni doceniać polskie buhaje, w myśl powiedzenia: cudze chwalicie, swego nie znacie… 