Centrum Genetyczne PFHBiPM – to był przełomowy rok!
Ocena jednostopniowa, aktualizacja IE i nowa formuła indeksu PF – za nami rok wyjątkowo intensywnej pracy, która przełożyła się na przełomowe osiągnięcia dla polskiej hodowli bydła rasy holsztyńsko-fryzyjskiej.
tekst: dr hab. Sebastian Mucha
Zapowiedź zmian nadeszła już w samej końcówce 2024 r., kiedy to Czesław Siekierski, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 16 grudnia zatwierdził zmiany w programie hodowlanym. Tym samym Centrum Genetyczne przyjęło pełną odpowiedzialność za szacowanie wartości hodowlanej. Ta decyzja otworzyła drogę do wdrożenia w Polsce nowego systemu oceny wartości hodowlanej bazującego na metodyce jednostopniowej. To najnowsze osiągnięcie naukowców w zakresie oceny genetycznej, nad którego wdrożeniem pracują wszyscy światowi liderzy w dziedzinie hodowli bydła. Ważnym krokiem na drodze do wdrożenia nowej metodyki była również zmiana ośrodka obliczeniowego reprezentującego Polskę w ocenie międzynarodowej prowadzonej przez organizację Interbull, co nastąpiło 7 stycznia 2025 r. Otworzyło to drogę do przejścia oficjalnych testów wymaganych przez Interbull w celu weryfikacji nowej metodyki obliczeniowej wdrażanej w Polsce. Tym samym Centrum Genetyczne uzyskało potwierdzenie jakości opracowanych modeli do szacowania wartości hodowlanej. Umożliwiło to również udział w ocenie międzynarodowej.
Pierwsza publikacja oceny wartości hodowlanej oszacowanej przez CGen według nowej metodyki odbyła się 2 kwietnia 2025 r. Warto podkreślić, iż było to trzecie w Europie wdrożenie oceny jednostopniowej, co umieściło polską hodowlę w bardzo elitarnym gronie liderów w zakresie rozwoju metodyki oceny wartości hodowlanej. Do chwili obecnej nastąpiły jeszcze trzy kolejne oceny (czerwiec, sierpień i październik), a przed nami przygotowania do ostatniego w tym roku sezonu – grudniowego.
Wyższa dokładność oceny
Warto podsumować korzyści, jakie przyniósł hodowcom omawiany nowy system jednostopniowej oceny, który ma zdecydowanie więcej niż jedną zaletę. Już w pierwszym (kwietniowym) sezonie hodowcy mogli zauważyć, że publikacja oceny samic nastąpiła szybciej niż w poprzednich latach. Data publikacji oceny samic została zrównana z publikacją oceny buhajów, co skróciło czas oczekiwania na wyniki o tydzień. Kluczową kwestią są oczywiście zalety samej oceny jednostopniowej, która umożliwiła uzyskanie wyższej dokładności oceny. Obserwowany wzrost dokładności zawierał się między 10 a 50 punktami procentowymi w zależności od grupy cech.
Bardzo ważną kwestią jest również lepsza porównywalność ocen buhajów na podstawie polskiego systemu z oceną tych samych osobników w innych krajach uczestniczących w ocenie międzynarodowej prowadzonej przez Interbull. Według korelacji obliczonych przez Interbull nowa polska ocena koreluje lepiej z innymi krajami. W przypadku długowieczności wzrost korelacji naszej oceny z oceną w krajach Europy Zachodniej oraz USA wyniósł nawet 46 punktów procentowych!
Wszystkie zwierzęta w jednym miejscu
Przed wdrożeniem oceny jednostopniowej narosło wiele obaw związanych ze spodziewanymi zmianami w rankingach buhajów oraz samic. W najbardziej pesymistycznych prognozach wyłaniał się obraz kompletnej rewolucji i dużego zagrożenia dla krajowej hodowli. Po pół roku od wdrożenia możemy spokojnie stwierdzić, że obawy były nadmierne, a zmiany w rankingach mają pozytywny wydźwięk. Na szczytach rankingu widzimy wiele polskich buhajów pochodzących z krajowych spółek inseminacyjnych. Co ważne, nowy ranking bazujący na ocenie jednostopniowej pozwala na analizę wyników wszystkich zwierząt w jednym miejscu, gdyż wszystkie buhaje są ocenione według metodyki jednostopniowej bez rozróżniania na ocenę konwencjonalną i genomową, jak miało to miejsce wcześniej. Oczywiście nadal istnieje możliwość zawężenia rankingu do grupy buhajów w zależności od tego, czy posiadają one tylko informację genomową, czy też uzyskały już informację bazującą na użytkowości córek. Podobne udogodnienie zostało wprowadzone przez CGen w „Podsumowaniu Stada”. Narzędzie to stanowi rozwinięcie używanego wcześniej „Podsumowania Genotypowania”, gdzie możliwa była analiza rankingu zgenotypowanych samic. Obecnie ranking zwierząt w stadzie został poszerzony również o samice, które posiadają ocenę bazującą na informacji fenotypowej, a które nie posiadają genotypu. Dzięki temu hodowca w jednym miejscu może przeanalizować wartość hodowlaną wszystkich swoich sztuk.
Obserwujemy również pozytywne efekty zmiany kryteriów uzyskiwania oceny. Obecnie, aby otrzymać ocenę, samice muszą posiadać jedynie informację rodowodową o ojcu i matce, którzy muszą należeć do rasy holsztyńsko-fryzyjskiej. Informacje o dalszych pokoleniach przodków są oczywiście wykorzystywane, gdy są dostępne, ale ich brak nie pozbawia samicy możliwości otrzymania oceny, jak miało to miejsce w poprzednim systemie oceny genomowej (ocena wielostopniowa).
Aktualizacja Indeksu Ekonomicznego
Oprócz wdrażania nowej metodyki oceny kluczowym wyzwaniem w bieżącym roku była aktualizacja Indeksu Ekonomicznego, która została wdrożona w kwietniu wraz z pierwszą publikacją oceny oszacowanej przez CGen. Nowa odsłona IE była potrzebna ze względu na zmieniającą się sytuację rynkową oraz zmiany zachodzące w populacji. Ważną motywacją do aktualizacji była również chęć poszerzenia indeksu o nową cechę, czyli zdrowotność racic. Konieczne było także dostosowanie indeksu do nowych definicji cech, które zostały wdrożone wraz z oceną jednostopniową, oraz do samej zmiany metodyki oceny z konwencjonalnej i genomowej na ocenę jednostopniową. Nowy IE zmierza w kierunku zwiększania przychodów hodowców poprzez obniżenie liczby komórek somatycznych w mleku oraz poprawę wydajności. Indeks stawia również na wzrost przychodów z cech produkcyjnych, a szczególnie wydajności białka.
Ważną kwestią jest też wydłużenie czasu użytkowania krów i ograniczenie brakowania z powodu wad budowy wymienia i nóg oraz kulawizny. Indeks Ekonomiczny zmierza również do poprawy płodności, a szczególnie skrócenia okresu międzyciążowego. Bardzo interesująco kształtuje się ranking buhajów według nowego IE, gdzie w top 10 znajdują się aż trzy polskie buhaje, z czego Danko Celtic zajmuje pierwsze miejsce. Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółowymi wynikami IE buhajów i krów w aktualnym sezonie oceny, które publikowane są na stronie www.cgen.pl/indeks-ekonomiczny/aktualne-wyniki/.
Nowa formuła PF
Aktualnie najważniejszym projektem realizowanym przez CGen jest modyfikacja indeksu Produkcja i Funkcjonalność (pisaliśmy o tym w 11/2025 wydaniu „Hodowli i Chowu Bydła”). Projekt ten realizowany jest już od końca 2023 r., ale obecnie wkroczył w kluczową fazę realizacji. Wcześniejsze etapy umożliwiły zebranie informacji o preferencjach hodowców. Przeprowadzono ponadto liczne konsultacje z doradcami hodowlanymi i ekspertami z zakresu oceny wartości hodowlanej. Umożliwiło to ustalenie kierunku, w jakim chcemy doskonalić naszą populację rasy holsztyńsko-fryzyjskiej.
Fundamentalną kwestią było również dokładne przeanalizowanie reakcji na selekcję wynikające ze stosowania różnych wariantów nowego indeksu. W rezultacie w lipcu bieżącego roku uzyskaliśmy akceptację Rady Hodowlanej dla nowej wersji indeksu PF. Indeks ma przede wszystkim spełniać oczekiwania hodowców, którzy preferują zdrowe i płodne krowy o prawidłowej budowie wymienia, które są długowieczne i odznaczają się wysoką wydajnością oraz dobrym składem mleka. Żeby sprostać tym wymaganiom, nowy PF kładzie większy nacisk na skład mleka oraz cechy funkcjonalne, jednocześnie ograniczając nacisk na cechy pokroju.
Warto także wspomnieć, że nowy PF będzie zawierać trzy nowe komponenty, a mianowicie udojowość, przebieg porodów oraz zdrowotność racic.
Lepsze różnicowanie buhajów
Dodatkowo, żeby ułatwić hodowcom wybór najlepszego buhaja, zmieniamy formę prezentacji indeksu PF, który z indeksu trzycyfrowego stanie się czterocyfrowym. Dzięki temu możliwe stanie się znacznie lepsze różnicowanie buhajów, gdyż rzadziej będziemy spotkać buhaje z identyczną wartością indeksu. Co ważne, indeks PF oraz jego podindeksy otrzymają również informację o dokładności oszacowania. Pozwoli to na określenie, jak stabilny może być indeks zwierzęcia w kolejnych sezonach oceny.
Jeszcze w tym roku rozpoczniemy udostępnianie hodowcom wartości nowego indeksu PF. Każdy hodowca będzie mógł zapoznać się z wynikami samic z własnego stada na stronie cgen.pl w zakładce „Podsumowanie Stada”.
Zapraszamy do śledzenia bieżących informacji o wszystkich wdrażanych nowościach w ocenie wartości hodowlanej. Można je znaleźć na stronie internetowej cgen.pl oraz w mediach społecznościowych.
