Dodatki
w procesie zakiszania

W procesie produkcji kiszonek, sianokiszonek i kiszonek ze zbóż podejmowanych jest szereg decyzji, których wspólnym celem jest uzyskanie paszy o najwyższych standardach pokarmowych i jakościowych, by mogły one w jak największym stopniu pokryć potrzeby zwierząt wysokoprodukcyjnych. Proces produkcji pasz objętościowych wymusza poszukiwanie rozwiązań odpowiednich dla danego gospodarstwa. Jednym z nich jest stosowanie dodatków do zakiszania, jednakże obwarowane odpowiednim doborem i właściwą aplikacją.

tekst: Marcin Morawiec, doradca żywieniowy PFHBiPM zdjęcie: Mateusz Uciński

Wśród hodowców spotyka się jeszcze opinie dotyczące zasadności stosowania dodatków kiszonkarskich. Zadają pytanie, po co stosować dodatki w procesie zakiszania. Jednym zdaniem można odpowiedzieć: by uzyskać wyższe wartości odżywcze i większą smakowitość kiszonki przy jednoczesnej minimalizacji strat w trakcie jej przechowywania.
Zagłębiając się bardziej szczegółowo, do efektów dodatków kiszonkarskich można zaliczyć:

• stosunkowo szybkie namnożenie bakterii kwasu mlekowego przy jednoczesnym obniżeniu poziomu odczynu pH;
• zwiększenie ilości składników pokarmowych (węglowodanów) dla bakterii kwasu mlekowego;
• znaczne ograniczenie rozwoju bakterii tlenowych, drożdży, grzybów pleśniowych;
• zmniejszenie wycieków soków kiszonkarskich;
• uzyskanie właściwych proporcji kwasów: mlekowego, octowego i propionowego (ma decydujący wpływ na poprawną pracę żwacza).

Aktualnie stosowane dodatki kiszonkarskie można podzielić na biologiczne i chemiczne, a dodatkowo jeszcze wyróżnić:

• dodatki naturalne o dużej zawartości węglowodanów, stymulujące fermentację (melasa, śruty zbożowe, wysłodki melasowane itp.);
• inokulanty;
• konserwanty chemiczne.

Inokulanty to produkty zaliczane do grupy biologicznych dodatków, zawierające wyselekcjonowane szczepy bakterii kwasu mlekowego (np.: Lactobacillus plantarum, Enterococcus faecium, Streptococcus faecium, Lactobacillus fuchnerii) oraz enzymy, a w niektórych przypadkach stabilizatory. Enzymy, które mogą wchodzić w skład inokulantów, zwane amylolitycznymi i celulolitycznymi, mają na celu umożliwienie bakteriom dostępu do składników pokarmowych zawartych w biopreparatach. Niektóre bakterie potrafią same syntetyzować enzymy; takie właściwości ma m.in. szczep bakterii fermentacji mlekowej Lactobacillus plantarum, który syntetyzuje enzym rozkładający ksylany i glukany. Wynikiem zastosowania inokulantów o zróżnicowanym składzie szczepów bakteryjnych jest wysoka produkcja kwasu mlekowego przy stosunkowo szybkim obniżeniu pH w początkowej fazie fermentacji, a także w jej końcowej fazie, gdy odczyn pH spada poniżej 4.0 (w takim pH może funkcjonować szczep Lactobacillus plantarum). Dodatek stabilizatorów zapobiega namnażaniu się niepożądanej flory bakteryjnej w zakiszanym materiale, co pozytywnie odbija się na stabilności tlenowej kiszonki po jej otwarciu.

Konserwanty chemiczne to dodatki kiszonkarskie chemiczne, substancje hamujące rozwój i aktywność niepożądanych w kiszonce mikroorganizmów (np. bakterii z rodzaju Clostridium), inaczej zwane inhibitorami fermentacji. Zalicza się tu kwasy organiczne (mrówkowy, propionowy, octowy, sorbowy, benzoesowy) i ich sole, kwasy mineralne (fosforowy) i ich sole. Mają one za zadanie szybko obniżyć odczyn zakiszanego materiału, co tym samym stwarza dogodne warunki do namnażania się bakterii kwasu mlekowego. Konserwanty chemiczne odznaczają się wysoką skutecznością zarówno w procesie kiszenia traw, jak i roślin motylkowych.

Warto nadmienić, że konserwanty te z powodzeniem można wykorzystywać w sytuacjach nadzwyczajnych, np. gdy:

• materiał kiszonkarski nie posiada odpowiedniej suchej masy
• (35–40%) ze względu na warunki pogodowe (bardzo mokry materiał, zbyt przesuszony materiał);
• występuje ryzyko kontaminacji bakteriami z rodzaju Clostridium;
• brak możliwości odpowiedniego ubicia materiału, istnieje możliwość pojawienia się pleśni (zbyt włókniste, słabo pocięte, zbyt suche).

Wadą chemicznych dodatków kiszonkarskich jest ich negatywne oddziaływanie na środowisko i organizm zwierząt, mogą przyczyniać się także do korozji sprzętu i maszyn rolniczych. Z tego też powodu coraz większą uwagę przywiązuje się do preparatów biologicznych (inokulantów), które uważane są za proekologiczne.

Przy doborze preparatu do rodzaju zakiszanego materiału trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że preparaty biologiczne zawierające bakterie fermentacji mlekowej i enzymy wymagają, by w zakiszanym materiale był odpowiedni poziom cukrów prostych (nie mniej niż 2%). Preparaty będą zdecydowanie mniej skuteczne w przypadku procesu kiszenia materiału wysokobiałkowego, tj. lucerny, koniczyny oraz młodych traw z późniejszych pokosów. W takich przypadkach odpowiednim dodatkiem kiszonkarskim będą dodatki zawierające kwasy w formie płynnej bądź ich sole w postaci proszku. Coraz częściej zaleca się stosowanie inokulantów bakteryjno-chemicznych, które oprócz bakterii fermentacji mlekowej zawierają sole kwasu propionowego, mrówkowego, sorbowego i benzoesowego.

Po dokonaniu właściwego wyboru dodatku należy się zastanowić nad sposobem jego skutecznej aplikacji w czasie zbioru materiału kiszonkarskiego, który powinien być zbierany czysty, w odpowiedniej fazie rozwojowej roślin i właściwej zawartości suchej masy. Dzisiejszy rynek oferuje szeroką gamę produktów służących do rozprowadzania preparatów do zakiszania czy to bezpośrednio w trakcie zbioru, czy podczas wypełniania materiałem silosu. Ze względu na lepsze, równomierne rozprowadzenie i wymieszanie preparatu z materiałem częstszym wyborem jest metoda pierwsza.

Trzeba jednak pamiętać o odpowiednim doborze urządzenia (aplikatora) do stosowanego preparatu, ponieważ może on występować w jednej z trzech form:

• płynnej,
• sypkiej,
• granulowanej.

W praktyce formą najbardziej rozpowszechnioną ze względów praktycznych jest postać płynna. Dawkowanie preparatu i stopień jego rozcieńczenia określone są przez producenta.

Trzeba mieć na uwadze, że żaden dodatek, nawet najlepszy, nie poprawi błędów czy to na poziomie organizacyjnym, czy też związanych z brakiem przestrzegania podstawowych zasad dobrej praktyki w procesie wytwarzania kiszonych pasz objętościowych. Stosowanie dodatków kiszonkarskich wiąże się z dokładnością, starannością i zastosowaniem się do zaleceń producenta, ponieważ spełnienie tych wymagań jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia wysokiej jakości pasz i wymiernym wynikiem ekonomicznym w hodowli bydła mlecznego. 