INDEKS EKONOMICZNY – analiza oceny z grudnia 2022 r.
IV Forum Genetyczne, które odbyło się w listopadzie ubiegłego roku, poświęcone było w całości indeksom selekcyjnym stosowanym w hodowli – ich roli, konstrukcji i praktycznemu wykorzystaniu. Udział zagranicznych prelegentów zapewnił uczestnikom forum możliwość zaczerpnięcia wiedzy o tym, co i jak robią specjaliści w innych krajach, w których jest rozwinięta hodowla bydła holsztyńskiego, aby dostarczyć właścicielom krów jak najbardziej przydatnych narzędzi do selekcji i zarządzania w stadach. A że gościliśmy mówców z aż trzech kontynentów, to sporo można się było dowiedzieć o podejściu do indeksów i ich stosowaniu w warunkach hodowli całkowicie różniących się od naszych rodzimych. Z kolei krajowi prelegenci rzucili w swoich prezentacjach światło na oczekiwania i kierunki zmian, jakie stoją przed indeksami hodowlanymi w niedalekiej i dalszej perspektywie, pokazali, jak Polska Federacja popularyzuje i zachęca odbiorców swoich usług do wykorzystania informacji o wartościach hodowlanych ujętych w indeksy selekcyjne oraz jak praktycznie można je wykorzystać zarządzając stadem krów. Dowiedzieliśmy się także, że nasze najmłodsze selekcyjne dziecko – Indeks Ekonomiczny – zaraz po trzecich urodzinach będzie poddany aktualizacji.
Opracowała: Anna Siekierska, na podstawie danych z Centrum Genetycznego
Trzy lata to już wystarczający okres, aby móc przebadać trendy, jakie zaszły w populacji krajowego bydła rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, odnosząc je do ekonomicznej sfery funkcjonowania naszej hodowli, ale też aż nadto długi, bo podczas niego zachodziły duże zmiany w otoczeniu gospodarczym i w warunkach rynkowych, które zmuszają producentów mleka do coraz intensywniejszego poszukiwania rezerw w generowaniu zysków z ich działalności. Nasuwa się pytanie, czy takie rezerwy jeszcze istnieją. Jak słyszeliśmy na IV Forum Genetycznym, nowozelandzki indeks ekonomiczny przechodzi co roku lifting.
Tak czy inaczej, hodowcy coraz bardziej są zainteresowani rozwiązaniami, które umożliwią im w sposób obiektywny porównywanie między sobą zwierząt w stadzie i ukierunkowanie działań na zajmowanie się tymi, które potencjalnie mogą być dla nich źródłem wyższych przychodów. Indeks Ekonomiczny jest właśnie takim narzędziem, które ma pomagać hodowcom w uszeregowaniu posiadanych zwierząt, pokazując różnice między nimi wyrażone w PLN, odnoszące się do jednej laktacji. Warto stale podkreślać, że indeksy służą wyłącznie do porównywania osobników między sobą i szeregowania ich w kolejności od najlepszego do najsłabszego, a nie oznaczają jakiejś konkretnej wartości zwierzęcia jako rodzica dla jego potomstwa. Inną sprawą godną przypomnienia jest to, że polski Indeks Ekonomiczny został utworzony według zapotrzebowania polskich hodowców na selekcję cech, które obejmuje, oraz wyraża wartość hodowlaną buhajów, krów i jałówek obliczoną dla polskich warunków hodowli. Tak więc bezpośrednie porównywanie go do tego typu indeksów stosowanych w innych krajach nie ma większego sensu. Nawet posiadając równoczesną wycenę zwierząt wykonaną i przeliczoną na indeksy innego kraju, do interpretacji tych wyników trzeba podchodzić z dużą rezerwą i daleko idącą ostrożnością, by nie przyniosła ona więcej szkody niż pożytku.
Niezmiennie gorąco polecam regularnie zaglądać na stronę Centrum Genetycznego www.cgen.pl, będącą źródłem przydatnej i wyczerpującej wiedzy o dostępności buhajów na naszym rynku, ułożonej w formę rankingu, gdzie zawarte są też informacje o tym, w jakiej wersji nasienie (konwencjonalnej czy seksowanej) oferują sprzedawcy działający w Polsce. Pamiętać trzeba, że wybór buhaja do krycia jest inwestycją wykonywaną tylko raz w roku dla każdej krowy i jałówki pozostawionej w stadzie, a decyzja ta będzie skutkować, być może, przez wiele kolejnych lat tym, z jakimi krowami będziemy dalej pracować. Strona Centrum Genetycznego oferuje także listy uszeregowania jałówek i krów rasy PHF z podziałem na odmiany barwne i typ oceny wartości hodowlanych. Hodowcy genotypujący swoje zwierzęta w Laboratorium Genetyki Bydła w Parzniewie na pewno korzystają z zakładki „Podsumowanie genotypowania”, ekskluzywnej dla każdego właściciela samic, a warto zauważyć, że informacje, które zawiera, zostały wzbogacone ostatnio o wyniki stwierdzonych szczególnych cech genetycznych.
Informacje z prezentowanej analizy pozwalają się zorientować w aktualnych wartościach Indeksu Ekonomicznego dla buhajów i samic rasy PHF oraz stad, w których znajduje się przynajmniej pięć krów z oceną wartości hodowlanych. I jeszcze przypomnienie: IE otrzymują tylko te samice, które mają oszacowany indeks PF.
Buhaje odmiany czarno białej – dostępne na krajowym rynku
Z wyceny na wycenę wzrasta liczba buhajów dostępnych na naszym rynku, dla których publikowany jest Indeks Ekonomiczny. Tym razem w analizowanej grupie przybyło aż 76 buhajów, a średni IE dla 1807 dostępnych na dzień analizy rozpłodników odmiany HO wzrósł o 14 zł i wyniósł średnio 1800 zł. W aktualnym sezonie różnica między buhajem z najwyższym i najniższym IE wzrosła już tylko o 16 zł, ale nadal jest znaczna i wynosi 3912 zł. Oznaczone na wykresie kolorem zielonym buhaje należą do 20% najlepszych dostępnych na rynku rozpłodników odmiany HO.
Buhaje odmiany czarno‑białej
– top 100 oceny
Średnia wartość Indeksu Ekonomicznego pierwszych 100 buhajów odmiany HO w rankingu wynosi 2943 zł. Średnia ta wzrosła w porównaniu z poprzednim sezonem o 66 zł. Dystans dzielący buhaja pierwszego i setnego zmniejszył się o 194 zł i wynosi obecnie 489 zł.
Najwyższą pozycję utrzymał niemiecki Precision z IE = 3306 zł. Warto zauważyć, że w pierwszej setce znajduje się 10 buhajów urodzonych w Polsce. Średnia wartość ich IE = 2983 zł plasuje je na czwartej pozycji wśród dziewięciu grup buhajów z różnych krajów.
Dalej w top 100 najliczniej występują rozpłodniki z Niemiec, i jest to porównywalnie tak samo duża grupa jak w poprzednim sezonie (47 sztuk), natomiast liczba rozpłodników z USA, choć pozostaje drugą co do wielkości grupą na top 100, spadła o 9 sztuk i liczy 15 buhajów. Trzecie miejsce pod tym względem przypada 13 buhajom z Niderlandów, i te buhaje prezentują najwyższą średnią wartość IE = 2967 zł. W pierwszej setce rankingu buhajów odmiany HO tylko 3 z nich są wycenione na córkach, pozostałe to młode genomowo ocenione buhaje.
Buhaje odmiany czerwono białej dostępne na krajowym rynku
Tak jak ma to miejsce w przypadku buhajów odmiany HO, nieznacznie wzrosła także liczba buhajów odmiany RW dostępnych na naszym rynku w aktualnym sezonie. Wzrósł też o 22 zł w porównaniu z sierpniową wyceną średni IE dla analizowanych 20 grudnia 2022 roku 312 buhajów – średnia ta wynosi 1467 zł. W grudniu zmniejszyła się o 40 zł różnica między najlepszym a najsłabszym buhajem dostępnym na rynku, która wynosi 3441 zł.
Buhaje odmiany czerwono-białej
– top 100 oceny
W sezonie oceny 2022.3 buhaje odmiany RW w rankingu top 100 uzyskały wyższą niż w sierpniu o 39 zł średnią wartość Indeksu Ekonomicznego. Obecnie wynosi ona 2366 zł. Najwyżej notowany buhaj osiągnął IE = 3112 zł. Zaledwie dwa rozpłodniki z top 100 odmiany RW są ocenione na córkach, czyli mają ocenę tzw. konwencjonalną. W pierwszej setce, podobnie jak w odmianie HO, przeważają młode, genomowo ocenione buhaje (98 sztuk).
Na liście top 100 buhajów odmiany RW dominują rozpłodniki urodzone w Niemczech (46 sztuk), Niderlandach (38 sztuk) i we Francji (11 sztuk). Jeśli chodzi o średnie IE grup buhajów z wymienionych krajów zajmujących pozycje w pierwszej setce rankingu, wartości przekraczające średnią wszystkich dostępnych buhajów odmiany RW prezentują buhaje urodzone w Holandii i w Niemczech (odpowiednio 3282 zł i 2370 zł).
Krowy odmiany czarno‑białej objęte oceną wartości hodowlanych
W sezonie 2022.3 o 28 196 sztuk spadła liczba krów odmiany HO posiadających oszacowania wartości hodowlanych. To blisko czterokrotny spadek w porównaniu z oceną sierpniową. W aktualnym sezonie analizę wykonano dla 298 095 krów. Podkreślić należy, że spadek liczby krów z oceną wartości hodowlanych nie jest równoznaczny ze zmniejszeniem się liczby krów w ocenie wartości użytkowej (grudzień 2022 został pod tym względem zamknięty z bilansem dodatnim w porównaniu z grudniem 2021 roku). Stada nowo przybyłe pod ocenę posiadają najczęściej krowy o nieudokumentowanych rodowodach, a dla nich nie można wykonać oszacowania wartości hodowlanych. U żeńskiego potomstwa tych krów budowanie kompletności rodowodów potrwa kilka lat.
Średnia wartość IE dla krów HO wzrosła o kolejnych 40 zł i w sezonie grudniowym wynosi 624 zł. Przyznać trzeba, że w skali populacji nie jest to zawrotna wartość. Na pierwszej pozycji w rankingu krów znajduje się oceniona genomowo dwukrotnie wycielona krowa Dawidow PL005462260337 (o. Casino), legitymująca się też wysokim indeksem PF = 151 pkt, wpisana w księdze głównej do klasy Elita i zakwalifikowana na oficjalną matkę buhajów, wyhodowana i utrzymywana na fermie należącej do GRH Żydowo sp. z o.o. Indeks Ekonomiczny tej krowy wynosi 3071 zł. Różnica wartości IE między najsłabszą krową a tą z najwyższym IE zmalała o 15 zł i wynosi aktualnie 4603 zł. Najlepszych 100 krów odmiany HO osiągnęło IE o wartości powyżej 2550 zł.
Krowy odmiany czerwono-białej objęte oceną wartości hodowlanych
Liczba krów odmiany czerwono-białej mających wycenę wartości hodowlanych jest niższa w sezonie grudniowym niż w sierpniu o 839 krów. Analiza wykonana 12 grudnia 2022 roku dotyczy 9840 sztuk. Pozytywnym zjawiskiem jest dalszy wzrost średniej wartości IE o 37 zł, który średnio wynosi aktualnie 302 zł. Porównywalna jest też dynamika wzrostu IE sztuk tworzących top 100 krów odmiany RW. Aby znaleźć się na pierwszych 100 pozycjach rankingu, krowa musi mieć IE ≥ 1629 zł, czyli wyższy o 63 zł niż w poprzednim sezonie. Na pierwszej pozycji zestawienia z IE = 2433 zł znajduje się krowa Bamia ET 19 PL005505251537 (o. Russ-PP Red), genomowo oceniona, dwukrotnie wycielona oficjalna matka buhajów, której męski potomek, urodzony po połowie grudnia ubiegłego roku, może być wkrótce zakwalifikowany na całkiem obiecującego – przynajmniej rodowodowo – kandydata selekcyjnego z programu hodowlanego dla rasy PHF. Krowa ta jest własnością RSP „Przełom” Linowo.
Charakterystyka stad krów rasy PHF
Jak już wcześniej wspomniałam, analizie stad podlegają obiekty, w których przynajmniej 5 krów ma oszacowany Indeks Ekonomiczny. Spadkowy trend liczby analizowanych obiektów, utrzymujący się od kilku sezonów, ma również miejsce w grudniu – liczba ta spadła o 338 obór. Tak więc aktualne dane dotyczą 10 417 stad, w których użytkowanych jest co najmniej 5 krów z wartością hodowlaną oszacowaną w sezonie 2022.3. Już wcześniej podane informacje o średnich IE w podziale na odmiany barwne krów rasy PHF zapowiadały udział mniejszej liczby krów w analizie stad. Dane ujęte w charakterystyce stad odnoszą się do 300 602 krów posiadających oceny wartości hodowlanych. Przeciętna wartość IE stada ocenianego wykazała już tylko nieco ponad 9% wzrostu, do wartości 419 zł, co oznacza 37 zł więcej w porównaniu z sezonem sierpniowym.
Analiza pokazuje nadal duże różnice między stadami pod względem IE, szczególnie w części obór zaznaczonych na wykresie kolorem zielonym, a więc tych najlepszych 20% o najkorzystniejszych wartościach IE. Właściwie na niezmienionym poziomie pozostała wartość IE najsłabszego stada, za to najwyższa wartość IE stada wzrosła o 140 zł w porównaniu z sezonem 2022.2. Tak więc różnica między IE najlepszego i najsłabszego stada pogłębiła się w grudniu o 139 zł, do kwoty 2369 zł.
Jałówki z oceną genomową odmiany HO z top 100 wg Indeksu Ekonomicznego
W aktualnym sezonie nieznacznie wzrosła średnia wartość Indeksu Ekonomicznego pierwszej setki rankingu jałówek ocenionych genomowo. Średni IE najlepszych stu jałówek odmiany HO wynosi obecnie 2930 zł (przyrost o 26 zł). W tym sezonie IE stojącej na czele rankingu wycenionej w wieku trzech miesięcy jałówki przyjął wartość 3321 zł, to jest o 139 zł więcej niż w sierpniu.
Ojcowie jałówek z najwyższym Indeksem Ekonomicznym
Jałówki w rankingu top 100 odmiany HO są córkami 42 rozpłodników urodzonych w 6 krajach. Najwięcej topowych jałówek – 65 sztuk – pochodzi po 17 buhajach z Niemiec, a 18 jałówek jest córkami 15 buhajów ze Stanów Zjednoczonych. W top 100 genomowych jałówek odmiany HO notujemy 3 jałówki dwóch polskich buhajów: Danko Alians i Danko Zoom. Najwyższą średnią wartość IE posiada grupa 14 córek buhaja Rio Aveso.
Hodowcy najbardziej ekonomicznych jałówek
Sztuki znajdujące się w tym zestawieniu są własnością 36 hodowców. 80% jałówek stanowi własność 20 spółek KOWR. Najwięcej, bo po 13 jałówek, w zestawieniu top 100 mają HZiNR Polanowice sp. z o.o. i OHZ Lubiana sp. z o.o.
Województwa z najlepszymi jałówkami
Jałówki genomowe zajmujące 100 pierwszych pozycji na liście urodziły się w stadach zlokalizowanych w 12 województwach kraju. Pod względem liczby topowych jałówek w grudniowej wycenie przodują: województwo wielkopolskie – 37 sztuk, oraz kujawsko-pomorskie – 24 sztuki. Grupy jałówek z obu tych województw mają średni IE wyższy niż wynosi jego wartość dla 100 pierwszych jałówek.
Jałówki z oceną genomową odmiany RW z top 100 wg Indeksu Ekonomicznego
O 84 zł, do poziomu 2216 zł, wzrósł średni IE jałówek z pierwszej setki otwierającej ranking genomowo ocenionych jałówek odmiany RW w sezonie wyceny grudzień 2022. Jałówkę na czele top 100 odmiany RW z IE = 2750 zł dzieli od tej zamykającej ranking pierwszych 100 sztuk najwyżej wycenionych 742 zł (IE = 2008 zł).
Ojcowie jałówek z najwyższym Indeksem Ekonomicznym
Ojcami jałówek w rankingu top 100 odmiany czerwono-białej jest 25 buhajów z 4 krajów. 14 z nich ma więcej niż 2 córki w czołówce, a 11 – po jednej córce. Podobnie jak w sierpniu, także w aktualnym sezonie wśród topowych jałówek przeważają córki niderlandzkich rozpłodników (66 jałówek po 13 ojcach z NL). Ponownie dwa z nich: Freestyle i Solo Red, mają w pierwszej setce największe grupy jałówek (odpowiednio 28 i 16 jałówek). Poniekąd tradycyjnie drugą pod względem liczebności grupę stanowią córki niemieckich buhajów, jest ich 23 w top 100 RW. Coraz mocniej natomiast z sezonu na sezon „rozpycha się” buhaj Bord Red urodzony w Republice Czeskiej, po którym pochodzi już 10 córek notowanych w pierwszej setce rankingu w grudniu 2022 (sezon wcześniej to były 3 jałówki).
Hodowcy najbardziej ekonomicznych jałówek
Wśród 17 hodowców, których jałówki uplasowały się na pierwszych 100 pozycjach rankingu, 81 jest własnością trzech najbardziej znanych w kraju hodowców bydła odmiany RW z województw: opolskiego – OHZ „Głogówek” sp. z o.o. (32 jałówki ze średnim IE = 2231 zł) i SK Prudnik sp. z o.o. (19 jałówek ze średnim IE = 2180 zł), oraz dolnośląskiego – OHZ Przerzeczyn-Zdrój sp. z o.o. (30 jałówek ze średnim IE = 2235 zł). Niezmiennie trzecim województwem, z którego pochodzi 8 jałówek zanotowanych w rankingu top 100 odmiany RW w grudniu 2022 roku, jest województwo podlaskie.
