Indeks Ekonomiczny – koncentracja na zyskach
Historia Indeksu Ekonomicznego w Polsce nie jest długa, patrząc na całą historię krajowej hodowli. Jednak jego wprowadzenie było niezwykle ważnym sygnałem, zapowiadającym otwarcie się nowych kierunków doskonalenia holsztyno-fryzów.
tekst: dr Katarzyna Rzewuska
Oczekiwania, jakie stawia się współczesnej hodowli, są bardzo kompleksowe. Odnoszą się jednocześnie do wymagań społeczeństwa, jak i potrzeb samych hodowców. Jeśli chodzi o konsumentów, to mowa tutaj o bezpieczeństwie żywności, zrównoważonej produkcji i ochronie środowiska. Z kolei jeśli chodzi o hodowców, to jest to, mówiąc wprost, możliwość czerpania zysków z prowadzonej w gospodarstwie produkcji. Jak widać, zarówno dla społeczeństwa, jak i dla hodowcy ważne są cele, jakie chcą osiągnąć, a nie cechy same w sobie. Tyle że to właśnie poprzez doskonalenie cech zbliżamy się do stawianych przed hodowlą wyzwań. Dlatego też od wyboru cech zaczyna się historia każdego indeksu selekcyjnego. Nie inaczej było w przypadku Indeksu Ekonomicznego.
W 2018 roku uruchomiono ankietę, dostępną dla każdego hodowcy, w której zbierano opinie dotyczące znaczenia poszczególnych cech i ich przełożenia na efektywność produkcji mleka. Wyniki wpłynęły na zestaw cech, jakie następnie uwzględniono w IE, ale także ukierunkowały prace podejmowane przez Centrum Genetyczne PFHBiPM. Zespół CGen koncentruje się na objęciu oceną wartości hodowlanej wszystkich cech istotnych dla polskich hodowców.
Jak się okazało po podsumowaniu wyników ankiet, nadal kluczowym aspektem jest produkcja. Można to łatwo wytłumaczyć, bo to za surowiec płacą mleczarnie odbierające mleko. Zaraz za nią pojawiła się liczba komórek somatycznych, jako istotny parametr warunkujący cenę mleka. Z kolei płodność, zdrowie i długowieczność stanowią istotne elementy wpływające na koszty produkcji. Podobnie można postrzegać kaliber, który do tej pory był sukcesywnie zwiększany. W efekcie przekroczyliśmy już jego optymalną wartość i czas się zatrzymać, by zapewnić maksymalizację efektywności ekonomicznej. W Stanach Zjednoczonych mówi się wprost o konieczności zmniejszenia kalibru krów, jako warunku zwiększenia efektywności wykorzystania paszy w przeliczeniu na jednostkę produkcji. U nas podobny wynik uzyskano po przeprowadzeniu kompleksowych kalkulacji prowadzących do określenia wagi ekonomicznej dla wysokości w krzyżu.
Jak wynika z przytoczonej powyżej listy cech, kierowanie się w decyzjach hodowlanych IE to stawianie na zyski, ale efekty należy rozpatrywać w szerszym kontekście. Faktycznie nie mówimy o krowie wystawowej, ale na pewno o krowie zdrowej, płodnej, długowiecznej, a więc z wysoką produkcją życiową. Co prawda w indeksie nie uwzględniamy bezpośrednio tej ostatniej cechy, gdyż jest ona możliwa do stwierdzenia dopiero po zakończeniu kariery użytkowej, jednak kumulacja cech produkcyjnych i funkcjonalnych prowadzi w tym właśnie kierunku.
Jeśli mowa o kierunku doskonalenia, to hodowcy stają przed koniecznością wyboru indeksu selekcyjnego, którym będą się kierowali w swoich decyzjach hodowlanych. Często, w celu ich porównania, sięgają po wykresy kołowe charakterystyczne dla indeksów syntetycznych, takich jak PF. Pozwalają one łatwo zwizualizować udział poszczególnych cech w indeksie. Niestety prezentacja Indeksu Ekonomicznego w tej postaci stanowi wyzwanie. Dlaczego? Po pierwsze, indeks nie jest zbudowany na podstawie udziału cech, które łącznie dają 100%. Każda cecha ma przypisaną wagę ekonomiczną, wynikającą z przełożenia jej poprawy na uzyskiwane zyski. Można byłoby myśleć o ich zsumowaniu i przeliczeniu na procenty, jednak komplikację stanowią cechy o ujemnych wagach, a więc takie, które wymagają pewnego ograniczenia. Dodatkowo faktyczne przełożenie indeksu na uzyskiwany efekt zależy nie tylko od wagi ekonomicznej, ale i od zmienności danej cechy i faktycznego postępu możliwego do wypracowania na skutek stosowania indeksu. Dlatego w przypadku IE koncentrujemy się przede wszystkim na analizie reakcji na selekcję, która pokazuje, jak przekłada się poprawa poszczególnych cech na ostateczny efekt ekonomiczny dla hodowcy. Inną, łatwą do graficznego zaprezentowania, formą przełożenia wpływu IE na poszczególne cechy jest korelacja z wartościami hodowlanymi. Im wyższa wartość korelacji, tym silniejsze przełożenie wyższych wartości IE na wyższe wartości hodowlane danej cechy. Jak widać na wykresie, wartość Indeksu Ekonomicznego najsilniej skorelowana jest kolejno z wartością hodowlaną dla długowieczności, komórek somatycznych i cech produkcyjnych (wydajności białka, tłuszczu i mleka).
Wartości Indeksu Ekonomicznego odnoszą się do zysków z jednej laktacji. Indeks ten pozwala na porównanie jałówek podczas podejmowania decyzji selekcyjnych, a w przypadku buhajów ułatwia dokonanie oceny sensowności inwestowania w lepsze nasienie. W obu sytuacjach celem jest maksymalizacja zysków, jakie hodowca osiągnie w przyszłości w swoim stadzie. Oczywiście, aby podejmować te decyzje, konieczna jest znajomość wartości IE. W każdym sezonie oceny PFHBiPM dostarcza hodowcom zestawienie najlepszych dostępnych na rynku buhajów (ulotka TOP buhaje) oraz wartości hodowlane samic ze stada w formie raportu RW Indeksy. W przypadku zgenotypowanych samic każdy hodowca może sprawdzić wartości IE swoich krów i jałówek na stronie cgen.pl, w zakładce „Podsumowanie genotypowania”. Z kolei dla czytelników HiChB podsumowanie cosezonowych wyników opracowuje Anna Siekierska. To ułatwia zorientowanie się w krajowej sytuacji i stanowi świetny punkt odniesienia dla wyników uzyskiwanych w stadzie. Wartości charakteryzujące populację są pomocne także w przypadku zakupu materiału hodowlanego, umożliwiają bowiem ocenę potencjału jałówki. Oczywiście konieczna jest znajomość IE danej sztuki. Znając jej rodziców, możemy sprawdzić wartość indeksu rodowodowego za pomocą kalkulatora dostępnego na stronie cgen.pl. Jednak każda decyzja powinna się opierać na informacjach o możliwie najwyższej dokładności, a w przypadku samic takiej informacji dostarcza tylko ocena genomowa.
Wartość Indeksu Ekonomicznego jest zawsze udostępniana wraz z jej dokładnością. Dzięki temu hodowca wie, na ile obliczona wartość oddaje rzeczywistą wartość genów zwierzęcia.
Warto też zwrócić uwagę, że IE ma elastyczną formułę. Ważna jest jego okresowa aktualizacja. Czego może dotyczyć? Zarówno zakresu uwzględnionych cech, jak i wag ekonomicznych dla poszczególnych cech już uwzględnionych w indeksie.
Dzięki głosom hodowców już od 2018 roku wiemy, o jakie cechy należy rozszerzyć IE. Był to impuls, który zainicjował opracowanie oceny dla przebiegu porodów. Wzmożono także wysiłki w kierunku stworzenia systemu rejestrowania informacji o schorzeniach racic (projekt „CGen korekcja”) oraz utrzymano gromadzenie wyników analiz związanych z diagnozowaniem ketozy. W przypadku niektórych cech pozyskiwanie danych wciąż stanowi wyzwanie. Dotyczy to zwłaszcza występowania schorzeń takich jak kliniczne mastitis, gdyż wymagają one zgłaszania poszczególnych przypadków przez hodowców. Obecnie pojawiają się głosy wskazujące na zainteresowanie hodowców cechami, które cztery lata temu uplasowały się na końcu rankingu. Za przykład może służyć szybkość doju. Dodatkowo od czasu przeprowadzenia ankiety na świecie pojawiły się możliwości oceny cech, o które w 2018 roku nie pytaliśmy, w tym wykorzystanie paszy. To wszystko wskazuje na konieczność zweryfikowania obecnych oczekiwań hodowców w stosunku do cech, jakie powinny się znaleźć w przyszłości w Indeksie Ekonomicznym.
Indeks Ekonomiczny jest indeksem selekcyjnym wyrażającym łączną wartość hodowlaną zwierzęcia w przeliczeniu na złotówki. Dzięki niemu hodowcy mogą doskonalić swoje stada w kierunku maksymalizacji zysków.
Możliwość aktualizacji wag ekonomicznych jest szczególnie istotna w dynamicznie zmieniającym się otoczeniu rynkowym. Wprowadzenie korekty wynikającej z aktualnych uwarunkowań pozwoli zapewnić odpowiednie relacje pomiędzy poszczególnymi cechami. Jest to szczególnie ważne, gdyż interpretacja różnic w wartościach IE związana jest ze wskazywaniem zwierząt pozwalających na osiąganie większych lub mniejszych zysków. Wiadomo że w tym przypadku podjęcie właściwej decyzji przekłada się długofalowo na wyniki ekonomiczne gospodarstwa.
Obecnie znajdujemy się w przełomowym momencie dla polskiej hodowli, gdyż PFHBiPM realizuje wraz Instytutem Zootechniki PIB porozumienie dotyczące wdrożenia metody oceny jednostopniowej. Ma ono nastąpić w 2024 roku. To idealna okazja do aktualizacji IE, dlatego rok 2023 będzie czasem intensywnych prac nie tylko nad metodyką, ale także nad wieloma aspektami związanymi z indeksami selekcyjnymi. Aktualizacja wag ekonomicznych w celu wiarygodnego odzwierciedlenia realiów rynkowych wymaga zgromadzenia i przeanalizowania bardzo dużej liczby danych. Nieodzowna będzie współpraca specjalistów z różnych dziedzin, ale przede wszystkim zaangażowanie hodowców. Jeżeli Indeks Ekonomiczny nadal ma stanowić odpowiedź na rzeczywistość, w której funkcjonują polskie gospodarstwa produkujące mleko, konieczne jest dogłębne poznanie wielu aspektów kosztowych. W pierwszej kolejności hodowcy będą mogli wskazać cechy, które chcieliby włączyć do Indeksu Ekonomicznego. Z kolei osoby gotowe na udostępnienie informacji związanych z kosztami produkcji zostaną zaproszone do kolejnego etapu niezbędnego do rekalkulacji wag ekonomicznych. Dlatego zapraszamy już teraz do zgłaszania chęci włączenia się do projektu aktualizacji IE na adres info@cgen.pl. Ze względu na poufność informacji wszystkie zgromadzone dane będą chronione, a do analiz będą włączane dopiero po anonimizacji.
Dzięki rosnącemu zainteresowaniu hodowców Indeksem Ekonomicznym coraz więcej firm sprzedających nasienie nawiązało współpracę z PFHBiPM w ramach udostępnienia wyników IE dla znajdujących się w ich ofercie buhajów. Wydaje się oczywiste, że jeśli myśli się o maksymalizacji zysków hodowcy, to trudno mu rekomendować buhaje o nieznanej wartości IE. Żadnego hodowcy nie stać na to, by uzyskiwać w przyszłości zyski za laktację niższe od obecnych. Dlatego jeśli dokonywane przez hodowcę wybory mają na celu optymalizację efektywności produkcji, powinny uwzględniać wartości IE.
