Jak funkcjonują największe programy selekcji buhajów w Europie?

W numerze lutowym „Hodowli i Chowu Bydła” pisaliśmy o dużej restrukturyzacji struktur hodowlanych na świecie w ostatnich latach, która jest związana z wprowadzeniem w życie nowych technologii, zwłaszcza genomicznej, a także z liberalizacją w końcu tego roku rynku usług hodowlanych w Europie. Restrukturyzacja ta związana jest również z przekształcaniem samych producentów, których liczba zmniejsza się w każdym kraju, a ci, którzy pozostają, mają coraz większe wymagania. Dobrą odpowiedzią na zwiększające się potrzeby w dobie coraz ostrzejszej konkurencji są duże organizacje, które mają wystarczające środki inwestycyjne do opracowania nowych usług i wprowadzania innowacyjnych produktów. Te zaś pozwalają wygrać konkurencję nie tylko na rynkach krajowych, ale także zagranicznych.

Tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska

W tym artykule chcemy przedstawić przykład takiej organizacji spółdzielczej – jest nią Evolution, która działa w zachodniej Francji i zajmuje się hodowlą, selekcją i rozrodem zwierząt. Grupa selekcjonerów i klasyfikatorów PFHBiPM miała okazję poznać strukturę i działalność Spółdzielni Evolution podczas wyjazdu szkoleniowego. Podobnego typu organizacje spółdzielcze są jeszcze we Francji – Genes Diffusion (partner SHiUZ w Bydgoszczy), w Holandii – CRV, Danii – Viking Genetics, Szwecji, Finlandii itp.

Nasza analiza będzie dotyczyła zwłaszcza programu oceny i selekcji buhajów rasy HF – zarówno odmiany czarno-białej, jak i czerwono-białej – realizowanego przez Evolution, co pozwoli odnieść się do sytuacji w Polsce.

Evolution – genetyka w rękach hodowców
Spółdzielnia Evolution powstała w procesie sukcesywnych fuzji spółdzielni inseminacyjnych trzech regionów zachodniej Francji: Bretanii, Normandii i Krainy nad Loarą. Obecnie liczy 28 917 członków, wyłącznie rolników zajmujących się produkcją zwierzęcą, głównie producentów i hodowców bydła mlecznego. Jej dewizą jest utrzymanie genetyki w rękach hodowców, co wymaga dobrego programu hodowlanego, którego wyniki techniczno-ekonomiczne pozwolą wygrać z konkurencją międzynarodową.

Spółdzielnia zarządzana jest przez radę administracyjną, liczącą 33 hodowców, która wybiera dziewięcioosobowe biuro. W 2016 roku Evolution osiągnęła obrót 142,5 mln EUR, przy zatrudnieniu 1200 pracowników. Jej działalność dotyczy selekcji zarówno bydła mlecznego i mięsnego, jak również trzody chlewnej, koni, królików i sprzedaży materiału hodowlanego.

Program kreacji buhajów bazujący na hodowlach członków Spółdzielni
Evolution realizuje swój program selekcji pod nazwą „Kreacja XY” we współpracy z grupą hodowców (partnerów), liczącą w rasie HF odmianie czarno-białej 1753 partnerów, a w odmianie czerwono-białej 95 partnerów. W programie uczestniczą hodowcy, w których stadach znajdują się genetycznie wartościowe jałówki.

Jest to program partnerski, podpisany na 3 lata, w którym hodowca zobowiązuje się do:
• utrzymania odpowiednich warunków weterynaryjnych;
• udzielenia pierwszeństwa Spółdzielni Evolution w wykorzystaniu wartościowych genetycznie samic.
Z kolei Evolution zobowiązuje się do:
• zintegrowania celów hodowlanych hodowcy z celami i kierunkiem swojego programu;
• dostarczania najnowszych informacji, usług i narzędzi umożliwiających wykonywanie optymalnej pracy hodowlanej w stadzie;
• partycypowania finansowo w kreacji genetycznej w stadzie;
• pomocy w jak najlepszym wykorzystaniu postępu genetycznego.
Działalność programu realizowana jest przez grupę 18 selekcjonerów, którzy są w ciągłym kontakcie z hodowcami uczestniczącymi w programie „Kreacja XY” – wykonują u nich kojarzenia i dostarczają niezbędnych informacji.

Zarządzanie programem „Kreacja XY” w 2016 r.
Główne etapy programu „Kreacja XY” przedstawione zostały na rysunku 1.

Program charakteryzuje się bardzo silnym wykorzystaniem genotypowania samic do wyboru matek buhajów, a także intensywnym ich użytkowaniem poprzez produkcję zarodków in vivo i in vitro. Dla potrzeb swojego programu Evolution w 2016 roku zgenotypowała 4400 jałówek, w tym 1479 dodatkowo zgenotypowano w USA, co zwiększyło ich wartość handlową na rynku międzynarodowym. Należy dodać, że w tym samym czasie hodowcy dla własnych potrzeb selekcyjnych zgenotypowali 33 351 samic. Liczba genotypowań samic sukcesywnie wzrasta i przewiduje się, że w 2018 roku ponad 100 000 zostanie zgenotypowanych przez samych hodowców.

Spośród wszystkich zgenotypowanych samic wybrano 720 najlepszych jałówek i wykonano 1420 płukań i 104 OPU, co dało w sumie 8597 zarodków. Największa liczba płukań odbywa się w dwóch stacjach dawczyń, które pozwalają zoptymalizować wyniki produkcji zarodków in vivo oraz realizować produkcję zarodków in vitro. Rocznie Evolution do swojego programu kupuje około 300 zarodków za granicą w celu wzbogacenia własnej genetyki, co stanowi około 10% wykreowanych buhajków.

Wszystkie buhajki urodzone z wyprodukowanych zarodków, a także osobniki o najbardziej wartościowych rodowodach, urodzone z inseminacji, poddane są genotypowaniu. W sumie stanowi to dużą liczbę genotypowanych samców, co jest podstawą ostrości selekcji, która wpływa na szybkość postępu hodowlanego. W 2016 roku zgenotypowano 2685 buhajków, z czego zakupiono 185 (7%), z których 75 (2,8%) weszło do inseminacji.

Dla potrzeb programu „Kreacja XY” wyniki genotypowania dostępne są co tydzień, w każdy poniedziałek, a dla potrzeb selekcji samic w stadzie – co miesiąc.

Zarządzanie populacją matek buhajów
Populacja 720 jałówek wybranych na matki przyszłej generacji buhajów użytkowana jest mniej lub bardziej intensywnie, w zależności od ich wartości hodowlanej określonej na podstawie genotypu.

Dla 300 najlepszych jałówek, tak zwanych strategicznych, założono jako cel otrzymanie 25 zarodków od każdej z nich. 90% z tych zwierząt w okresie przygotowania i produkcji zarodków znajduje się w stacji ET, ale nadal są własnością hodowcy, który przez cały ten okres współuczestniczy w programie ich użytkowania. Ich eksploatacja jest całkowicie pokrywana finansowo przez program „Kreacja XY”. Po uzyskaniu zakładanej liczby zarodków jałówki wracają do hodowcy.

Warto zauważyć, że cena nasienia ojców buhajów jest jednakowa – 16 EUR za dawkę, a pozostała kwota dofinansowana jest przez program, co wpływa na ich jak najbardziej racjonalne użytkowanie.

Jednym z głównych założeń programu jest intensywne i racjonalne wykorzystanie bardzo dobrych samic. Odbywa się to głównie poprzez zabiegi ET, których liczba w stacji ET wzrasta z roku na rok (rys. 3).

Wyniki programu Evolution
Program selekcji buhajów Evolution służy w pierwszym rzędzie do produkcji nasienia dla członków Spółdzielni, po cenach, które są ustalone przez radę administracyjną, co pozwala zachować dobry stosunek wartości hodowlanej do ceny. Członkowie spółdzielni posiadają ok. 1,8 mln krów pod oceną wartości użytkowej, co stanowi silną bazę dla programu, ale również stwarza bardzo duże wymagania z ich strony, jeśli chodzi o wartość hodowlaną buhajów, których nasienie jest oferowane. W grudniowej ocenie wartości hodowlanej we francuskim rankingu, według indeksu syntetycznego ISU, Evolution miała w pierwszej dziesiątce 9 buhajów.

Najlepszym odzwierciedleniem wyników tego programu jest fakt, że od lat tylko 15% pierwszych zabiegów inseminacyjnych w populacji samic należących do członków Evolution wykonywanych jest nasieniem z importu.

Analizując program oceny i selekcji buhajów realizowany przez Evolution, trudno jest nie spojrzeć na sytuację w naszym kraju. Nasuwają się dwa pytania, które niech będą wnioskiem i refleksją z tego artykułu.

Co jest przyczyną braku współpracy między polskimi podmiotami realizującymi programy oceny i selekcji buhajów? Takie współdziałanie pozwoliłoby stworzyć silny polski program wykorzystujący potencjał polskiej hodowli, zdolny do zmniejszenia importu nasienia.
Dlaczego ciągle nie ma w Polsce pomocy rządowej do zwiększenia liczby genotypowanych zwierząt?

Opracowano na podstawie danych z EVOLUTION