Jak i po co liczy się wskaźnik brakowania?

Brakowanie krów to istotny element pracy w gospodarstwie, który ma wpływ na ekonomikę produkcji i postęp hodowlany.

tekst: Izabela Trochimiuk

Biorąc pod uwagę przyczyny brakowania, wyróżnia się jego dwa rodzaje: „wymuszone” i „zamierzone”. Pierwsze z nich następuje, kiedy hodowca jest zmuszony usunąć krowę z powodu choroby, niepłodności czy wypadków losowych, z kolei drugie – na skutek dobrowolnej decyzji o usunięciu zwierzęcia ze stada. Z taką sytuacją mamy do czynienia na przykład wtedy, gdy hodowca pozbywa się krowy o niskiej wydajności. Aby ocenić szybkość brakowania krów ze stada, można stosować różnie liczone wskaźniki. W tym tekście skupimy się na wskaźniku, który znajduje się w RW-1 STADO.

Gdzie go znaleźć i jak się go liczy?

Wskaźnik brakowania prezentowany w tabeli „Produkcja mleka i brakowanie krów” to w praktyce wskaźnik „brakowania wymuszonego”, ponieważ obejmuje wszystkie ubycia krów poza sprzedażą do dalszego chowu. Do wyliczonego w ten sposób brakowania wchodzą co prawda względu na niską wydajność lub podeszły wiek, jednak brakowanie z tych przyczyn jest marginalne. Ostatni wiersz wspomnianej tabeli wskazuje liczbę krów, które ubyły, oraz procent brakowania – czyli odniesienie liczby wybrakowanych zwierząt do ich średniego stanu w rozważanym okresie. Tu ważna uwaga: wskaźnik brakowania widoczny w raporcie podawany jest w przeliczeniu na jeden miesiąc.

W pierwszej kolumnie (tej, która ma w nagłówku datę aktualnego próbnego doju) znajduje się informacja o brakowaniu krów w okresie od poprzedniego do aktualnego próbnego doju. W tym przypadku poprzedni próbny dój był 7 lipca, zatem długość okresu, którego dotyczy naliczenie brakowania, wynosi 36 dni.
W drugiej kolumnie („Ost. 6 mies.”) znajduje się liczba krów, które ubyły ze stada w okresie ostatnich sześciu miesięcy kalendarzowych, wliczając miesiąc aktualnego próbnego doju. Dla przykładu, widocznego w tabeli, okres ten zaczyna się 1 marca 2020 i kończy 12 sierpnia tego samego roku, zatem trwał 164 dni.

„Brakowanie krów [n]” – to parametr wskazujący liczbę krów, które w danym okresie ubyły ze stada z innego powodu niż sprzedaż do dalszego chowu, lub ubycie obory spod oceny.
„Brakowanie krów (%/mies.)” – to wyrażony w procentach wskaźnik brakowania, wyliczany przez podzielenie liczby wybrakowanych krów przez ich średni stan w rozpatrywanym okresie oraz przeliczenie tego wskaźnika na okres o długości jednego miesiąca (30 dni), według formuły:

{Brakowanie krów (%/mies.)} = (n *100/Nsr) / (dł_okresu/30)
gdzie:
n – liczba krów wybrakowanych w rozpatrywanym okresie;
Nsr – średnia liczba krów w rozpatrywanym okresie;
dł_okresu – długość okresu, w którym następowało brakowanie.

Uzyskana wartość jest zaokrąglana do jednego miejsca po przecinku dziesiętnym.

Nasuwa się pytanie, w jaki sposób jest naliczana „średnia liczba krów”. W uproszczonych kalkulacjach (często stosowanych np. przez ekonomistów) jest to prosta średnia ze stanu krów na początku i na końcu okresu, ewentualnie średnia ze stanów krów na koniec każdego miesiąca, zawartego w analizowanym okresie. W RW-1 średni stan jest wyliczany precyzyjnie. Uwzględnia się w tym wyliczeniu dokładną liczbę dni, w ciągu których każda z krów przebywała w stadzie w analizowanym okresie. Sumę tych dni dzieli się przez długość okresu i w ten sposób otrzymuje się średnią liczbę krów.

Zobaczmy, jak omawiane naliczenia wyglądały w przypadku stada, którego dane są widoczne w tabeli.
W ciągu 36 dni, które minęły od poprzedniego próbnego doju, ubyła ze stada 1 krowa. Średni dzienny stan krów w tym okresie wynosił 103 sztuki. Zatem brakowanie w rozpatrywanym okresie wyniosło 0,97% średniego stanu
(1 szt. x 100% : 103 szt. = 0,97%). Po przeliczeniu na 30 dni otrzymamy średnie miesięczne brakowanie równe 0,8%
(0,97% x 30 dni : 36 dni ≈ 0,8%).

Jak oceniać wskaźnik brakowania?

Czy brakowanie na poziomie 1,2% miesięcznie, jakie odnotowano w omawianym stadzie w ostatnim półroczu, to dużo czy mało? Określanie „norm” brakowania, a zwłaszcza „optymalnego poziomu brakowania”, budzi wiele kontrowersji. Wydaje się, że w stadzie krów mlecznych o wysokiej wydajności roczne brakowanie do 20% można uznać za bardzo niskie, 21–25% za niskie, 26–30% za umiarkowane, 31–35% za wysokie, a powyżej 35% za bardzo wysokie. Brakowanie powyżej 40% powoduje, że (bez stosowania nasienia seksowanego) stado nie ma w praktyce szans na reprodukcję prostą (liczba odchowywanych jałówek nie wystarcza na zastąpienie ubywających krów). Z hodowlanego punktu widzenia wysokie brakowanie ogranicza możliwość stosowania selekcji krów i jałówek – do produkcji jałówek remontowych musimy użyć wszystkich dostępnych samic – zatem obniża postęp hodowlany stada.
Skoro w tym przykładowym stadzie brakowanie miesięczne wynosi 1,2%, to brakowanie roczne można szacować na 14% (1,2 %/mies. x 12 mies.), a zatem jest bardzo niskie. Nasuwa się pytanie: czy to niskie brakowanie uzyskano dzięki znakomitej płodności i zdrowotności krów, czy może wskutek trzymania „na siłę” sztuk, które powinny być dawno wybrakowane? A może zastosowanie w tym stadzie ostrzejszego brakowania przyniosłoby lepsze efekty, podnosząc średnią wydajność lub obniżając średnią LKS? Na tak postawione pytania wskaźnik brakowania nie odpowie. Ale też niskie brakowanie nie jest celem samym w sobie. Powinno być rozpatrywane na tle innych ważnych charakterystyk stada. 