Kiedy zbierać kukurydzę na kiszonkę?

W gospodarstwach specjalizujących się w produkcji mleka kiszonka z całych roślin kukurydzy jest podstawową paszą stosowaną w żywieniu krów. Wyprodukowanie kiszonki o bardzo dobrych parametrach jakościowych, która odpowiadałaby rosnącym potrzebom krów wysokowydajnych, wbrew pozorom nie jest łatwe.

tekst: Marcin Morawiec, doradca ds. żywienia PFHBiPM

Gdy uporamy się z takimi problemami, jak dobór odmiany przystosowanej do naszych gleb, wyznaczenie odpowiedniej wielkości areału pod uprawę (wynikającego z preliminarzu pasz), odpowiednia agrotechnika, nawożenie, ochrona itd., zostaje jeden najważniejszy, który rzutuje bezpośrednio na jakość kiszonki i zawartość w niej składników pokarmowych, czyli termin zbioru.

Termin zbioru – kiedy?

Termin zbioru kukurydzy na kiszonkę zależy od wielu czynników i jest indywidualny dla każdej plantacji. Każdy rolnik powinien umieć wyznaczyć najlepszy dzień na rozpoczęcie zbioru. Wpływ na tę datę ma np. pogoda (suche i gorące lato przyspiesza zbiory), zasiana odmiana, ale najważniejszym kryterium decydującym o wyznaczeniu daty zbioru jest zawartość suchej masy w roślinie, czyli masy produktu, która pozostaje po usunięciu (odparowania) z niego wody – w tym wypadku to wszystko, co zostanie z rośliny po całkowitym jej wyschnięciu. Wraz z dojrzewaniem rośliny sucha masa się zmienia, dlatego zarówno zbyt wczesne, jak i zbyt późne zbiory wpływają niekorzystnie na wartość pokarmową kiszonki (tab. 1).

Zbyt wcześnie zebrany materiał będzie wilgotny i choć będzie się dobrze ubijał w pryzmie lub silosie, kwasy kiszonkowe konserwujące kiszonkę zostaną zdominowane przez kwas octowy. W rezultacie pasza mniej chętnie będzie pobierana, ziarniak znacznie mniejszy i mniej wypełniony skrobią, co również wpłynie niekorzystanie na pobieranie kiszonki przez krowy.

Zbyt późno zebrany materiał będzie miał wyższą suchą masę i niższą zawartość wody. Taka pasza będzie się co prawda charakteryzowała wyższą zawartością skrobi, ale skrobia zawarta w twardych i suchych ziarniakach będzie gorzej wykorzystywana przez zwierzęta. Wyższy poziom włókna surowego (frakcja NDF) obniży strawność paszy. Kiszonki sporządzone z materiału zbyt suchego są w mniejszym stopniu pobierane przez krowy.

Przy materiale suchym powinny pracować sieczkarnie ze sprawnymi elementami tnącymi i gniotącymi. Tylko takie poradzą sobie z odpowiednim rozdrobnieniem materiału, zwłaszcza ze zgnieceniem ziarniaków. Gdy sucha masa materiału przekracza 40%, do jego prawidłowego zagęszczenia niezbędne jest dolanie wody. Ubijanie materiału będzie trudniejsze – zwłaszcza gdy kiszonka sporządzana jest w pryzmie, a nie w silosie ze ścianami. Łatwiej się wtedy zagrzewa, a źle ubity materiał stwarza warunki do namnażania się grzybów i porażenia kiszonki mykotoksynami.

Reasumując: kukurydzy na kiszonkę nie należy kosić ani za wcześnie, ani za późno. Za optymalny termin powinniśmy uważać taki, który jest kompromisem pomiędzy zawartością skrobi a zawartością włókna oraz jego strawnością. Czyli kiedy?

Optymalny termin zbioru

Za optymalny termin zbioru uważa się ten, w którym materiał kiszonkarski będzie posiadał ok. 32–35% suchej masy. Przyjmuje się wtedy, że ziarniak zawiera jej 50–55%, a łodygi i liście – 21–22%.
Udział masy ziarna w suchej masie materiału zakiszanego wynosi
40–45%.

Metoda I – linia mleczna w ziarniaku

Jednym ze sposobów wyznaczania suchej masy w roślinie jest obserwacja linii mlecznej w ziarniaku kukurydzy. W zależności od fazy dojrzałości rozróżniamy w nim trzy frakcje skrobi: mleczną, mączystą i szklistą. Im ziarniak jest dojrzalszy, tym więcej zawiera skrobi szklistej. Linia mleczna to linia pomiędzy skrobią mączystą a szklistą. Gdy znajduje się ona w 1/3 wysokości ziarniaka, patrząc od góry (ziarno ma widoczne 3 rodzaje skrobi w równej proporcji), to przyjmuje się, że zawartość suchej masy w zielonce wynosi 32–33%. Jest to optymalny czas zbioru. Gdy linia mleczna znajduje się w 1/2 ziarna, to jego połowę zajmuje tak zwana skrobia szklista, a drugą – skrobia mączysta. To jest czas kończący optymalny termin zbioru kukurydzy na kiszonkę, teoretycznie pokrywający się z zawartością suchej masy w całej roślinie, równą ok. 35%. Gdy linia mleczna znajduje się w 2/3 wysokości ziarniaka, patrząc od góry, to ziarno jest trudne do rozdrobnienia.

Wyznaczenie terminu zbioru za pomocą linii mlecznej może być traktowane jako metoda pomocnicza lub uzupełniająca, ponieważ zbyt duża zmienność pomiędzy mieszańcami oraz warunki pogodowe powodują, że ustalanie terminu zbioru na podstawie położenia linii mlecznej w ziarniaku może być obarczone dużym błędem.

Metoda II – oznaczenie suchej masy

Dokładniejszym sposobem oznaczenia zawartości suchej masy jest wykonanie próby, przy wykorzystaniu kuchenki mikrofalowej lub frytkownicy beztłuszczowej, na pociętej zielonce z całych roślin kukurydzy, zebranej w fazie woskowej. Do badania będą również potrzebne: naczynie żaroodporne, waga i szklanka wody. Do oznaczenia wybiera się kilka reprezentatywnych roślin kukurydzy z różnych miejsc pola. Wybrane rośliny (całe, ścięte na planowaną wysokość koszenia) najlepiej rozdrobnić za pomocą rębaka do gałęzi (z tarczą tnącą) lub innych urządzeń rozdrabniających. Następnie wszystkie pocięte kawałki mieszamy, po czym odważamy porcję 100 g. Taką ilość zielonki umieszczamy w mikrofalówce o mocy co najmniej 700 W. Pierwsze dwa pomiary wagi wykonujemy w odstępach 2–3-minutowych, tzn. ważymy odparowaną naważkę. W trzecim pomiarze wstawiamy naczynie (szklankę) z wodą, by zapobiec zapaleniu się suszonej zielonki. Pamiętajmy jednak, by nie dopuścić do wrzenia wody (skracamy czas suszenia do 2 minut). Gdy waga naszej zielonki w kolejnych pomiarach utrzymuje się na tym samym poziomie (np. 28 g), oznacza to, że zawartość w niej suchej masy wynosi 28%. Jeśli już znamy zawartość suchej masy, możemy z wyprzedzeniem obliczyć dzień zbioru naszej kukurydzy.

Termin zbioru ustala się, uwzględniając oznaczoną i planowaną zawartość suchej masy, pamiętając, że zawartość ta codziennie wzrasta o 0,5–0,75% (0,5 – pogoda pochmurna, 0,75 – pogoda słoneczna). Przykładowo: oznaczona zawartość suchej masy w dniu badania wyniosła 28%, a jej planowana zawartość – 35%; szacowany przyrost dzienny to 0,5%. Przewidywany termin koszenia – za 14 dni [(35–28)/0,5] w czasie pogody pochmurnej i za 9 dni [(35– 28)/0,75] w czasie upału. 