Nowości w kwietniowej ocenie wartości hodowlanej

Od kwietnia bieżącego roku ocena wartości hodowlanej bydła rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej przynosi szereg nowości. Wprowadzane zmiany mają na celu przede wszystkim zwiększenie dokładności oceny wartości hodowlanej, co bezpośrednio przekłada się na postęp hodowlany oraz wyższy zwrot z inwestycji dokonywanych przez hodowców, szczególnie tych, którzy genotypują swoje zwierzęta. Poniżej przedstawiam szczegółowy opis zmian w systemie oceny.

tekst: dr hab. Marcin Pszczoła

Nowy system

W kwietniowej ocenie wartości hodowlanej w Polsce nastąpi zmiana metodyki szacowania. Zamiast dotychczasowej metody dwustopniowej wprowadzamy ocenę jednostopniową, opracowaną i udoskonalaną przez naszego rodaka, prof. Ignacego Misztala, pracującego na University of Georgia w USA. Metoda ta zyskuje uznanie w czołowych hodowlach na świecie – stosowana jest już we Francji, Holandii, Kanadzie, a także w Polsce dla oceny cechy związanej ze zdrowiem racic. Inne kraje, w tym USA, również pracują nad jej wdrożeniem. Centrum Genetyczne PFHBiPM, we współpracy z Instytutem Zootechniki, naukowcami z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu oraz Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, firmą AbacusBio, a także przy wsparciu zespołu prof. Misztala, przygotowało i wdrożyło ocenę wartości hodowlanej opartą na metodzie jednostopniowej. Analizy porównawcze obu systemów wykazały wzrost dokładności oraz lepszą zbieżność z ocenami stosowanymi w krajach zrzeszonych w organizacji Interbull.

Nowy ośrodek obliczeniowy

16 grudnia Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi zatwierdził zmiany w programie hodowlanym dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, zaproponowane przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. W programie hodowlanym zapisano wdrożenie systemu jednostopniowego oraz wyznaczono Centrum Genetycznego jako jednostkę odpowiedzialną za szacowanie wartości hodowlanej. Na tej podstawie 7 stycznia 2025 r. organizacja Interbull oficjalnie zatwierdziła Centrum Genetyczne jako ośrodek obliczeniowy w Polsce. Następnie Cgen, jako nowy ośrodek obliczeniowy, przeszedł pozytywnie wszystkie wymagane przez Interbull testy metodyki.

Nowe modele

Wdrożenie nowego systemu oceny stanowiło okazję do przemyślenia dotychczas stosowanych modeli matematycznych służących do szacowania wartości hodowlanej. W przypadku cech produkcyjnych dotychczasowe modele wymagały jedynie dostosowania do nowego oprogramowania. Natomiast dla cech płodności oraz przeżywalności cieląt zastosowano model wielocechowy laktacyjny, w którym kolejne laktacje traktowane są jako skorelowane cechy. Podobnie cechy pokrojowe, dotychczas oceniane osobno, zostały ujęte w modelu wielocechowym. Dzięki analizie cech w genetycznie powiązanych blokach zależności między nimi wpływają na dokładniejszą ocenę potencjału genetycznego. W zakresie długowieczności stosowaną do tej pory metodologię analizy przeżywalności opartą na analizie ryzyka zastąpiono modelem liniowym, uwzględniającym przeżywalność krów od pierwszej do kolejnej laktacji.

Nowe cechy

Dzięki wdrożeniu nowego systemu opracowano oceny dla dodatkowych cech. W 2024 r. jako pierwszą nową cechę ocenianą w systemie jednostopniowym wprowadzono dermatitis digitalis – cechę związaną ze zdrowiem racic, która umożliwia selekcję krów odporniejszych na tę chorobę. W grupie cech związanych z płodnością pojawiła się nowa cecha – okres usługi, definiowany jako czas od pierwszego do ostatniego zabiegu unasieniania. Podobnie w grupie cech pokrojowych do dotychczas ocenianych dodano strukturę kostną. Prace nad wdrażaniem kolejnych nowych cech w systemie oceny wartości hodowlanej trwają i z czasem będą wprowadzane do programu hodowlanego.

Nowa baza genetyczna

Baza genetyczna to pojęcie stosowane w ocenie wartości hodowlanej, służące do określenia grupy zwierząt, dla których wyznacza się średnią wartość hodowlaną, przyjmowaną jako punkt odniesienia. Oceny poszczególnych zwierząt prezentowane są względem tej średniej. Dla cech produkcyjnych wartością referencyjną jest zero, zatem wartość dodatnia oznacza, że dane zwierzę przewyższa grupę stanowiącą bazę genetyczną, natomiast wartość ujemna wskazuje, że jest poniżej tej wartości. Analogicznie dla pozostałych cech punktem odniesienia jest wartość 100.

Każdorazowa zmiana bazy genetycznej oznacza obniżenie wartości hodowlanych dotychczas ocenianych zwierząt. Dzieje się tak, ponieważ baza przesuwana jest o kilka lat do przodu (np. z 2000 na 2010), a przez ten czas nastąpił postęp genetyczny. Stąd średnia grupy osobników urodzonych w 2000 r. jest niższa niż tych urodzonych dziesięć lat później. Na świecie stosuje się różną filozofię zmiany bazy genetycznej – najmniej odczuwalnym sposobem jest zmiana co rok. Dotychczas baza genetyczna w Polsce była aktualizowana skokowo w dłuższych okresach (co pięć lat), przy czym dla różnych cech stosowano różne definicje baz genetycznych (czasami oparte na krowach, innym razem na buhajach). W nowym systemie bazy genetyczne dla wszystkich cech zostaną ujednolicone i będą aktualizowane co rok, co zapewni mniejsze zmiany średniego poziomu wartości hodowlanych przy zmianie bazy genetycznej. W związku z powyższym od kwietnia 2025 r. baza genetyczna dla wszystkich cech będzie oparta o krowy urodzone w roku 2015.

Nowe kryteria publikacji

W nowym systemie oceny wartości hodowlanych wprowadzone zostaną uproszczone kryteria publikacji oceny wartości hodowlanej. Oceny będą publikowane dla buhajów, dla których dokładność oceny dla wydajności mleka wyniesie minimum 50% i ponadto dla których w ocenie danej cechy wykorzystano informację fenotypową (fenotypy córek lub/i MACE) lub genotyp własny buhaja. W przypadku samic warunkiem publikacji będzie posiadanie ojca i matki rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej oraz wykorzystanie w ocenie dla danej cechy genotypu lub fenotypu własnego. Warunkiem niezbędnym dla uzyskania oceny przez samicę jest posiadanie wartości hodowlanej dla wydajności mleka.

Oznacza to, że przykładowo wartość hodowlana dla samicy dla cechy wysokość w krzyżu zostanie opublikowana, jeśli dana sztuka posiada rodziców rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, obserwację własną dla wysokości w krzyżu oraz wartość hodowlaną dla wydajności mlecznej. Alternatywnie ocena dla samicy zostanie opublikowana niezależnie od posiadanych obserwacji własnych, jeśli sztuka została zgenotypowana.

Nowe oznaczenia oceny

Zamiast dotychczasowych typów oceny pojawi się informacja o źródłach informacji wykorzystanych przy oszacowaniu wartości hodowlanej danego zwierzęcia. Źródłami informacji dla wszystkich osobników jest informacja rodowodowa, a dodatkową informacją wykorzystaną w ocenie może być genotyp, obserwacje fenotypowe (własne lub na córkach) oraz międzynarodowa ocena wartości hodowlanej (MACE). W przypadku publikacji oceny międzynarodowej zamiast krajowej pojawią się skróty MACE lub GMACE, co oznacza, że ocena pochodzi z systemu Interbull. Szczegółowy opis skrótów i przypisanych źródeł informacji przedstawiono w poniższej tabeli.

Warto zaznaczyć, że ocena międzynarodowa zastąpi ocenę krajową według innych zasad niż obowiązujące dotychczas. Wdrożenie systemu oceny jednostopniowej i wzrost dokładności ocen szacowanych w ramach krajowego systemu oceny wartości hodowlanych pozwalają na zmianę preferencji pomiędzy oceną międzynarodową oraz oceną krajową. Od kwietnia priorytet uzyska ocena krajowa, a ocena międzynarodowa będzie publikowana wyłącznie w przypadku braku oceny krajowej dla danego zwierzęcia lub gdy dokładność oceny międzynarodowej będzie wyższa niż krajowej. Ze względu na mniej zmian źródeł oceny, tj. przechodzenia z oceny międzynarodowej na krajową, pomoże to ustabilizować oceny zwierząt z sezonu na sezon.

Podsumowanie

Podsumowując, wdrożenie nowego systemu oceny wiąże się z wieloma zmianami technicznymi i organizacyjnymi, których celem jest poprawa dokładności oraz stabilności oceny, co w dłuższej perspektywie przyniesie wymierne korzyści hodowcom. Choć liczba wprowadzonych zmian może powodować większe różnice między ocenami z sezonu kwietniowego i poprzedniego, ostatecznie system stanie się bardziej spójny i stabilny.