Prawo chroni zwierzęta

„Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę” – od tego zdania, będącego jednocześnie przepisem ogólnym, rozpoczyna się obowiązująca ustawa o ochronie zwierząt.

tekst i zdjęcia: RYSZARD LESIAKOWSKI

Trudno posądzać hodowców bydła mlecznego, zwłaszcza prowadzących ocenę użytkowości, o niedostateczną troskę o swoje zwierzęta. Niemniej warto się orientować, w jakim zakresie prawo zabezpiecza ich dobre traktowanie i jakie instytucje mają uprawnienia do egzekwowania tych uregulowań. W celu realizacji przepisów ustawy (o ochronie zwierząt) Inspekcja Weterynaryjna oraz inne organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego współdziałają z samorządem lekarsko-weterynaryjnym oraz innymi instytucjami i organizacjami społecznymi, których celem jest ochrona zwierząt. W praktyce to oznacza, że powiatowy lekarz weterynarii, sołtys są zobligowani do współpracy z różnymi organizacjami i fundacjami powołanymi statutowo do działalności na rzecz praw zwierząt. Prezentowana ustawa zawiera katalog pojęć, spośród których przedstawiamy najbardziej istotne dla hodowców zwierząt gospodarskich.

I tak pod pojęciami:
humanitarne traktowanie zwierząt – rozumie się traktowanie uwzględniające potrzeby zwierzęcia i zapewniające mu opiekę i ochronę;
konieczność bezzwłocznego uśmiercenia – rozumie się obiektywny stan rzeczy stwierdzony, w miarę możliwości przez lekarza weterynarii, polegający na tym, że zwierzę może dalej żyć jedynie cierpiąc i znosząc ból, a moralnym obowiązkiem człowieka staje się skrócenie cierpień zwierzęcia;
ogłuszanie zwierzęcia – rozumie się metodę profesjonalnego całkowitego wyłączenia świadomości zwierzęcia, trwającego aż do śmierci;
okrutne metody w chowie i hodowli zwierząt – rozumie się działania lub zaniechania człowieka prowadzące w sposób oczywisty do zmian patologicznych w organizmie zwierzęcia (somatycznych lub psychicznych), zwłaszcza w postaci skutków znoszenia dotkliwego bólu, przymuszania do określonego zachowania się (uległości) głodem, pragnieniem, działaniem prądu elektrycznego (z wyjątkiem używania pastuchów elektrycznych, treserów oraz urządzeń elektrycznych służących do przepędu zwierząt) bądź innymi zabiegami tego rodzaju, w szczególności karmienie i pojenie zwierząt przemocą;
okrutne traktowanie – rozumie się wymienione w ustawie przypadki znęcania się nad zwierzętami (patrz niżej) oraz inne postępowanie właściciela bądź innej osoby prowadzące do skutków porównywalnych ze skutkami znęcania się;
pielęgnacja – rozumie się wszystkie aspekty relacji pomiędzy człowiekiem a zwierzęciem, w szczególności uruchamiane przez człowieka zasoby materialne i niematerialne, aby uzyskać i utrzymać u zwierzęcia stan fizyczny i psychiczny, w którym najlepiej ono znosi warunki bytowania narzucone przez człowieka;
przeciążanie zwierząt – rozumie się zmuszanie do nadmiernego wysiłku energetycznego, nieodpowiadającego możliwościom kondycyjnym zwierzęcia ze względu na jego stan fizyczny i zdrowotny;
rażące zaniedbanie – rozumie się rażące odstępstwo od określonych w ustawie norm postępowania ze zwierzęciem, w szczególności w zakresie utrzymania zwierzęcia w stanie zagłodzenia, brudu, nieleczonej choroby, w niewłaściwym pomieszczeniu i nadmiernej ciasnocie;
szczególne okrucieństwo – rozumie się podejmowanie przez sprawcę działań charakteryzujących się drastycznością form i metod, zwłaszcza działanie w sposób wyszukany lub powolny, obliczony z premedytacją na zwiększenie rozmiaru cierpień i czasu ich trwania;
ubojnia – rozumie się każdy zakład pozostający pod państwową kontrolą sanitarną i weterynaryjną przeznaczony do wykonywania uboju zwierząt;
uwięź – rozumie się wszelkie urządzenia mechaniczne krępujące swobodę ruchów zwierzęcia w zakresie możliwości przemieszczania się ponad ustalony zakres, jak też niektóre urządzenia do kierowania ruchami zwierzęcia w sposób zamierzony przez człowieka;
właściwe warunki bytowania – rozumie się zapewnienie zwierzęciu możliwości egzystencji zgodnie z potrzebami danego gatunku, rasy płci i wieku;
zwierzęta bezdomne – rozumie się zwierzęta domowe lub gospodarskie, które uciekły, zabłąkały się lub zostały porzucone przez człowieka, a nie ma możliwości ustalenia ich właściciela lub innej osoby, pod której opieką dotąd pozostawały;
zwierzęta domowe – rozumie się zwierzęta tradycyjnie przebywające wraz z człowiekiem w jego domu lub innym odpowiednim pomieszczeniu, utrzymywane przez człowieka w charakterze jego towarzysza;
zwierzęta gospodarskie – rozumie się zwierzęta gospodarskie w rozumieniu przepisów o organizacji hodowli i rozrodzie zwierząt gospodarskich;
zwierzęta wolno żyjące (dzikie) – rozumie się zwierzęta nieudomowione, żyjące w warunkach niezależnych od człowieka.

Humanitarne traktowanie
Przepis ogólny ustawy o ochronie zwierząt nakazuje: „każde zwierzę wymaga humanitarnego traktowania”, co zostało wyżej wyjaśnione. Ustawa zabrania znęcania się nad zwierzętami – pod tym pojęciem rozumie się świadome dopuszczanie do zadawania bólu i cierpień, w szczególności:
umyślne zranienie lub okaleczenie zwierzęcia;
znakowanie zwierząt stałocieplnych przez wypalenie lub zamrożenie;
używanie do pracy albo do celów sportowych lub rozrywkowych zwierząt chorych, a także zbyt młodych lub starych oraz zmuszanie ich do czynności, których wykonywanie może sprawiać ból;
bicie przedmiotami twardymi i ostrymi oraz zaopatrzonymi w urządzenia obliczone na sprawianie bólu, bicie po głowie, dolnej części brzucha, dolnych częściach kończyn;
transport zwierząt, w tym hodowlanych, rzeźnych i przewożonych na targowiska, przenoszenie lub przepędzanie zwierząt w sposób powodujący ich zbędne cierpienie i stres;
używanie uprzęży, pęt, stelaży lub innych urządzeń zmuszających zwierzę do przebywania w nienaturalnej pozycji, powodujących zbędny ból, uszkodzenia ciała albo śmierć;
dokonywanie na zwierzętach zabiegów i operacji chirurgicznych przez osoby nieposiadające wymaganych uprawnień bądź niezgodnie z zasadami sztuki lekarsko-weterynaryjnej, bez zachowania koniecznej ostrożności i oględności oraz w sposób sprawiający ból, któremu można było zapobiec;
złośliwe straszenie i drażnienie zwierząt;
utrzymywanie zwierząt w niewłaściwych warunkach bytowania, w tym utrzymywanie ich w stanie rażącego zaniedbania lub niechlujstwa bądź w pomieszczeniach albo klatkach uniemożliwiających im zachowanie naturalnej pozycji;
porzucanie zwierzęcia, w szczególności psa lub kota, przez właściciela bądź przez inną osobę, pod której opieką zwierzę pozostaje;
stosowanie okrutnych metod w chowie i hodowli zwierząt;
wystawianie zwierzęcia domowego lub gospodarskiego na działanie warunków atmosferycznych, które zagrażają jego zdrowiu lub życiu;
utrzymywanie zwierzęcia bez odpowiedniego pokarmu lub wody przez okres wykraczający poza minimalne potrzeby właściwe dla gatunku.

Zabieranie zwierząt właścicielowi
W myśl przepisu ogólnego ustawy o ochronie zwierząt (Art. 7 – wg stanu na 8.02.2020 r.) zwierzęta traktowane ze znamionami znęcania się (patrz wyżej) mogą być czasowo odebrane właścicielowi lub opiekunowi na podstawie decyzji wójta (burmistrza, prezydenta miasta) właściwego ze względu na miejsce pobytu zwierzęcia i przekazane:
schronisku dla zwierząt (zwierzęta domowe, laboratoryjne);
gospodarstwu rolnemu wskazanemu przez wójta (burmistrza lub prezydenta miasta), jeżeli jest to zwierzę gospodarskie.

Decyzja o odebraniu zwierzęcia jest podejmowana z urzędu po informacji od policji, straży miejskiej, lekarza weterynarii lub upoważnionego przedstawiciela organizacji społecznej, której statutowym celem działania jest ochrona zwierząt, i podlega natychmiastowemu wykonaniu. Od tej decyzji można się odwołać do samorządowego kolegium odwoławczego w terminie trzech dni od daty doręczenia decyzji. Samorządowe kolegium odwoławcze rozpoznaje odwołanie w terminie siedmiu dni. Ustawa przewiduje, że w przypadkach, gdy dalsze pozostawanie zwierzęcia u dotychczasowego właściciela lub opiekuna zagraża jego życiu lub zdrowiu, to policjant, strażnik gminy lub upoważniony przedstawiciel wspomnianej organizacji społecznej odbiera mu zwierzę i zawiadamia o tym niezwłocznie wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w celu wystawienia urzędowej decyzji o odbiorze zwierzęcia. W myśl ustawy o ochronie zwierząt kosztami transportu, utrzymania i koniecznego leczenia zwierzęcia obciąża się dotychczasowego właściciela lub opiekuna. Koszty te są egzekwowane w trybie administracyjnego postępowania egzekucyjnego. Odebrane zwierzę podlega zwrotowi, pod warunkiem, że sąd nie orzeknie kary za znęcanie się nad zwierzęciem.

Wymogi dla zwierząt gospodarskich
Ustawa reguluje m.in. obowiązki właściciela zwierząt domowych, warunki utrzymania zwierząt gospodarskich oraz postępowanie ze zwierzętami wolno żyjącymi (dzikimi). Rozdział 3. ustawy o ochronie zwierząt dotyczy zwierząt gospodarskich. Nakazuje się w nim zapewnienie zwierzętom gospodarskim opieki i właściwych warunków utrzymania, ponadto warunki hodowli i chowu nie mogą powodować urazów, uszkodzeń ciała oraz innych cierpień. Omawiana ustawa zawiera nakaz dla hodowców bydła: zabrania się utrzymywania cieląt powyżej ósmego tygodnia życia w pojedynczych budkach (przepis ten nie dotyczy gospodarstw rolnych, w których utrzymuje się jednocześnie mniej niż sześć cieląt). Zabronione jest także utrzymywanie cieląt na uwięzi, z wyjątkiem pory karmienia, która nie może trwać dłużej niż jedną godzinę. Zakazuje się także obsady zwierząt gospodarskich ponad ustalone normy dla danego gatunku, wieku i stanu fizjologicznego. Utrzymujący zwierzęta gospodarskie jest zobowiązany do przechowywania przez okres trzech lat dokumentacji weterynaryjnej dotyczącej przebiegu leczenia, przeprowadzonych zabiegów weterynaryjnych oraz padłych zwierząt.

Nadzór pełni Inspekcja Weterynaryjna
Nadzór nad przestrzeganiem ustawy o ochronie zwierząt sprawuje Inspekcja Weterynaryjna. W tym zakresie mogą z nią współdziałać organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona zwierząt. Ponadto wspomniane organizacje mogą współpracować z instytucjami państwowymi i samorządowymi w ujawnianiu i ściganiu przestępstw oraz wykroczeń określonych w ustawie. Za ubój zwierząt z naruszeniem przepisów oraz znęcanie się nad nimi grozi kara pozbawienia wolności do trzech lat, dodatkowo orzeka się przepadek zwierzęcia. Jeżeli sprawca działa ze szczególnym okrucieństwem, kara pozbawienia wolności wynosi od trzech miesięcy do pięciu lat. Za wspominane przestępstwa nakładana jest także nawiązka od 1000 do 100 000 zł na cel ochrony zwierząt. Sąd może zastosować środek zaradczy w postaci orzeczenia zakazu posiadania wszelkich zwierząt lub określonej ich kategorii. Wykroczeniem jest m.in. utrzymywanie zwierząt gospodarskich niezgodnie z wymogami, za co grozi kara aresztu lub grzywny. Ponadto sąd może orzec przepadek zwierzęcia, możliwa jest także kara nawiązki w wysokości do 1000 zł na cel związany z ochroną zwierząt. 