Analiza wyników kwietniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Pierwsza ocena wartości hodowlanej buhajów w 2023 roku została opublikowana w kwietniu wspólnie przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach i Centrum Genetyczne Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka.

 dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska

Celem prezentowanej analizy wartości hodowlanej buhajów, najbardziej licznej w Polsce rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej, jest pokazanie postępu genetycznego w populcji samców i tym samym skuteczności pracy hodowlanej. Analizowana subpopulacja składa się z buhajów inseminacyjnych biorących udział w krajowych programach hodowlanych. Buhaje te są zarejestrowane i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Objaśnienie skrótów użytych na wykresach i w tabelach
PF – indeks selekcyjny Produkcja i Funkcjonalność
IE – Indeks Ekonomiczny
PPR – podindeks produkcyjny
PPO – podindeks pokrojowy
PPL – podindeks płodności
KS – WH dla zawartości komórek somatycznych
DLUG – WH dla długowieczności

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2018–2022 w liczbie 235 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2014–2018 w liczbie 238 szt. W sumie analizowana grupa zawiera 473 buhaje (w ocenie 2022/3 było 531 buhajów), co stanowi duży spadek – o 10,7%.

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych, realizujących programy hodowlane w Polsce w zakresie selekcji buhajów. Natomiast 26 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji programów hodowlanych.

W niektórych porównaniach wykorzystano Indeks Ekonomiczny (IE), co pozwala pokazać potencjalne różnice w zyskach z produkcji mleka w zależności od wybranych ojców przyszłych pokoleń krów. Przełożenie jest proste: im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW

Średnia wartość hodowlana 473 szt. analizowanych buhajów po ocenie kwietniowej 2023 roku wynosi 135 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o 1 jednostkę PF wyższa w porównaniu z oceną grudniową (wykres 1). Średnia wartość hodowlana buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym wynosi 1797 zł i jest wyższa o 95 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Buhaje genomowe w ocenie 2023/1 mają średnią wartość hodowlaną wynoszącą 144 jednostki indeksu PF i 2188 zł IE. Natomiast buhaje konwencjonalne – 126 jednostek indeksu PF i 1412 zł IE, co powoduje przewagę na korzyść buhajów genomowych o 18 jednostek indeksu PF i 776 zł IE. Oznacza to, że córki buhajów genomowych będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 388 zł niż córki buhajów konwencjonalnych. Powinno to zachęcić hodowców do jak największego wykorzystywania młodych rozpłodników.

Buhaj znajdujący się na 1. miejscu w rankingu Gleen jest rozpłodnikiem ocenionym na podstawie genomu i ma indeks PF = 165 jednostek i IE = 3074 zł, a pierwszy buhaj z oceną konwencjonalną, Youngster, zajmuje 91. pozycję, z indeksem PF = 148 jednostek i IE = 2281 zł.

Buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, ale również jego składowe: produkcję (+13 jednostek), pokrój (+14 jednostek), płodność (+4 jednostki), komórki somatyczne (+8 jednostek) i długowieczność (+6 jednostek) – wykres 2.

Analiza buhajów według roku urodzenia

Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia (tabela 1, wykres 3). Średnia wartość hodowlana buhajów urodzonych w latach 2014 do 2018 wynosi odpowiednio 122–133 jednostki indeksu PF i 1175–1762 zł IE, co daje roczny postęp hodowlany na poziomie 2,75 jednostki indeksu PF i 147 zł IE. Pomiędzy buhajami urodzonymi w latach 2018 a 2022 różnice w wartości hodowlanej wynoszą 19 jednostek indeksu PF i 730 zł IE, co stanowi postęp roczny 4,75 jednostki indeksu PF i 183 zł IE. Taką samą tendencję obserwuje się w poszczególnych składowych indeksu PF (PPR, PPO, KS, DLUG). Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2018 roku a najmłodszymi urodzonymi w 2022 roku różnice wynoszą od +4 do +14 jednostek, w zależności od cechy. Warto zwrócić uwagę, że w analizowanym okresie dla cech płodności również obserwujemy postęp o 4 jednostki, co jest dobrym wynikiem, gdyż w ostatnich latach postęp genetyczny dla tych cech był niewielki. W naszych artykułach za każdym razem przypominamy, że wszystkie informacje o pokryciach samic muszą być zarejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji. Informacje te, po przetworzeniu, wracają do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli rejestrowane dane nie są rzetelne i kompletne już u źródła, wówczas otrzymujemy niewiarygodną, wtórną informację o wartościach hodowlanych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanych.

Porównanie dwóch grup roczników buhajów, urodzonych w latach 2014–2018 oraz 2018–2022, obrazuje znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego w ciągu ostatnich pięciu lat. Na szczególną uwagę zasługuje grupa buhajów urodzonych w 2021 roku, która charakteryzuje się znacznie wyższą wartością hodowlaną dla wszystkich cech w porównaniu z rocznikiem wcześniejszym.

Analiza buhajów według właściciela

Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 4).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 137 jednostek indeksu PF i 1929 zł IE dla całej subpopulacji buhajów oraz 149 jednostek indeksu PF i 2409 zł IE w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia

Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z 9 krajów (wykres 5).

W subpopulacji 473 buhajów 62% stanowią buhaje urodzone w Polsce (2022/3 – 63%). Pozostałe buhaje pochodzą z: Niemiec – 16% (2022/3 – 14%), Francji – 11% (2022/3 – 12%), Holandii – 8% (2022/3 – 8%), Danii – 2%, Hiszpanii – 1%. W tej grupie znajduje się również po 1 buhaju pochodzącym z Włoch, USA i Kanady.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

W subpopulacji 100 najwyżej ocenionych buhajów jest tylko 1 buhaj oceniony konwencjonalnie i 99 buhajów ocenionych genomowo. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale indeksu PF od 148 do 165 jednostek i od 1886 do 3127 zł IE, a średnia wartość wynosi 153 jednostki indeksu PF i 2566 zł IE.

Różnica pomiędzy buhajem na 1. i 100. pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 17 jednostek. Trudno powiedzieć czy to dużo, czy może jednak mało. Natomiast jeżeli weźmiemy pod uwagę różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego pomiędzy najlepszym buhajem w tym rankingu (IE = 3127 zł) a najsłabszym (IE = 1886 zł), to uzyskamy różnicę 1241 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 620,50 zł niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach i łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w genetykę.

W top 100 występują:

• 2 buhaje z indeksem PF ≥ 160 jednostek, w poprzednim sezonie było 9 buhajów;
• 23 buhaje z indeksem PF ≥ 155 jednostek, w poprzednim sezonie było 28 buhajów;
• 78 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek, w poprzednim sezonie było 85 buhajów.

Duża różnorodność genetyczna buhajów

Buhaje z rankingu top 100 według PF pochodzą aż od 58 ojców i tylko 18 ojców ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Tak jak w poprzedniej wycenie, największą liczbę synów w rankingu top 100 (15) ma buhaj Rioaveso, którego synowie mają wysoką średnią wartość hodowlaną (153 jednostki indeksu PF) i wysoki IE (2814 zł). Rioaveso jest niemieckim buhajem, urodzonym w marcu 2019 roku. Co ciekawe, buhaj ten w omawianym rankingu ma 15 synów i sam jest na 58. pozycji rankingu, z indeksem PF = 152 jednostki i IE = 2911 zł. Na szczególną uwagę zasługuje również stawka 4 synów buhaja Gladius, z najwyższą średnią wartością indeksu PF = 159 jednostek oraz IE = 2806 zł.

Buhaj pochodzący z polskiej hodowli, Danko Zoom, jest ojcem 2 buhajów z rankingu top 100: Danko Craig (PF = 151) i Polaris (PF = 148).

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą liczbę ich potencjalnych matek. Na ojców buhajów wybiera się również młode, dobrze wycenione buhaje ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany, zmniejszając odstęp między pokoleniami.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia

• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 52 buhaje (w poprzedniej ocenie 54) ze średnim indeksem PF = 153 jednostki i 2591 zł IE.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 20 buhajów (poprzednio 22) ze średnim indeksem PF = 152 jednostki i 2546 zł IE.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 15 buhajów (poprzednio 16) ze średnim indeksem PF = 152 jednostki i 2468 zł IE.
• MCB w Krasnem ma 10 buhajów (poprzednio 7) ze średnim indeksem PF = 153 jednostki i 2613 zł IE.
• 3 buhaje ze średnim indeksem PF = 151 jednostek i IE = 2607 zł należą do innego właściciela niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:

• w grupie 15 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 100%;
• w grupie 52 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 54%, w Niemczech – 29%, we Francji – 10%, w Holandii – 4%, w USA i Hiszpanii po – 2%;
• w grupie 19 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 40%, w Niemczech – 55%, w Kanadzie – 5%;
• w grupie 10 buhajów będących własnością MCB w Krasnem jest 1 buhaj urodzony w Polsce (10%), 80% pochodzi z Holandii i 10% z Niemiec.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 55% (w ocenie 2022/3 – 57%). Buhaje pochodzące z Niemiec stanowią 27% listy top 100, z Holandii – 10%, z Francji – 5%, z Kanady, USA i Hiszpanii – po 1%.

Na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce zajmują znowu pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie, które wcześniej dominowały. Polskie buhaje mają taką samą wartość hodowlaną, jak buhaje niemieckie i wyższy Indeks Ekonomiczny w porównaniu z buhajami francuskimi.

W rankingu top 100 znajduje się po 11 buhajów pochodzących z hodowli zarodowych Danko HR i HZZ Żołędnica, co jest doskonałym wynikiem. Jednak na szczególne docenienie zasługuje hodowla pani Bożeny Janowskiej, z której pochodzą 4 buhaje inseminacyjne znajdujące się w top 100 najwyżej wycenionych buhajów wpisanych do polskich ksiąg hodowlanych.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 159 jednostek i 2832 zł IE (tabela 4). Wszystkie buhaje w rankingu top 10 ocenione zostały genomowo.

Na liście top 10 znajdują się 3 buhaje urodzone w Polsce, po 3 pochodzące z Niemiec, Francji i Holandii oraz 1 z Hiszpanii.

Trzy polskie buhaje w top 10 to: BJ Cezar (PF = 158), BJ Balans (PF = 158) i Danko Cirkus (PF = 157). Dwa pierwsze buhaje urodziły się w GR Bożeny Janowskiej, a trzeci buhaj w Danko HR. Buhaj BJ Cezar pochodzi po niemieckim buhaju Theodor, a matką jest krowa Anna 2, która w aktualnej ocenie ma indeks PF = 157 jednostek i indeks produkcyjny równy 148 jednostek i plasuje się na drugim miejscu rankingu krów z najwyższą wartością hodowlaną w ocenie 2023/1. Ojcem buhaja BJ Balans jest francuski buhaj Pellegrino, a matką, opisana wyżej, krowa Anna 2. Buhaj ten bardzo dobrze wycenił się również w Niemczech i zajmuje 3. pozycję w rankingu EuroGenomics według indeksu gRZG (informacje o pozycji buhaja w rankingu EG publikowane są na stronie internetowej Centrum Genetycznego www.cgen.pl/indeksy/ocena/buhaj/ranking).
Buhaj Danko Cirkus pochodzi po niemieckim buhaju Foreman i matce Danko Wiochna.

Na 1. miejscu rankingu top 10 znajduje się ponownie niemiecki buhaj Glenn, z indeksem selekcyjnym PF = 165 jednostek. W ocenie 2022/2 na 1. pozycji był buhaj Corleone, który w aktualnej wycenie spadł na 6. pozycję.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2023/1 pozostałe buhaje z listy top 10 oceny 2022/3. Znajdujące się na pierwszych siedmiu pozycjach rankingu top 10 wyceny 2022/3 utrzymały identyczną pozycję w rankingu 2023/1. Oznacza to, że w aktualnej ocenie nie pojawiły się nowe, lepiej wycenione buhaje. Buhaj Caruso, znajdujący się na 8. miejscu listy, w aktualnej ocenie zajmuje 11. pozycję, z indeksem PF = 157 jednostek i IE = 2651 zł. Giroud z 9. pozycji przesunął się na 12. lokatę (PF = 157, IE = 3061). Danko Alians przesunął się z 10. lokaty na 13. (PF = 157, IE = 2647).

Od momentu gdy zostały połączone bazy genetyczne z EuroGenomics ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane większą jej dokładnością. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po 8 różnych ojcach. Buhaje Gladius i Foreman mają po 2 synów (tabela 5).

W top 10 oceny 2022/2 WCHiRZ w Poznaniu miało 9 buhajów, a MCHiRZ w Łowiczu 1 buhaja. W ocenie 2022/3 7 buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu, 2 do MCHiRZ w Łowiczu i 1 do MCB w Krasnem. W aktualnej ocenie WCHiRZ w Poznaniu posiada 8 buhajów, MCHiRZ w Łowiczu i MCB w Krasnem – po 1 buhaju (wykres 6).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI

Analiza ta dotyczy tylko buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w latach 2018–2022, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu. Należy jednak podkreślić, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt i unikatowych linii genetycznych, aby było wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo kształtuje się na następującym poziomie: SHiUZ w Bydgoszczy – 100%, MCHiRZ w Łowiczu – 68%, MCB w Krasnem – 59%, WCHiRZ w Poznaniu – 57% (wykres 7). Analiza ta pokazuje różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami inseminacyjnymi, które w swoich programach bazują na polskiej hodowli (SHiUZ w Bydgoszczy), w stosunku do pozostałych spółek, które w dużej mierze wspierają się importem młodych buhajów zgenomowanych za granicą.

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę 10 najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 157 jednostek indeksu PF i 2841 zł IE. Różnica w średniej wartości hodowlanej pomiędzy top 10 buhajów pochodzących tylko z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących również z innych źródeł genetycznych wynosi 2 jednostki indeksu PF, na korzyść top z buhajami z importu. Jeżeli porównamy te dwie grupy zwierząt pod względem Indeksu Ekonomicznego, to top 10 tylko polskich buhajów ma o 9 zł wyższy indeks w porównaniu z top 10 buhajów pochodzących z różnych krajów (tabela 4).

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie

W artykule tym przedstawiliśmy analizę wartości hodowlanej buhajów po ocenie 2023/1.

• Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2023/1 jest o 1 jednostkę wyższa niż w ocenie 2022/3 i wynosi 135 jednostek indeksu PF.
• Młode buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnio wyższą wartość hodowlaną wyrażoną indeksem selekcyjnym PF o 18 jednostek oraz 776 zł IE w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.
• Występuje znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego w latach 2018–2022.
  W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 62% stanowią buhaje urodzone w Polsce.
  Na liście top 100 najwyżej ocenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 55%. Ich średni IE wynosi 2573 zł i jest wyższy od średniego IE buhajów top 100, który wynosi 2566 zł.
  Na liście top 10 znajdują się 3 polskie buhaje: BJ Cezar (PF = 158), BJ Balans (PF = 158) i Danko Cirkus (PF = 157).  