Jak planować żywienie krów

W latach, kiedy występują niekorzystne warunki pogodowe dla uzyskania optymalnej ilości surowca i w celu wytworzenia niezbędnej ilości paszy dla bydła mlecznego, ważne jest policzenie, ile mamy pasz i na jakim poziomie możemy je wykorzystać aby nakarmić nasze zwierzęta. Skala i kierunki produkcji w gospodarstwie zajmującym się chowem i hodowlą bydła wymagają opracowania preliminarza pasz dostosowanego do możliwości produkcyjnych, z uwzględnieniem powierzchni poszczególnych upraw, uzyskiwanych plonów, wielkości stada, zapotrzebowania na składniki pokarmowe.

tekst: Zbigniew Wróblewski, zdjęcia: Dagmara Robakowska

Preliminarz pasz jest rocznym harmonogramem zapotrzebowania na pasze wszystkich grup produkcyjnych bydła w gospodarstwie, z uwzględnieniem liczby zwierząt w każdej grupie. W oborach hodowlanych, w których krowy przez cały rok żywione są alkierzowo systemem PMR lub TMR i nie korzystają z pastwiska, przyjmuje się jeden okres żywienia. Preliminarz układamy na podstawie analizy zbiorów w poprzednich latach, co pozwala hodowcy odpowiedzieć na pytania:

• Czy w nadchodzącym roku wystarczy pasz z własnej produkcji dla wszystkich zwierząt?
• Ile i jakich komponentów trzeba będzie dokupić oraz co się bardziej opłaca?
• Czy nie trzeba będzie zmienić struktury użytków i zasiewów w gospodarstwie, np. przeznaczyć części gruntów ornych, do tej pory wykorzystywanych pod uprawę zbóż, do produkcji zielonek i kukurydzy z przeznaczeniem na kiszonkę?

Tworzenie preliminarza jest jednym z podstawowych elementów właściwego zarządzania żywieniem w stadach bydła mlecznego. Częścią takiego harmonogramu jest bilans paszowy, czyli zestawienie ilości posiadanych pasz z zapotrzebowaniem wszystkich zwierząt w stadzie. Określenie zapotrzebowania poszczególnych grup bydła na pasze należy rozpocząć od obliczenia średniorocznego stanu zwierząt w gospodarstwie. W tym celu pomocne może być opracowanie obrotu stada. Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka w swojej ofercie dla obór ocenianych w raportach wynikowych udostępnia strukturę stada RW-1 STADO. Sposobem oszacowania niezbędnej ilości pasz, które hodowca musi wyprodukować oraz zakupić, jest określenie zapotrzebowania z wykorzystaniem stosowanych dotychczas dawek pokarmowych, pod warunkiem niewprowadzania do nich nowych komponentów. Dawka pokarmowa jest ilościowym zestawieniem poszczególnych pasz, które pokryją zapotrzebowanie zwierzęcia na składniki pokarmowe w ciągu doby. Podczas bilansowania dawek pokarmowych powinno się brać pod uwagę rzeczywistą zawartość składników pokarmowych w paszach wchodzących w skład dawki, uzyskiwaną na podstawie wykonanej analizy laboratoryjnej. PFHBiPM w swoich strukturach posiada dwa laboratoria oceny pasz: w Jeżewie Starym i w Kobiernie.

Bilansowanie dawek pokarmowych powierzamy doświadczonym doradcom żywieniowym. Usługi niezależnego i profesjonalnego doradztwa żywieniowego od 15 lat oferuje Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka.

Zapotrzebowanie obliczamy, stosując poniższy wzór:
Y = A × B × C + D, gdzie:
Y – zapotrzebowanie na pasze objętościowe w kg,
A – dzienna dawka pasz objętościowych w kg na sztukę,
B – liczba zwierząt,
C – liczba dni żywienia,
D – rezerwa paszowa.

Ustalając roczny preliminarz pasz, należy zawsze uwzględnić niezbędne rezerwy poszczególnych pasz (we wzorze wartość D), które powinny wynosić: 5% dla pasz treściwych, 10% dla pasz objętościowych suchych, 20–30% dla pasz objętościowych soczystych. Obliczone dawki poszczególnych pasz dla wszystkich grup żywieniowych należy pomnożyć przez dni przebywania zwierzęcia w tych grupach oraz ich ilość (wynikającą z obrotu stada). Określając roczne zapotrzebowanie na paszę objętościową, należy dodatkowo uwzględnić jej zapas na co najmniej 2 miesiące, wynikające z niezbędnego czasu na zakończenie procesu zakiszania i uzyskanie stabilności tlenowej kiszonki. Rezerwa ta może być również przydatna, jeśli się okaże, że w następnym roku uzyskane plony będą niższe od zakładanych.

Obliczenia powierzchni paszowej wykonuje się na podstawie zapotrzebowania na poszczególne pasze objętościowe (kiszone, suszone). W tym celu uzyskaną z preliminarza ilość pasz dzielimy przez plon z 1 ha. Należy w tym miejscu rozróżnić plon zielonej masy zielonek od plonu siana czy kiszonek uzyskiwanych z masy zielonej surowca.

Przykład: plony zielonki z trwałych użytków zielonych – plon świeżej zielonki z 1 ha użytków zielonych może wynieść 40 t, podczas gdy w przeliczeniu na sianokiszonkę będzie to już 16–18 t (przy zawartości suchej masy ok. 40%), natomiast siana – jedynie ok. 7 t/ha. Podczas określania zapotrzebowania na poszczególne pasze objętościowe (głównie kiszonki) należy uwzględnić straty powstające zarówno w ich produkcji, jak i w trakcie magazynowania i wybierania. Nawet w prawidłowo sporządzonych i zabezpieczonych pryzmach mogą wynieść one 15–25%, dlatego zaleca się uwzględnić dodatkową rezerwę na poziomie ok. 10% rocznego zapotrzebowania na poszczególne pasze kiszone.

Przykład: roczne zapotrzebowanie na kiszonkę w danym gospodarstwie plus 2 miesiące (czas do momentu otwarcia silosu) wynosi 400 t, po uwzględnieniu strat w trakcie całorocznego przechowywania (zakładamy 20%) oraz rezerwy (zakładamy 10%), konieczne jest zaplanowanie dodatkowej produkcji na poziomie ok. 120 t kiszonki. Wartości te mogą się różnić pomiędzy poszczególnymi gospodarstwami.

Ostatnim krokiem jest określenie powierzchni, która jest niezbędna, aby uzyskać oszacowaną wcześniej ilość paszy. W tym celu podzielimy zapotrzebowanie na paszę przez średni plon określonej rośliny uzyskiwany w naszym gospodarstwie.

Przykład: w gospodarstwie potrzeba 500 t kiszonki z kukurydzy. Uzyskiwany przeciętny plon kukurydzy (z poprzedniego roku) wynosi 50 t zielonej masy z 1 ha (plon kiszonki jest mniejszy i wynosi ok. 75% plonu zielonej masy, czyli ok. 37,5 t), dlatego powierzchnia przeznaczona pod uprawę kukurydzy powinna wynosić w przybliżeniu 13 ha. Analogiczne przeliczenia należy przeprowadzić w odniesieniu do wszystkich pasz objętościowych i treściwych produkowanych w gospodarstwie.

Pasze wytworzone w gospodarstwie muszą być odpowiednio przechowywane, tak aby ograniczyć możliwe straty oraz zapewnić im jak najlepszą jakość. Podczas projektowania oraz budowy silosów i innych miejsc magazynowania pasz konieczna jest znajomość średniej masy 1 m3 poszczególnych pasz objętościowych i zbóż, która wynosi:

• kiszonka z kukurydzy: 650–700 kg,
• kiszonka z zielonek świeżych: 700–800 kg,
• kiszonka z zielonek przewiędniętych: 550–650 kg,
• kiszonka z zielonek podsuszonych: 500–600 kg,
• sianokiszonka: 400–500 kg,
• siano łąkowe luzem: 60–80 kg,
• siano łąkowe prasowane w belach: 100–200 kg,
• siano z lucerny prasowane w belach: 100–250 kg,
• słoma prasowana: 280 kg,
• ziarno jęczmienia: 580–640 kg,
• ziarno kukurydzy: 700–800 kg.

Znajomość tych wartości może być również pomocna w planowaniu transportu poszczególnych pasz z pola do gospodarstwa czy innego miejsca ich składowania. Analizując przykład oszacowanego bilansu pasz dla krowy mlecznej gdzie, obliczona ilość potrzebnej kiszonki z kukurydzy to 4,5 t świeżej masy możemy wyliczyć zapotrzebowanie dla całego stada krów. Stado liczy 50 sztuk krów to zapotrzebowanie wynosi 225 t. Ilość kiszonki z kukurydzy, którą należy zapewnić dla całego stada, liczącego 50 sztuk, wynosi 225 t. Aby obliczyć objętość silosu na kiszonkę, należy 225 t podzielić przez 0,650 t (masa 1 m3). Objętość naszego silosu wynosi ok. 350 m3. Ograniczanie strat składników pokarmowych oraz ilości niedojadów, straty składników pokarmowych oraz suchej masy mogą powstawać na każdym etapie produkcji pasz. Pewien ich poziom w trakcie sporządzania pasz konserwowanych przez suszenie i kiszenie jest niemożliwy do uniknięcia oraz niezależny od rolnika. Są to np. straty wynikające z procesów fizjologicznych roślin, trwających jeszcze po ich zbiorze. Mogą to być również szkody spowodowane działalnością czynników atmosferycznych. W produkcji pasz ważne jest, aby nie generować dodatkowych strat zależnych od człowieka, do których możemy zaliczyć m.in.:

• straty polowe (jakościowe i ilościowe) powstające w czasie wegetacji roślin, związane z aktywnością szkodników (owadów, bakterii, wirusów, nicieni, polowych grzybów pleśniowych);
• straty powstające na skutek niewłaściwej agrotechniki, uprawy zbóż w monokulturze bez zmianowania, braku lub nieprawidłowej ochrony itp.;
• szkody wynikające z niewłaściwego terminu zbioru zielonek, obniżania zawartości białka i łatwo dostępnych składników pokarmowych, fermentujących cukrów, postępujące wraz z opóźnianiem zbioru i wegetacji i jednoczesnym wzrostem zawartości ligniny przy spadku stopnia strawności;
• straty powstające bezpośrednio w trakcie produkcji pasz objętościowych – związane z nieprawidłową technologią i techniką konserwacji, prowadzącą do namnożenia mikroflory patogennej i uzyskania niewłaściwego kierunku fermentacji: zbyt niskie koszenie zielonki, nieprawidłowe rozdrobnienie surowca, zanieczyszczenie zakiszanego materiału ziemią i obornikiem, niedostateczne ubicie surowca, niestosowanie dodatków kiszonkarskich w przypadku surowców trudno się kiszących;
• straty związane z nieprawidłowym przechowywaniem i wybieraniem kiszonek;
• brak zabezpieczenia ścian silosu, stosowanie folii słabej jakości, nieprawidłowe przykrycie wierzchniej warstwy kiszonki, niezabezpieczenie paszy przed dostępem zwierząt. 