Muzeum Mleka w Grajewie – nie tylko atrakcja turystyczna

Od 2016 roku na Podlasiu, w Grajewie, funkcjonuje jedyne w Polsce interaktywne Centrum Tradycji Mleczarstwa – Muzeum Mleka. Jego ekspozycja muzealna i multimedialna angażuje zwiedzających niezależnie od wieku do poznawania historii spożywania i przerobu mleka przez człowieka. Grajewskie muzeum prowadzi także działalność edukacyjno-kulturalną skierowaną zwłaszcza do dzieci, ponadto jest tutaj certyfikowany punkt informacji turystycznej o tym regionie.

tekst: RYSZARD LESIAKOWSKI
zdjęcia: AGNIESZKA POTOCKA, ARCHIWUM MUZEUM MLEKA, RYSZARD LESIAKOWSKI

Na ekspozycję w Muzeum Mleka w Grajewie składa się siedem stref, w których zwiedzający poznają różne aspekty związane z mlekiem. – W naszym muzeum każdy zwiedzający znajdzie coś interesującego. Preferujemy udzielanie informacji w drodze interaktywnych zadań, co przyciąga dzieci i dorosłych – mówi pani Marlena Tarasewicz, specjalista ds. promocji i informacji turystycznej w grajewskim Muzeum Mleka.

Łąka – strefa I
Zwiedzanie muzeum rozpoczyna się od zainscenizowanej łąki, na której pasą się zwierzęta najczęściej występujące w naszym kraju i kojarzone z produkcją mleka. Spotykamy w tym miejscu manekiny krowy, owcy i kozy. Zwiedzający dowiadują się, że w innych regionach świata mleko jest pozyskiwane także od bawołów i wielbłądów. W scenerii łąki prezentowana krowa jest barwy czerwonej, co nawiązuje do rasy polskiej czerwonej. Manekiny zwierząt są wyposażone w monitory, które w języku polskim oraz trzech językach obcych wyświetlają informacje i ciekawostki o zwierzętach, w tym m.in. o wydajności mlecznej. Zwiedzający dowiadują się o wyparciu bydła czerwonego przez bardziej wydajną rasę czarno-białą, która aktualnie dominuje w naszym kraju. Obecnie krowy rasy polskiej czerwonej objęte są programem odbudowy bioróżnorodności (podobnie jak bydło białogrzbiete oraz ras polskiej czerwono-białej, polskiej czarno-białej i simentalskiej).

Historia i kultura – II strefa
Zwiedzając muzeum, dowiadujemy się, że spożywanie mleka ewoluowało wraz ze zmianą sposobu życia człowieka, który będąc ssakiem, spożywał je jako pierwszy pokarm. Gdy prowadził koczowniczy i łowiecki tryb życia, tylko dzieci były karmione mlekiem swoich matek. Osiadły tryb życia zaowocował udomowieniem zwierząt i łatwym dostępem do ich mleka. Początkowo spożycie mleka przez osoby dorosłe skutkowało zaburzeniami pokarmowymi, ponieważ organizmy wszystkich dorosłych ssaków, w tym również człowieka, nie wytwarzały laktazy, tj. enzymu trawiącego laktozę. W drodze ewolucji gen odpowiedzialny za wytwarzanie tego enzymu rozpowszechniał się i spożywanie mleka u coraz większej populacji ludzi nie powodowało zaburzeń trawiennych. W regionach, gdzie od tysięcy lat hodowano bydło, owce, kozy, wielbłądy, ludzie nie cierpią z powodu niestrawności laktozy.

W tej strefie ekspozycji zwiedzający dowiadują się także o zróżnicowanym składzie mleka różnych ssaków. Prezentowane są też wynalazki, które były krokami milowymi w rozwoju technologii przetwórstwa tego surowca. Istotnym etapem było wynalezienie w 1878 roku przez Gustafa de Laval wirówki do mleka, co usprawniło pozyskiwanie śmietany. Pierwszą szklaną butelkę do mleka wyprodukowano w 1884 roku w stanie Nowy Jork.

W strefie „Historia i kultura” natkniemy się na interaktywne monitory z zadaniami do wykonania przez zwiedzających (np. odnajdywanie różnic między obrazkami). Inną zabawą jest wyjaśnienie frazeologizmów powiązanych z mlekiem, jak np. mleko się rozlało. Natomiast najmłodsze dzieci aktywuje układanka z puzzli.

Mleko było też inspiracją dla poetów i malarzy. Wiersze o nim pisali m.in. Jan Brzechwa i Julian Tuwim.

Prezentowane są także ciekawostki ze świata. Jedna dotyczy mężczyzn z etiopskiego plemienia Bodi, którzy w ramach obchodów Nowego Roku uczestniczą w konkursie na najpiękniejszy brzuch. Aby brzuch był okazały, konieczna jest specjalna dieta, której podstawą jest mleko, krew bydlęca i miód. Natomiast w północno-zachodniej Afryce, w Mauretanii, ideałem piękna kobiety jest otyłość, co ma świadczyć o zamożności w regionach dotykanych okresowymi suszami. Proces tuczenia zaczynał się już w dzieciństwie, dziewczynki są zmuszane do jedzenia kuskusu, daktyli i picia dużych ilości tłustego mleka. Oczywiście ten ideał piękna jest na cenzurowanym z uwagi na wiele problemów zdrowotnych. Walka z otyłością jest trudna, ponieważ w wielu regionach Afryki warunkuje ją tradycja.

Powrót do przeszłości – strefa III
Ekspozycja w tej strefie jest inscenizacją obory. Jak informuje pani Marlena Tarasewicz, jest ona chętnie odwiedzana, zwłaszcza przez dzieci, ponieważ można tu wydoić krowę, która jest spokojna, nie rusza się i nie macha ogonem. Można również zobaczyć podstawowy sprzęt do przerobu mleka, a więc maselnice, prasy do wyciskania serwatki, wirówki do mleka. Jest ekspozycja baniek na mleko, używanych jako opakowanie na surowiec pozyskiwany bezpośrednio od krowy lub sprzedawane w sklepie z konwi.

Droga mleka – strefa IV
Ta część ekspozycji uzmysławia zwiedzającym złożoność procesów technologicznych, którym poddawane jest mleko, zanim trafi do konsumentów. Początek tej drogi znajduje się w gospodarstwach rolnych, w których surowiec jest produkowany, a jego jakość musi spełniać surowe wymagania, kontrolowane przez mleczarnie. Zwiedzający dowiadują się, że proces produkcji i przerobu mleka przebiega w surowym reżimie higienicznym, co jest podstawą wysokiej jakości gotowych produktów. W tej części ekspozycji można uzyskać informacje o polskim mleczarstwie, w którym dominują spółdzielnie mleczarskie zrzeszające rolników.

Bar mleczny – strefa V
Bary mleczne były w okresie PRL-u bardzo popularne – można było posilić się w nich za niezbyt duże pieniądze. Klimat tych miejsc bardzo dobrze wyreżyserowano w grajewskim Muzeum Mleka. Zapoznać się można tu z przykładowym jadłospisem. Prezentowana jest też kolekcja kartek na mleko i masło. – Informację o kartkach na produkty mleczne młodsze pokolenia przyjmują z niedowierzaniem – informuje pani Marlena. Ponadto w tej strefie na monitorach można obejrzeć zdjęcia i fragmenty filmów związanych tematycznie z barami mlecznymi.

Laboratorium – strefa VI
Ekspozycja ta w prosty sposób obrazuje m.in. skład mleka, które zawiera ok. 88% wody. Przedstawia to szklany cylinder z wodą, w którym znajdują się piłeczki w różnych kolorach symbolizujące składniki mleka, a więc węglowodany, białko, tłuszcz, składniki mineralne. W tym miejscu zwiedzający mają zadanie do wykonania. Otóż pływające piłeczki w cylindrze można wprowadzić w wir dzięki intensywnemu kręceniu korbą. Bardziej dociekliwi zwiedzający mogą obejrzeć przestrzenne modele wzorów chemicznych laktozy, kazeiny czy sprzężonego kwasu linolowego CLA. Oczywiście w laboratorium nie może zabraknąć mikroskopu, można tu zobaczyć w dużym powiększeniu, jak wyglądają próbki mleka świeżego, homogenizowanego, pasteryzowanego oraz mleka w proszku i sera Brie. W strefie „Laboratorium” także najmłodsze dzieci podczas grupowego zwiedzania mogą uczestniczyć w eksperymencie związanym z mlekiem.

Mleko na co dzień – strefa VII
Po produkty mleczne sięgamy niemal codziennie, co obrazuje ekspozycja opakowań mleka, serów twardych, twarogów, śmietan, deserów mlecznych itp. Okazuje się także, że mleko ma zastosowanie w przemyśle kosmetycznym, do produkcji mydeł, kremów, odżywek do włosów. Zwiedzający mogą zabrać ze sobą ulotki z przepisami do samodzielnego wykonania toniku do twarzy oraz kąpieli w mleku.

Zwiedzanie muzeum wieńczy test, pozytywne odpowiedzi są nagradzane upominkiem, stanowiącym swoistą pamiątkę z pobytu w tym miejscu.

Należy pokreślić, że Muzeum Mleka w Grajewie otwarte jest na przyjmowanie gości z zagranicy. Wiele prezentowanych treści i informacji przetłumaczono na język angielski, niemiecki, rosyjski. Ponadto jest możliwość wypożyczenia na czas zwiedzania muzeum przewodników w tych językach oraz w języku hiszpańskim i ukraińskim. – W ciągu blisko siedmiu lat funkcjonowania gościliśmy turystów z terenu całej Polski oraz m.in. z Łotwy, Litwy, Irlandii, Hiszpanii, Niemiec, USA, Wielkiej Brytanii, Portugalii, Włoch, Grecji, Rumunii, Chorwacji, Rosji, Ukrainy, Belgii, Izraela, Czech, Słowacji, Francji, Chin, Szwajcarii, Szkocji, Białorusi, Szwecji, Kanady, Bułgarii, Luksemburga, Norwegii, Brazylii, Holandii i Finlandii – informuje rozmówczyni.
Co ciekawe, zorganizowane grupy dzieci mogą połączyć zwiedzanie ekspozycji muzealnej z udziałem w warsztatach edukacyjno-plastycznych lub tematycznych, skierowanych do różnych grup wiekowych oraz do dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. W ten sposób najmłodsi utrwalają zdobytą w muzeum wiedzę oraz mają możliwość rozwijania własnych zainteresowań. W muzeum znajduje się salka kinowa umożliwiająca prezentowanie filmów edukacyjnych i piosenek dla dzieci.

Inicjatywy edukacyjno-kulturalne
Jak informuje rozmówczyni, Muzeum Mleka to nie tylko ekspozycja muzealna, ale również bogata oferta kulturalna skierowana do różnych grup odbiorców. Główną grupą docelową są dzieci, dla których podczas roku szkolnego organizowane są cykliczne spotkania o kreatywnym charakterze, m.in. z Krówką Matyldą, muzealną maskotką, oraz spotkania w Klubie Przyjaciół Krówki Matyldy w sali zabaw dla dzieci w wieku 3–5 lat. W czasie ferii oraz wakacji najmłodsi mają okazję uczestniczyć w warsztatach edukacyjno-plastycznych oraz w balu na zakończenie ferii zimowych.
– Rodziny z dziećmi chętnie odwiedzają nasze muzeum, i to właśnie dla nich przygotowujemy wydarzenia plenerowe, takie jak Parada Krów przed budynkiem naszego muzeum oraz pikniki rodzinne z Krówką Matyldą, która odwiedziła m.in. Amerykę, Chiny i Wikingów – relacjonuje rozmówczyni. Jak wyjaśnia, w czasie zajęć dzieci poznają kulturę tych krajów, uczestniczą w warsztatach, np. wykonywały biżuterię Wikingów oraz malowały ich łódź, przygotowaną wcześniej z tektury przez pracowników muzeum. W pomalowanej łodzi ustawiono krzesła, na których usiadły dzieci zaopatrzone w wiosła. – W zajęciach tych uczestniczyła grupa rekonstrukcyjna Wikingów, która przebywała w namiocie, były też walki Wikingów – opowiada pani Marlena Tarasewicz. Podkreśla, że ważnym wydarzeniem plenerowym jest Światowy Dzień Mleka, które współorganizuje Spółdzielnia Mleczarska Mlekpol.

Pracownicy muzeum organizują także konkursy tematycznie związane z mlekiem. Jednym z nich był konkurs na projekt kartonu na mleko „Mleczne projektowanie”, ponadto przeprowadzane są konkursy kulinarne. W ubiegłym roku odbyła się piąta edycja konkursu kulinarnego skierowanego do mieszkańców powiatu grajewskiego powyżej 16. roku życia pt. „Słodkie sekrety… sernika”.
– Nie zapominamy o osobach dorosłych, do których skierowane są wydarzenia kulturalne, np. cykliczne spotkania z podróżnikiem, prelekcje propagujące zdrowy styl życia czy też płatne warsztaty. Ponadto uczestniczymy w ogólnopolskich wydarzeniach promujących kulturę oraz jej niematerialne dziedzictwo, takich jak Noc Muzeów, Weekend Seniora z Kulturą czy też Europejskie Dni Dziedzictwa – nadmienia rozmówczyni.

Co ciekawe, w budynku Muzeum Mleka w Grajewie mieści się wspomniany punkt informacji turystycznej, który znajduje się w wykazie Polskiej Organizacji Turystycznej oraz Podlaskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej i uzyskał stosowne certyfikaty tych organizacji. Muzeum to jest ciekawym miejscem turystycznym, w 2018 roku otrzymało Certyfikat Specjalny – Najlepszy Produkt Turystyczny, przyznany przez Polską Organizację Turystyczną. Rocznie grajewskie Muzeum Mleka odwiedza ok. 7 tys. turystów, a ok. 3,5 tys. mieszkańców wraz z turystami uczestniczy w organizowanych wydarzeniach kulturalnych i animacyjnych.
Centrum Tradycji Mleczarstwa jest miejscem przyjaznym rowerzystom na Wschodnim Szlaku Rowerowym Green Vello w kategorii – atrakcja turystyczna, co poświadcza stosowna rekomendacja. Oczywiście w tym punkcie informacji turystycznej dostępne są przewodniki i mapy turystyczne Podlasia.

Własne sprawy w swoich rękach
Działalność Muzeum Mleka w Grajewie doskonale wpisuje się specyfikę Podlasia. To tutaj zlokalizowane są największe polskie spółdzielnie mleczarskie. Co ciekawe, inicjatywa powołania Muzeum Mleka wypłynęła od samorządowych władz miasta Grajewa, a zamysłem było wzbogacenie oferty turystyczno-sportowej. Projekt obejmował budowę Muzeum Mleka oraz znajdującej się obok pływalni. Całość kosztowała ok. 18,3 mln zł, a dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego wyniosło ok. 9,9 mln zł. Oba obiekty dobrze świadczą o zaradności lokalnych władz samorządowych i trosce o rozwój Grajewa oraz regionu.

Należy podkreślić, że Muzeum Mleka jest oddziałem Grajewskiego Centrum Kultury, będącym jednostką budżetową należącą do miasta Grajewo. Muzeum, oprócz dotacji z budżetu miasta, uzyskuje wpływy ze sprzedaży gadżetów i biletów na ekspozycję muzealną, z wynajmu sal konferencyjnych oraz płatnych warsztatów i innych wydarzeń kulturalnych. – Bardzo dobrze układa się współpraca ze Spółdzielnią Mleczarską Mlekpol, która wspiera nas w wielu przedsięwzięciach – nadmienia pani Marlena Tarasewicz.

Z pewnością działalność muzeum w Grajewie kultywuje i popularyzuje tradycje mleczarskie Podlasia. Jego oferta jest niewątpliwie zaskakująco bogata i warto odwiedzić to miejsce. Więcej informacji o grajewskim Muzeum Mleka można znaleźć na stronie: www.muzeummleka.pl 