Analiza wyników kwietniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Pierwsza ocena wartości hodowlanej buhajów w 2024 roku została opublikowana w kwietniu wspólnie przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy i Centrum Genetyczne Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Celem prezentowanej analizy wartości hodowlanej buhajów najliczniejszej w Polsce rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców i tym samym skuteczności pracy hodowlanej. Analizowana subpopulacja składa się z buhajów inseminacyjnych biorących udział w krajowych programach hodowlanych. Buhaje te są zarejestrowane i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2019–2023 w liczbie 228 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2015–2019 w liczbie 217 szt. W sumie analizowana grupa zawiera 445 buhajów (w ocenie 2023/3 było 471 buhajów).
Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy hodowlane w Polsce w zakresie selekcji buhajów. Natomiast 22 buhaje w chwili publikacji oceny były własnością hodowców i zostały poddane genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji programów hodowlanych.

W niektórych porównaniach wykorzystano Indeks Ekonomiczny (IE), co pozwala pokazać potencjalne różnice w zyskach z produkcji mleka w zależności od wybranych ojców przyszłych pokoleń krów. Przełożenie jest proste, im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW
Średnia wartość hodowlana 445 szt. analizowanych buhajów po ocenie kwietniowej 2024 roku wynosi 141 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o 2 jednostki wyższa w porównaniu z oceną grudniową (wykres 1). Średnia wartość hodowlana buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym (IE) wynosi 1941 zł i jest wyższa o 84 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Na 1. miejscu w rankingu, z indeksem PF równym 167 jednostek, znajduje się polski buhaj Danko Celtic. Jego Indeks Ekonomiczny wynosi 3247 zł.

Analiza buhajów według roku urodzenia

Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia (tabela 1, wykres 2). Średnia wartość hodowlana buhajów urodzonych w latach 2015 i 2023 wynosi, odpowiednio 125 i 156 jednostek indeksu PF (+31 jednostek) i 1215 i 2613 zł IE (+1398 zł), co daje postęp hodowlany roczny na poziomie 3,9 jednostki indeksu PF i 174,8 zł IE.

Warto przeanalizować postęp genetyczny dla poszczególnych składowych indeksu PF. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2015 roku a najmłodszymi urodzonymi w 2023 roku różnice wynoszą, odpowiednio:

• produkcja: +22 jednostki, co stanowi roczny postęp 2,8 pkt (2,3%);
• pokrój: +15 jednostek, co stanowi roczny postęp 1,9 pkt (1,7%);
• płodność: +2 jednostki, co stanowi roczny postęp 0,3 pkt (0,3%);
• komórki somatyczne: +16 jednostek, co stanowi roczny postęp 2,0 pkt (1,8%);
• długowieczność: +21 jednostek, co stanowi roczny postęp 2,6 pkt (2,5%).

Roczny postęp genetyczny dla produkcji i długowieczności jest na podobnym poziomie 2,3% i 2,5%. Dla pokroju i komórek somatycznych postęp jest mniejszy i stanowi 1,7–1,8% rocznie, a dla płodności bardzo mały, bo tylko 0,3% rocznie.

W naszych artykułach za każdym razem przypominamy, że wszystkie informacje o pokryciach samic muszą być zarejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji. Informacje te po przetworzeniu wracają do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli rejestrowane dane nie są rzetelne i kompletne już u źródła, wówczas otrzymujemy niewiarygodną, wtórną informację o wartościach hodowlanych zwierząt, a przecież na tym bazujemy wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanej.

Na wykresie nr 2 widać przyspieszenie postępu hodowlanego w grupie buhajów urodzonych w latach 2019 do 2022. Na szczególną uwagę zasługują buhaje urodzone w 2021 roku, które charakteryzują się znacznie wyższą wartością hodowlaną dla większości cech w porównaniu z rocznikiem wcześniejszym. Słaby postęp hodowlany obserwujemy nadal dla cech płodności.

Analiza buhajów według właściciela

Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 3).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 143 jednostki indeksu PF i 2057 zł IE dla całej subpopulacji buhajów.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia

Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z ośmiu krajów (wykres 4). W subpopulacji 445 buhajów 64% stanowią osobniki urodzone w Polsce (2023/3 – 62%). Pozostałe buhaje pochodzą z Niemiec – 17% (2023/3 – 16%), Francji – 9% (2023/3 – 11%), Holandii – 8% (2023/3 – 8%), Danii – 1,4% i Hiszpanii 0,7%. W tej grupie znajduje się również po jednym buhaju pochodzącym z USA i Kanady.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Wartość hodowlana 100 najlepiej wycenionych buhajów (top 100) mieści się w przedziale indeksu PF od 153 do 167 jednostek (średni PF – 158) i 1802 do 3346 zł IE (średni IE – 2617 zł).

Różnica pomiędzy buhajem na 1. i 100. pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 14 jednostek. Trudno powiedzieć, czy to dużo, czy może jednak mało. Natomiast jeżeli weźmiemy pod uwagę różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego pomiędzy najlepszym buhajem w tym rankingu (ranking IE) Madtime (IE – 3346 zł) a najsłabszym Pogba (IE – 1802 zł), to uzyskamy wartość 1544 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 772 zł niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach i łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w dobrą genetykę.

W top 100 28 buhajów ma indeks PF na poziomie co najmniej 160 jednostek, natomiast w poprzednim sezonie były 24 buhaje z indeksem PF ≥ 160 jednostek. Aktualnie już 7 buhajów ma indeks PF ≥ 165 jednostek, w poprzednim sezonie były tylko 3 buhaje.

Duża różnorodność genetyczna buhajów

Buhaje z rankingu top 100 według indeksu PF pochodzą aż od 58 ojców i tylko 22 ojców ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Tym razem największą liczbę synów w rankingu top 100 (7) ma buhaj Pump, którego synowie mają wysoką średnią wartość hodowlaną – 158 jednostek indeksu PF, i wysoki IE – 2668 zł. Pump jest francuskim buhajem urodzonym w grudniu 2019 roku. Jego aktualny indeks PF wynosi 159 jednostek, a indeks IE – 2672 zł. Wywodzi się z amerykańskiej linii genetycznej: O. US3142041200 Aristocrat, O.M. US74186134 Gatedancer.

Na szczególną uwagę zasługuje również 5 synów polskiego buhaja Danko Alians, z wysoką średnią wartością indeksu PF równą 159 jednostek oraz IE – 2751 zł. Danko Alians urodził się w listopadzie 2020 roku. Buhaj ten, pomimo że dochował się już kilkuset synów, cały czas zajmuje bardzo wysoką lokatę w rankingu (24. pozycję) z indeksem PF równym 160 jednostek i IE – 2617 zł.

W rankingu top 100 znajduje się jeszcze jeden syn – Gieroj Mlek, polskiego ojca buhajów KZ Godryka.

Najwyższą średnią wartość hodowlaną posiada 3 synów buhaja Ridercup, mających średni indeks PF równy 163 jednostki i średni IE – 3009 zł.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą liczbę ich potencjalnych matek. Na ojców buhajów wybiera się również młode, dobrze wycenione buhaje ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany, zmniejszając odstęp między pokoleniami.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia

• najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 48 buhajów (w poprzedniej ocenie 51) ze średnim indeksem PF równym 159 jednostek i IE – 2653 zł;
• MCHiRZ w Łowiczu ma 20 buhajów (poprzednio 19) ze średnim indeksem PF równym 158 jednostek i IE – 2634 zł;
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 19 buhajów (poprzednio 17) ze średnim indeksem PF równym 157 jednostek i IE – 2479 zł;
• MCB w Krasnem ma 11 buhajów (poprzednio 12) ze średnim indeksem PF równym 159 jednostek i IE – 2681 zł;
• 2 buhaje ze średnim indeksem PF równym 155 jednostek i IE 2564 zł należą do innego właściciela niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:

• w grupie 19 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 95%, w Niemczech – 5%;
• w grupie 48 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 56%, w Niemczech – 27%, we Francji – 10%, w Holandii, Hiszpanii i Danii – po 2%;
• w grupie 20 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 35%, w Niemczech – 60%, w Kanadzie – 5%;
• w grupie 11 buhajów będących własnością MCB w Krasnem z Polski pochodzi 27%, z Holandii – 64%, z Niemiec – 9%.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 57% (w ocenie 2023/3 – 55%). Buhaje pochodzące z Niemiec stanowią 27% listy top 100, z Holandii – 8%, z Francji – 5%, z Kanady, Danii i Hiszpanii – po 1%.

Na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce, z bardzo dobrym średnim wynikiem 157 jednostek indeksu PF, zajmują znowu pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie, które wcześniej dominowały w rankingu.

W rankingu top 100 polskie buhaje pochodzą z 16 krajowych hodowli. Najwięcej z hodowli zarodowych HZZ Żołędnica i OHZ Lubiana (po 10 buhajów), co jest doskonałym wynikiem. Z Danko HR pochodzi 8 buhajów. PR Długie Stare wyhodowało 5 czołowych buhajów. Jednak na szczególne docenienie zasługują trzy hodowle indywidualne: Ryszarda Bobera i Bożeny Janowskiej, od których pochodzą po 4 buhaje, i Katarzyny Marzec, gdzie wyhodowano 1 buhaja znajdującego się w top 100 najwyżej wycenionych buhajów wpisanych do polskich ksiąg hodowlanych.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Średnia wartość indeksów selekcyjnych buhajów z rankingu top 10 wynosi 165 jednostek indeksu PF i 2885 zł IE (tabela 4).

Na liście top 10 na pierwszym miejscu znajduje się buhaj urodzony w Polsce Danko Celtic (PF – 167, IE – 3247 zł). Pozostałe buhaje są hodowli niemieckiej (5), holenderskiej (3) i francuskiej (1).

Buhaj Danko Celtic wyhodowany został w Danko HR. Urodził się w listopadzie 2022 roku i pochodzi po francuskim buhaju Pump (O.O. Aristocrat) i polskiej matce Danko Wiochna (O.M. Garett). Krowa Danko Wiochna jest na 5. miejscu najwyżej ocenionych pod względem indeksu PF krów w Polsce. Danko Celtic przekazuje na swoje córki wybitną produkcję mleka z wysoką zawartością suchej masy. Córki charakteryzują się doskonałym pokrojem, a zwłaszcza budową wymienia i jego zdrowotnością.

W ubiegłej wycenie na 1. miejscu rankingu był buhaj Charon, który w aktualnej wycenie jest na 8. pozycji. W wycenie 2023/2 najwyżej wycenionym buhajem był Glenn, aktualnie plasujący się na 5. miejscu listy.

Przeanalizujmy, jak w aktualnej wycenie plasują się pozostałe buhaje z listy top 10 wyceny 2023/3. Buhaj Madtime z 2. pozycji rankingu aktualnie spadł na 3. pozycję. Buhaj Dolars przesunął się z 3. na 11. lokatę (PF – 164, IE – 3240 zł). Danko Celtic z 4. pozycji w wycenie 2023/3 został liderem aktualnej wyceny. Fokus był 5., a w bieżącej wycenie spadł na 7. lokatę. Azuryt z 6. miejsca awansował na 2., a Gigantic z 7. na 4. lokatę. Glenn z 8. pozycji przesunął się w górę listy na 5. pozycję rankingu. Guiri w sezonie 2023/3 był na 9. miejscu w rankingu, a aktualnie zajmuje 6. miejsce. BJ Cezar w ubiegłym sezonie plasował się 10. na liście top 10, a obecnie jest 13. (PF – 163, IE – 2956 zł).

Od momentu gdy zostały połączone bazy genetyczne z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane większą jej dokładnością. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Tylko dwa buhaje, które były w top 10 rankingu 2023/3, aktualnie znalazły się nieznacznie poza rankingiem top 10. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po 9 różnych ojcach. Gladius ma 2 synów (tabela 5).

W top 10 oceny 2023/2 WCHiRZ w Poznaniu miało 6 buhajów, MCHiRZ w Łowiczu – 3 buhaje, a MCB w Krasnem – 1 buhaja. W ocenie 2023/3 WCHiRZ w Poznaniu miało 6 buhajów, MCHiRZ w Łowiczu i MCB w Krasnem – po 2 buhaje. W aktualnej ocenie sytuacja jest analogiczna jak w poprzednim sezonie oceny (wykres 5).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI

Analiza ta dotyczy buhajów urodzonych w okresie 2019–2023 (bez wyceny na córkach), gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych.

W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu. Należy jednak podkreślić, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt i unikatowych linii genetycznych, aby było wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie najmłodszych buhajów ocenionych genomowo kształtuje się na następującym poziomie: SHiUZ w Bydgoszczy – 100%, WCHiRZ w Poznaniu – 68%, MCB w Krasnem – 64%, MCHiRZ w Łowiczu – 59% (wykres 6).

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę dziesięciu najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 162 jednostki indeksu PF i 2869 zł IE. Różnica w średniej wartości hodowlanej pomiędzy top 10 buhajów pochodzących tylko z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących również z innych źródeł genetycznych wynosi tylko 3 jednostki indeksu PF i 16 zł IE na korzyść buhajów pochodzących z różnych krajów, w tym z Polski.

W top 10 polskich buhajów 7 należy do WCHiRZ w Poznaniu, 2 są własnością SHiUZ w Bydgoszczy a 1 należy do MCHiRZ w Łowiczu.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie

Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2024/1 jest o 2 jednostki indeksu PF i 84 zł IE wyższa niż w ocenie 2023/3 i wynosi 141 jednostek indeksu PF i 1941 zł IE.

Roczny postęp genetyczny buhajów urodzonych w latach 2015–2023 wynosi 3,9 jednostki dla indeksu PF i 174,8 zł dla IE.

W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 64% stanowią buhaje urodzone w Polsce. Na liście top 100 polskie buhaje stanowią 57%. Z sezonu na sezon w czołówkach rankingu znajduje się coraz więcej wartościowych buhajów pochodzących z polskich hodowli.

Buhaje urodzone w Polsce są ojcami buhajów rankingu oceny 2024/1.

Na liście top 10 polski buhaj Danko Celtic (PF – 167) zajmuje pierwszą pozycję. 