BCS a zdrowie krowy – cz. 2
Prawidłową kondycję krów zasuszonych można osiągnąć tylko dzięki prawidłowemu zarządzaniu nimi przez całą laktację. Hodowcy, którzy chcą określić BCS w swoim stadzie, powinni się skontaktować z doradcami żywieniowymi Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka, żywienie w okresie całej laktacji skutkuje bowiem prawidłową kondycją ciała u krów zasuszonych, co jest czynnikiem decydującym o udanej następnej laktacji.
tekst: Zbigniew Wróblewski
BCS – ocena kondycji ciała krów mlecznych miała początek w połowie lat 80. i obecnie jest szeroko akceptowaną praktyką zarządzania w wielu gospodarstwach hodowlanych. Podstawowym celem tej metody badania kondycji ciała jest ocena lub oszacowanie stanu energetycznego dawki pokarmowej i tłuszczu wewnętrznego poprzez zewnętrzną ocenę stanu organizmu. Wiele badań wykazało dodatnie korelacje między BCS a ilością odłożonego tłuszczu wewnętrznego nad żebrami i kręgami lędźwiowymi. Podstawowy system punktacji, który klasyfikuje krowy od jednego (wychudzone) do pięciu (nadmiernie otłuszczone), ma niewielką wartość, chyba że dane te są wykorzystywane do wprowadzania zmian w żywieniu i zarządzaniu. Zaleca się wykonanie punktowania krów cztery do pięciu razy w okresie laktacji. Zalecane terminy oceny to zasuszenie i wycielenie, dwa razy w ciągu pierwszych dwóch, trzech miesięcy laktacji i co najmniej jeden raz podczas drugiej części laktacji.
Panuje ogólne przekonanie, że krowy chude mogą mieć więcej problemów zdrowotnych. Jednak nie ma zbyt wielu badań potwierdzających tę hipotezę. Z drugiej strony, jest wiele badań sugerujących, że istnieje związek między nadmiernie otłuszczonymi krowami a upośledzoną odpowiedzią immunologiczną. Może to być spowodowane większą utratą kondycji po wycieleniu. U krów z BCS > 3,5 po wycieleniu występuje większe prawdopodobieństwo zachorowania na hipokalcemię niż u krów z BCS = 3,0. Może to wynikać ze zmniejszonego pobrania suchej masy dawki pokarmowej u sztuk nadmiernie otłuszczonych oraz wyższego zapotrzebowania na wapń do produkcji mleka. Ponadto krowy z BCS > 3,5 przy wycieleniu są bardziej narażone na rozwój ketozy niż krowy z BCS = 3,25. Badanie wykazało, że krowy z BCS < 2,50 lub >3,50 były odpowiednio o 13% lub 30% bardziej narażone na hipokalcemię niż krowy z BCS = 3,00.
Kondycja w dniu ocielenia i we wczesnej laktacji wiąże się z częstotliwością występowania zaburzeń i chorób metabolicznych u krów mlecznych, zwłaszcza ketozy. Ryzyko wystąpienia ketozy jest dwa razy większe w przypadku krów z BCS > 3,5 niż w przypadku sztuk, które wycielają się z BCS = 3,25; częstotliwość ketozy klinicznej i podklinicznej jest większa u krów z wysokim BCS. Tłuste krowy mobilizują więcej energii z rezerw ciała, co wpływa na zmniejszenie spożycia suchej masy i zwiększenie produkcji mleka; oba czynniki przyczyniają się do ryzyka wystąpienia chorób metabolicznych. Nadmierne otłuszczenie zwykle rozpoczyna się w ciągu ostatnich trzech do czterech miesięcy laktacji, kiedy produkcja mleka spada, ale poziom skrobi i pozostałych składników pokarmowych nie został odpowiednio zmniejszony. Inną przyczyną nadmiernego BCS jest przedłużający się okres zasuszenia lub źle zbilansowane żywienie w tym okresie (nadmiar energii).
Ryzyko zapalenia błony śluzowej macicy zwiększa się u krów o niskim BCS lub u tych, które zmieniają kondycję w dół w okresie zasuszenia. Krowy chudnące w okresie zasuszenia częściej narażone są na ryzyko dystocji. Zatrzymanie łożyska charakterystyczne jest głównie dla sztuk ze zbyt dobrą kondycją. Nowe badania wykazały większą wrażliwość na stres oksydacyjny i osłabienie funkcji układu immunologicznego u krów z kondycją wyższą niż 3,50, co się przyczynia do zwiększenia częstotliwości występowania stanów chorobowych.
Kulawizna dotyczy zarówno zwierząt tłustych, jak i chudych. Krowy o nadmiernym BCS w okresie zasuszenia mogą być narażone na stres spowodowany przenoszeniem dodatkowej masy ciała lub zmniejszonego pobrania suchej masy dawki pokarmowej po wycieleniu, co prowadzi do utraty BCS w miarę postępu laktacji. BCS < 2,00 powoduje więcej przypadków kulawizny, co prawdopodobnie spowodowane jest cieńszą poduszką tłuszczową, i w konsekwencji prowadzi do zwiększonej częstotliwości występowania owrzodzeń racic i choroby białej linii.
Idealne BCS w dniu ocielenia wynosi 3,25. Zostało to wykazane w wielu badaniach naukowych i doświadczeniach terenowych. Krowy z BCS powyżej 3,5 w czasie wycielenia pobierają mniej paszy po wycieleniu i mają niższą produkcję mleka. Krowy z BCS poniżej 3,0 w momencie wycielenia mają mniej tkanki tłuszczowej do mobilizacji, co często skutkuje niższą szczytową wydajnością mleka i mniejszą jego ilością w całej laktacji. Krowy chude, które nie poprawiają kondycji w czasie trwającej laktacji, mogą mieć problemy z płodnością i wydajnością mleka podczas kolejnego okresu laktacyjnego, jeśli kondycja nie zostanie przywrócona w końcowych fazach trwającej laktacji. Jednym z celów żywienia powinno być zapewnienie odpowiedniej energii w dawce pokarmowej w okresie środkowej i późnej laktacji, aby przywrócić kondycję organizmu, która została zmobilizowana we wczesnej fazie tego okresu. Tłuszcz ciała jest „depozytem w banku”, a krowa „wycofuje ten depozyt” w następnej laktacji, aby wyprodukować mleko. Aby „zdeponować” jeden punkt w skali BCS podczas laktacji, potrzeba energii z około 200 kg paszy treściwej (1 kg paszy treściwej na produkcję około 2,2 kg mleka) powyżej ilości zbilansowanej do produkcji mleka. Regularne monitorowanie BCS może być przydatne w śledzeniu zmian w okresie laktacji oraz w rozwiązywaniu problemów żywieniowych i zdrowotnych.
Sygnały świadczące o tym, że stan organizmu nie jest taki, jak powinien być, mogą obejmować wzrost o 5–10% częstotliwości występowania chorób metabolicznych lub braku szczytu i wytrwałości laktacji na oczekiwanym poziomie. Gdy zwierzęta nie są w odpowiedniej kondycji, pierwszą rzeczą do sprawdzenia jest program żywienia. Należy skoncentrować się na ilości pobieranej suchej masy paszy, określeniu poziomu włókna surowego (ADF i NDF), częstotliwości karmienia, smakowitości paszy. Jeśli te elementy są prawidłowe, należy ocenić poziom białka, energii, minerałów i witamin w dawce pokarmowej. Bardzo pomocne jest określenie ilości białka by-pass dostępnego w żwaczu oraz poziomów skrobi i tłuszczów. Dodatek tłuszczów z nasion roślin oleistych powinien stanowić nie więcej niż 5% całkowitej suchej masy dawki pokarmowej. Tłuszcze chronione nie powinny przekraczać 2% suchej masy dawki. Pamiętajmy, aby dodając tłuszcze do dawki, zwiększyć o 10%, w przeliczeniu na suchą masę, zawartość wapnia, magnezu i fosforu. Istnieją dowody wskazujące na to, że szybka utrata kondycji w okresie przejściowym może zmniejszyć szanse wyzdrowienia z chorób infekcyjnych.
Doskonałe żywienie w okresie laktacji skutkuje prawidłową kondycją ciała u krów zasuszonych, co jest czynnikiem decydującym o udanej następnej laktacji. Stan organizmu jest regulowany przez mechanizmy fizjologiczne i genetyczne i może łatwo wpływać na niego środowisko (poziom żywienia, obsada zwierząt). Okres przejściowy jest uważany za jeden z najtrudniejszych dla krów mlecznych i trwa od trzech tygodni przed porodem do trzech tygodni po porodzie. Jednym z głównych wyzwań w tym okresie jest fizjologiczny spadek spożycia w połączeniu ze wzrostem zapotrzebowania energetycznego (początek laktacji), co powoduje ujemny bilans energetyczny. To predysponuje krowy mleczne do mobilizacji tkanki tłuszczowej w celu uzupełnienia braku energii, co z kolei obniża ich kondycję. Nadmierna obsada zwierząt, nieodpowiednie żywienie i duża ilość chorób potęgują spadek spożycia suchej masy dawki, a krowy intensywnie mobilizują tkankę tłuszczową, w następstwie czego rozwija się ketoza, która jest ważnym czynnikiem ryzyka chorób metabolicznych i infekcyjnych, a także obniżoną produkcję mleka i płodność. Ponadto, ze względu na intensywną selekcję genetyczną w kierunku wyższej wydajności mlecznej, mobilizacja tkanki tłuszczowej została znacznie zintensyfikowana. Utrata masy ciała w okresie zasuszenia często się wiąże z większym prawdopodobieństwem stosowania w czasie laktacji leków przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych. Nastąpił też wyraźny spadek wskaźników rozrodu.
Utrzymanie większości zwierząt w pobliżu celu – 95% stada w dopuszczalnym zakresie BCS – jest osiągalne. Jeśli więcej niż 5% stada osiąga wyniki poza dopuszczalnym zakresem (powyżej lub poniżej), prawdopodobnie istnieją problemy wymagające natychmiastowej uwagi.
