Bilans genetyczny stada dobre narzędzie do pracy hodowlanej
Prowadzenie pracy hodowlanej zakłada świadome działania zmierzające do doskonalenia genetycznego zwierząt znajdujących się w stadzie. Cechą właściwą dla pracy hodowlanej jest wykorzystywanie do selekcji i kojarzenia wartości hodowlanych i obliczonych w oparciu o nie indeksów.
Tekst: Anna Siekierska
Hodowca, podejmując pracę hodowlaną, ustala dla swojego stada cel hodowlany, wskazując cechy, na doskonaleniu których będzie się skupiać w krótszej lub dłuższej perspektywie czasowej. Doskonalone są zwykle te cechy, które w największym stopniu wpływają na opłacalność hodowli. Patrząc z szerszego punktu widzenia – całej populacji danej rasy – cel hodowlany jest wyrażony przy pomocy indeksu, zawierającego najważniejsze ekonomicznie cechy. Przykładem jest indeks PF (Produkcja i Funkcjonalność), który łącząc w sobie najważniejsze oceniane cechy z nadanymi im optymalnymi wagami, odzwierciedla cel hodowlany zapisany w programie hodowlanym dla rasy PHF. Z punktu widzenia hodowcy, dążąc do celu hodowlanego, podejmuje on działania, które zapewnią mu z jednej strony – profity w środowisku ekonomicznym, w którym funkcjonuje, a z drugiej – pozwolą uzyskać zwierzęta lepsze genetycznie od swoich rodziców. Tu trzeba powiedzieć, że nie da się bezpośrednio na zwierzęciu ustalić jego wartości genetycznej. Można to zrobić posiadając wyniki użytkowości, np. wydajność mleka, urodzenia cieląt, ocenę pokroju, tj. tzw. fenotypy. Na tej podstawie, przy zastosowaniu skomplikowanych modeli matematycznych, można obliczyć, inaczej mówiąc – oszacować, wartość hodowlaną zwierzęcia. Jest ona tą częścią wartości genetycznej, którą rodzic może przekazać swojemu potomstwu. Znajomość wartości hodowlanych krów i jałówek w stadzie jest niezbędna hodowcy do podejmowania właściwych decyzji przy selekcji i kojarzeniu. Selekcja oznacza wybór rodziców następnego pokolenia, a kojarzenie jest doborem par spośród wyselekcjonowanych osobników.
Zadajmy sobie pytanie: skąd hodowca czerpie informacje o wartościach hodowlanych krów i jak je może wykorzystać w pracy hodowlanej ze swoim stadem? Oba wspomniane działania cechujące pracę hodowlaną – selekcja i kojarzenie – powinny się odbywać po ocenie wartości hodowlanych. Do roku 2014 dla materiału żeńskiego najbardziej popularnych w naszym kraju ras mlecznych (PHF, SM, RP) była szacowana wartość hodowlana tylko dla cech produkcji mleka i pokroju. Od sezonu wyceny 2014.1 (kwiecień 2014) nastąpił przełom w dostępie do wartości hodowlanych krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej PHF. Udostępnienie wartości hodowlanych w postaci indeksu PF krów otworzyło nowe możliwości podejścia do oceny stad rasy PHF pod względem genetycznym. Wprowadzenie indeksu PF dla samic pozwala na ich kompleksową ocenę pod względem wartości hodowlanej. Równie istotne jest to, że PF dla krów ma dokładnie taką samą strukturę jak PF dla buhajów. Należy podkreślić, że PF dla krów jest szacowany dla tych samic, które mają znane pochodzenie (ojciec, ojciec matki) oraz zarejestrowane własne wartości fenotypowe dla wszystkich cech wchodzących w skład indeksu.
Hodowcy poddający swoje krowy ocenie wartości użytkowej mają dostęp do informacji w formie papierowej, zamawiając raporty wynikowe. Dotyczy to m.in. raportu RW-7 „Wyniki wartości hodowlanych dla krów” oraz raportu RW-3 „Analiza cech płodności”. Te raporty są również udostępnione w formie elektronicznej poprzez portal Hodowca online. Informacje odnoszące się do poszczególnych krów wymagają czasochłonnej analizy, aby wyciągnąć jakieś wnioski. Dobrym rozwiązaniem może być połączenie danych z kilku raportów oraz możliwy wpływ odbiorcy na prezentację wyników, co określa się popularnie terminem „interaktywność”. Taki właśnie cel – nowe podejście do prezentacji wyników wartości hodowlanych oraz pokryć, aby ułatwić hodowcy pracę hodowlaną – towarzyszył nam przy tworzeniu funkcjonalności o nazwie „Bilans genetyczny stada” na portalu Hodowca online.
Do ikonek symbolizujących dostępne operacje dodano rysunek fragmentu łańcucha DNA, którego kliknięcie uruchamia aplikację (zdj. 1).
Wyniki oceny wartości hodowlanych dla krów są prezentowane z poziomu całego stada i z poziomu określonych grup zwierząt. Dodatkowym elementem, mogącym zainteresować użytkowników Hodowcy online, jest porównanie wyników obory z czterema terytorialnymi grupami odniesienia, jakimi są: powiat, województwo, Region Oceny, gdzie znajduje się obora, oraz kraj.
Pierwsza zakładka „Bilans genetyczny obory” zawiera średnie wielkości wartości hodowlanych ostatniej zarejestrowanej oceny dla krów znajdujących się w stadzie w momencie jej wykonania. Hodowca może wybrać, do której grupy odniesienia w danym momencie chce porównać wyniki swojego stada (zdj. 2).
Wyniki wartości hodowlanych obejmują indeks PF i jego podindeksy oraz oszacowania dla cech produkcji mleka i „starego” indeksu produkcyjnego. Kolory zastosowane dla wartości hodowlanych w kolumnie „Obora” pozwalają się szybko zorientować w poziomie wyników. Na zielono zaznaczone są wielkości przewyższające średnią grupy terytorialnej. Kolor czarny oznacza ten sam poziom porównywanego wskaźnika w oborze i w grupie odniesienia, natomiast kolorem czerwonym oznaczone są wielkości, które w oborze są niższe niż w porównywanej grupie odniesienia. Trzeba tu wyjaśnić, że różnica w ilości sztuk z oszacowanym indeksem PF i podindeksami oraz wartościami hodowlanymi dla produkcji mleka, występująca zarówno w oborze, jak i w porównywanej grupie terytorialnej, jest rzeczą normalną. Mniejsza liczba krów z indeksami oznacza, że brakuje któregoś wskaźnika potrzebnego do obliczenia jednego z podindeksów tworzących indeks PF. (zdj. 3).
Powyższa tabela daje hodowcy ogólny pogląd na to, jaki przeciętny potencjał genetyczny w zakresie poszczególnych cech lub grup cech posiadają krowy w jego stadzie. Ta informacja powinna być pomocna w ustaleniu celu hodowlanego dla obory. Należy tu podkreślić, że cel hodowlany może być zrealizowany w warunkach prawidłowej hodowli, gdy stworzy się równowagę między genetyką i warunkami środowiska, w jakim bytują krowy (żywienie, sposób utrzymania, dobrostan).
