Choroby i szkodniki użytków zielonych

Prawidłowo prowadzone użytki zielone mogą dostarczyć ogromnych ilości wartościowej paszy dla bydła, dlatego warto o nie odpowiednio zadbać. Niewłaściwy sposób użytkowania, złe nawożenie i brak pielęgnacji sprzyjają rozprzestrzenianiu się chwastów, występowaniu chorób i żerowaniu szkodników.

tekst: Anna Jatkowska, doradca Żywieniowy PFHBiPM, zdjęcia: Zofia Borowska-Dobrowolska
zdjęcie: Yue Jin, USDA Agricultural Research Service, zdjęcie: Kenneth Catania, Vanderbilt University

Trawy – choroby pochodzenia grzybowego
Choroby grzybowe przejawiają swoją szkodliwość nie tyle przez obniżanie plonów zielonki, ile głównie przez toksyny, które powodują zatrucia i schorzenia zwierząt żywionych zainfekowaną paszą.

Pleśń śniegowa
– pojawia się zazwyczaj wczesną wiosną po długiej i śnieżnej zimie. Obserwuje się dość rozległe płaty darni pokryte pajęczyną srebrno- lub szaroróżowej grzybni zawieszonej na liściach i źdźbłach traw. Powoduje to znaczne przerzedzenie runi. Szczególnie silnie są porażane życice i wiechliny. Głównym sprawcą choroby jest grzyb Microdochium nivale (Fr) Samuels Hall. Jego rozpowszechnianiu sprzyja niska temperatura powietrza (1–5°C), wysoka wilgotność powietrza i gleby.

Pałecznica traw
– wywołują ją grzyby z rodzaju Typhula. Występuje z reguły w mniejszym nasileniu. Pojawia się po roztopieniu śniegu, przy dużej wilgotności gleby. Atakuje głównie życice, kostrzewę łąkową i kupkówkę pospolitą. Widać wówczas szarą pleśń, pokrywającą placowo zamarłe trawy. Między liśćmi i w pochwach liściowych osadzone są małe, okrągłe i twarde sklerocja grzybów.
Rdze
– często pojawiają się w zbiorowiskach trawiastych. Łatwo je rozpoznać po długich poduszkowatych smugach skupień zarodników występujących na zaatakowanych liściach i źdźbłach. Najpierw są rdzawobrunatne, później czarne. Powodują przedwczesne zamieranie liści i zmniejszenie liczebności pędów. Ruń opanowana przez rdze jest silnie toksyczna dla zwierząt.

Najczęściej występujące rdzy to:

• rdza źdźbłowa
  • spotykana głównie na kupkówce, rajgrasie wyniosłym, wyczyńcu łąkowym i mietlicy białawej
• rdza wieńcowa
  • pojawia się na liściach i pochwach liściowych życicy trwałej, kostrzewy łąkowej i wyczyńca łąkowego
• rdza koronowa
  • występuje na liściach mietlic, kupkówki pospolitej, tymotki łąkowej i mozgi trzcinowatej.

Zwalczanie rdzy polega przede wszystkim na eliminowaniu żywicieli pośrednich – berberysu, jaskrów, żywokostu. Zwiększone dawki nawozów fosforowo‑potasowych, wspomagane azotem, również częściowo ograniczają nasilenie występowania choroby. Przy zakładaniu nowego użytku zielonego można sięgnąć po odmiany o zwiększonej odporności na rdze.

Brunatna plamistość
– atakuje najsilniej wiechlinę łąkową i życicę trwałą, a także kostrzewę czerwoną. Choroba powoduje barwne plamy na liściach. Może uszkadzać korzenie i rozłogi traw. Plamy występujące na liściach mają kształt wydłużonego owalu, są ciemnobrązowe, w środku wybielone, a na ich obrzeżach obserwuje się okalającą żółtą strefę, np. na życicy trwałej. Przyczyną choroby są grzyby. Jej rozwojowi można zapobiegać, poprawiając przepuszczalność gleby (aeracja) i usuwając obumarłe resztki roślin z runi (wertykulacja).

Głownie liściowe i smugowe
– mogą pojawić się na różnych gatunkach traw, najczęściej występują na roślinach wiechliny łąkowej i tymotki łąkowej. Skupienia zarodników ułożone są w postaci smug na blaszkach i pochwach liściowych, a niekiedy też na źdźbłach. Grzyby zimują w postaci grzybni w systemie korzeniowym, a wiosną niszczą nowo wyrastające pędy i liście. Porażone rośliny zatrzymują się we wzroście, a z nastaniem ciepłej i suchej pogody latem szybko obumierają. Zdolność kiełkowania zarodników wzrasta w warunkach dużej wilgotności i wysokich temperatur powietrza. Jednym ze sposobów zwalczania głowni jest wczesne koszenie runi wiosną i intensywne nawożenie fosforowo-potasowe.

Mączniak prawdziwy traw
– tworzy biały nalot i smugi na liściach i na źdźbłach. Najsilniej poraża rośliny wiechliny łąkowej, ale też występuje na mietlicy białawej, życicy trwałej i na kostrzewach. Z większym nasileniem pojawia się w latach wilgotnych i na mokrych glebach. Ogranicza asymilację i w ten sposób obniża plon. Najskuteczniej zwalcza się go przez osuszenie terenu, przyspieszenie koszenia runi i intensywne nawożenie fosforowo-potasowe połączone z wapnowaniem gleb.

Pochewczak pałkowaty
– wytwarza zwartą powłokę grzybni, obejmującą wybijające się w górę źdźbła, i uciska przy tym rozwijający się kwiatostan. Grzybnia ma barwę najpierw białą, później przechodzącą w pomarańczową. W runi atakowane są głównie tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa i kupkówka pospolita. Pochewczak jest dość groźny, jeżeli pojawia się wczesną wiosną. Całkiem skutecznie można go zwalczyć przez wczesne skoszenie łąki. Znacznie większe zagrożenie stanowi na plantacjach nasiennych traw.

Szkodniki użytków zielonych
Na łąkach i pastwiskach pojawiają się i żerują różnorodne szkodniki. Do najgroźniejszych należą drutowce, pędraki chrabąszczy i larwy komarnicy łąkowej. Często uchodzą uwadze ze względu na małe rozmiary bądź bytowanie w glebie. Odpowiednie warunki do zaatakowania roślin stwarzają zaniedbania w gospodarowaniu: niewykoszone kępy po odchodach i niedojadach, pozostawianie odchodów, a na łąkach opóźnianie terminów koszenia, dopuszczenie do rozluźnienia darni.

Drutowce – są szczególnie niebezpieczne na świeżo zagospodarowanych łąkach i pastwiskach. Przy braku pożywienia pochodzącego ze starej przeoranej darni i korzeni żywią się młodymi roślinami posianych mieszanek. Najsilniej mogą atakować mietlicę białawą, wiechlinę łąkową i życicę trwałą.

Pędraki chrabąszczy (majowego i kasztanowca) – mogą występować na glebach łąkowych po silnym obniżeniu lustra wód gruntowych i szybko postępującej zmianie struktury gleby (zbicie). Pędraki podgryzają korzenie traw, przez co następuje żółknięcie i więdnięcie pędów.

Larwy komarnicy łąkowej – mogą powodować większe ubytki roślin przy masowym nagromadzeniu, zwłaszcza na glebach próchniczych. Podgryzają korzenie roślin tak, że w darni mogą powstawać rozległe puste miejsca. Szczególnie chętnie żerują na koniczynach. Do składania jaj dorosłe owady przyciągają kępy zaniedbanej runi, niedojady, kępy sitów, śmiałka darniowego i ostów.

Krety – niszczą w glebie szkodniki (drutowce, pędraki chrabąszczy) i niestety pożyteczne dżdżownice. W dużym nasileniu doprowadzają glebę do nadmiernego rozluźnienia i niszczą darń przez tworzenie kopców. Na wyrzuconej przez krety ziemi łatwo kiełkują nasiona chwastów. 