Jak prawidłowo zarządzać siarą?
Każdy hodowca bydła mlecznego wie, że aby stworzyć solidne stado pod względem wydajności mleka, trzeba dobrze zaopiekować się nowo narodzonymi cielętami.
tekst: Jakub Sierszulski
Cielę rodzi się z nie w pełni rozwiniętym układem odpornościowym, dlatego pierwszym i najważniejszym krokiem w żywieniu jest podanie siary, czyli tzw. młodziwa, które bogate jest w immunoglobuliny chroniące przed chorobotwórczymi patogenami – zwłaszcza klasy IgG (stanowią one 80–85% wszystkich immunoglobulin). Immunoglobuliny są tylko jednym z wielu składników, potrzebnych do prawidłowego rozwoju cielęcia. Siara dostarcza również niezbędnych składników odżywczych, które zwiększają metabolizm oraz stymulują aktywność trawienną, a dzięki małej zawartości laktozy w siarze zmniejsza się częstotliwość występowania biegunek w pierwszych dniach życia.
Trzeba jednak pamiętać o tym, że aby pierwsze żywienie przyniosło jak najlepszy rezultat, należy podawać cielętom siarę bardzo dobrej jakości, a na nią z kolei wpływa wiele czynników, które hodowca powinien wziąć pod uwagę.
Pierwszym z nich jest prawidłowe odżywianie matki. To od niego w dużej mierze zależy skład i jakość siary. Właściwe utrzymanie poziomu białka oraz energii metabolicznej zwiększy wykorzystanie immunoglobulin przez cielęta dzięki zwiększonej szybkości wchłaniania jelitowego. Jeśli te składniki odżywcze z pokarmu nie zostaną dostarczone, zmniejsza się synteza siary, co wpływa na jej jakość. U wysokowydajnych krów mlecznych, w porównaniu do innych zwierząt, występują nasilone procesy metaboliczne, dlatego nieodpowiednie podejście do żywienia może spowodować dysfunkcje trawienne, które z kolei mogą prowadzić do chorób, wpływać negatywnie na skład siary i produktywność zwierząt.
Drugim czynnikiem jest higiena. Brak czystości może spowodować zakażenie cielęcia patogenami, na które nie wytworzyło ono jeszcze odporności. Obecność patogenów, a w szczególności bakterii grupy coli uniemożliwia nowonarodzonemu cielęciu wchłanianie przeciwciał pochodzących z siary poprzez blokadę wychwytu oraz transportu cząsteczek Ig przez komórki nabłonka jelitowego. Dlatego należy zwracać szczególną uwagę na higienę doju, wdrożyć odpowiednie leczenie zakażonych matek przed wycieleniem oraz używać właściwych środków zapobiegających namnażaniu patogenów.
Kolejnym czynnikiem jest właściwe przechowywanie siary. Najprostszą i najlepszą metodą jest zamrażanie. Siarę pobiera się tuż po doju i umieszcza w opakowaniach o pojemności 2–3 l. Tak przygotowaną paszę można przechowywać przez około rok w zamrażarce, podczas gdy siarę schłodzoną do temperatury 4°C – tylko przez 6–7 dni. Rozmrażanie powinno odbywać się stopniowo w ciepłej wodzie. Należy uważać, aby jej temperatura nie przekroczyła 40°, ponieważ mogłoby to zniszczyć przeciwciała. Ze względu na brak możliwości kontroli temperatury niewskazane jest używanie mikrofali. Inną metodą konserwacji siary jest zakwaszenie. Sposób ten pozwala przechowywać ją przez 3–4 tygodnie. Polega na zapewnieniu odpowiednich warunków temperaturowych (15–20°C), które są niezbędne do prawidłowego przebiegu fermentacji. Siarę można również zakwasić przez dodanie np. kwasu propionowego w ilości 6–7 ml/1 l siary. Należy pamiętać, aby nie używać siary pochodzącej od chorych krów, ponieważ w ten sposób mogą się przenosić niektóre choroby, np. choroba Johnego.
Po czwarte: szczepionka. Korzystny wpływ na jakość siary przyszłej matki ma dobry program szczepień, który charakteryzuje się stymulacją zwiększonej produkcji przeciwciał u ciężarnej krowy oraz pomaga w biernym uodpornieniu cielęcia. Dlatego w okresie zasuszenia krowę należy zaszczepić przeciwko takim bakteriom i wirusom, jak Escherichia coli, Clostridium, rotawirusom oraz koronowirusom.
Ilość siary do podania to kolejny czynnik, który jest wyjątkowo ważny dla cieląt, które nie ssą swoich matek. Podstawowym warunkiem zwiększenia odporności u młodych jest szybkie podanie siary tuż po porodzie (najlepiej 30 min od urodzenia). W tym przypadku należy zadbać o właściwe podawanie pierwszej siary poprzez m.in. smoczki, sondy żołądkowe czy też wiadra. Zaleca się jednak podanie około 2 l siary sondą do trawieńca. Nie wolno podawać na siłę, ponieważ przez przypadek można ją wprowadzić do układu oddechowego, co zakończy się zapaleniem płuc. Pojemność trawieńca po urodzeniu jest mała, dlatego w ciągu pierwszych 3 dni należy poświęcić więcej uwagi technice skarmiania siary (podawać ją częściej, ale w mniejszych ilościach). Podczas pierwszej doby życia cielę powinno otrzymać przynajmniej 4 l dobrej jakości siary.
Innymi czynnikami są:
- Pierwsza objętość doju – krowy produkujące dużą ilość siary (ponad 8 kg) często wytwarzają niższe stężenie przeciwciał, prawdopodobnie ze względu na rozcieńczenie (S.H. Esmail 2023).
- Długość okresu zasuszenia – najlepiej 6–8 tygodni, aby umożliwić dobre skoncentrowanie przeciwciał z krwi w siarze. Ciągłe dojenie krów bez zachowania okresu zasuszenia zmniejsza objętość siary i stężenia przeciwciał.
- Czynniki środowiskowe – krowy narażone na stres cieplny mogą mieć niższą zawartość tłuszczu, białka oraz laktozy w siarze niż krowy utrzymywane w warunkach komfortu cieplnego.
Rzetelne oraz wyważone podejście do opieki nad nowo narodzonymi cielętami na pewno przyniesie hodowcy korzyści. Dzięki zapewnieniu odpowiednich warunków zmniejszy się zachorowalność oraz śmiertelność stada.
