Leczenie mastitis bez udziału antybiotyków

Nieuzasadnione stosowanie antybiotyków w leczeniu chorób wymion powoduje uodpornianie się patogenów na preparaty lecznicze, co prowadzi do coraz mniejszej skuteczności antybiotykoterapii. Dlatego warto podejmować próby leczenia gruczołu mlekowego metodami bez stosowania antybiotyków.

TEKST: DR SEBASTIAN SMULSKI, UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU; ZDJĘCIA: RYSZARD LESIAKOWSKI

Na wstępie muszę powiedzieć, że leczenie mastitis przy użyciu antybiotyków jest niezbędne w każdym gospodarstwie i nie ma możliwości całkowitego wyeliminowania tego typu rozwiązania w leczeniu chorób gruczołu mlekowego. Zatem w jakich sytuacjach można stosować leczenie bez udziału antybiotyków? Odpowiedź brzmi: tylko wtedy, kiedy nasilenie procesu zapalnego na to pozwala. Leczenie mastitis bez udziału antybiotyków jest możliwe w sytuacjach wystąpienia zapalenia wymienia z następującymi objawami:
• obecność tylko kłaczków w pierwszych strugach mleka;
• obecność niewielkiej liczby kłaczków, bez żadnych innych objawów zapalenia;
• lekki obrzęk wymienia, bez makroskopowych zmian w mleku;
• potwierdzone mikrobiologicznie (E. coli, Klebsiella spp.) kliniczne zapalenie wymienia, któremu nie towarzyszą objawy gorączki czy zalegania;
• wszelkie podkliniczne stany zapalne wymienia.
W wyżej wymienionych przypadkach można rozpocząć leczenie bez stosowania antybiotyków, ale podczas każdego kolejnego doju należy ponownie ocenić mleko i zbadać wymię, gdyż w sytuacji pogorszenia stanu należy wezwać lekarza weterynarii w celu zbadania chorego zwierzęcia i rozpoczęcia antybiotykoterapii mastitis.

Z poprzednich artykułów wiemy, że leczenie i profilaktyka zapaleń gruczołu mlekowego są trudne ze względu na dużą liczbę patogennych drobnoustrojów, silną zależność z innymi chorobami powodującymi obniżenie odporności oraz złożoną strukturę układu obronnego. Czynnikiem skutecznie obniżającym efektywność leczenia dowymieniowego jest przemieszczanie się zastosowanego leku wbrew zasadom grawitacji. Stan zapalny wymienia dotyczy głównie górnej jego części, więc podany lek ma dość długą drogę do „pokonania”. Sprawnie funkcjonujący układ obronny wymienia potrafi w nie najgorszy sposób radzić sobie z zapaleniami. Spontaniczne wyleczenia występują, choć ich odsetek obniża się wraz z rosnącą wydajnością i spadkiem odporności organizmu. Odsetek samowyleczeń jest mocno zróżnicowany (20–70%) i uzależniony od rodzaju patogennej bakterii (ryc. 1). Bezpośrednio po zakażeniu ćwiartki do mleka przemieszczają się, w dużej liczbie, komórki somatyczne (białe komórki krwi). Komórki zabijają bakterie na drodze fagocytozy. Do spontanicznego wyzdrowienia dochodzi łatwiej u krów wcześniej szczepionych przeciw bakteriom, które spowodowały infekcję.
Poniżej opiszę sposoby postępowania z zapaleniami niewymagającymi leczenia antybiotykiem.

Maści do stosowania na skórę wymienia
Przeznaczone są do pielęgnacji skóry wymienia i modulowania stanu zapalnego. Działanie takich składników maści, jak japońska mięta pieprzowa czy kamfora, wzmaga naturalne mechanizmy obronne wymienia. Stosowane na skórę, poprawiają krążenie powierzchowne, przyspieszając ustępowanie obrzęków i wysięków, działają tonizująco i skutecznie odstraszają owady. Wykazują także działanie bakteriobójcze. Osobiście preferuję maści zawierające miętę pieprzową bądź salicylany. Mięta pieprzowa hamuje rozwój mikroorganizmów i działa przeciwzapalnie. Daje uczucie świeżości i chłodu, przez oddziaływanie z odpowiednimi receptorami obecnymi w skórze. Jest pożądanym składnikiem maści zarówno chłodzących, jak i rozgrzewających. Salicylany są niesterydowymi lekami przeciwzapalnymi, przez co skutecznie likwidują obrzęki i zmniejszają nasilenie stanu zapalnego.

Maści, odpowiednio wcześnie zastosowane, mogą być pomocne w leczeniu łagodnych stanów zapalnych. Mentol posiada własności znieczulające oraz działa kojąco, powodując odczucie chłodu, i w związku z takimi działaniami jest częstym składnikiem maści chłodzących. Kamfora bardzo dobrze przenika przez skórę, dlatego jest częstym składnikiem maści o działaniu rozgrzewającym. Ma właściwości przeciwbólowe. Działaniem przypomina mentol, tzn. jest środkiem rozgrzewającym, mimo że powoduje uczucie chłodu na skórze. Maści chłodzące powinno się stosować w połączeniu z antybiotykoterapią przy zapaleniach wymienia, którym towarzyszy silny jego obrzęk lub gorączka. Stosowanie maści rozgrzewających przy takich objawach może nie przynieść pożądanego efektu, co więcej, możemy zwierzęciu przysporzyć większego bólu. Maści rozgrzewające zalecane są w przypadkach długotrwałych chronicznych zapaleń wymienia, gdzie poprawienie ukrwienia może skrócić czas leczenia mastitis.
W przeciwieństwie do antybiotyków stosowanie maści nie wpływa negatywnie na jakość mleka i pozwala na leczenie miejscowe. Należy również zwrócić uwagę, że nanoszeniu maści na skórę wymienia powinien towarzyszyć intensywny masaż. Samo naniesienie maści, bez masażu, praktycznie nie przynosi efektów. Maści nieodpowiednio i zbyt długo przechowywane mogą stać się źródłem infekcji bakteriami Coli-podobnymi oraz paciorkowcami środowiskowymi.

Zdajanie wydzieliny z chorej ćwiartki
Toksyny wytwarzane przez bakterie, a także jako konsekwencja ich rozpadu, są wchłaniane przez organizm krowy, co przyczynia się do drastycznego nasilenia objawów zapalenia wymienia. Sześciokrotne, a nawet ośmiokrotne dojenie w ciągu dnia wydzieliny zapalnej, ręcznie bądź przy pomocy sprzętu udojowego, wraz z intensywnym masażem wymienia przyczyniają się do redukcji zapaleń klinicznych nawet o 25%. Należy pamiętać, że aparat udojowy jest zaprojektowany do dojenia ćwiartek zdrowych i może nieskutecznie wydoić ćwiartkę chorą. Dlatego po dojeniu zawsze należy sprawdzić, czy ćwiartka jest opróżniona całkowicie. Oksytocyna (hormon) powoduje skurcz komórek koszyczkowych otaczających pęcherzyki mleczne, co poprawia usuwanie zalegającej wydzieliny. Niezależnie od tego usuwanie zalegającej zawartości stymuluje wzrost produkcji mleka, wzmaga przechodzenie białych komórek krwi do wymienia oraz aktywuje pozostałe przeciwbakteryjne składniki mleka. Jednym z rozwiązań jest kilkukrotne w ciągu dnia dojenie ręczne lub pozostawienie przy chorej krowie silnego cielęcia, które będzie ssać krowę częściej niż 6–8 razy na dobę. Jednakże pod znakiem zapytania pozostaje wpływ wydzieliny na zdrowie cielęcia. Jeśli w chorej ćwiartce nie ma prawdopodobieństwa występowania bakterii niebezpiecznej (S. aureus, Str. agalactiae, Prototheca spp., Mycoplasma spp.) oraz nie był podawany antybiotyk, można rozważyć takie rozwiązanie. Należy jednak pamiętać, że krowa może niechętnie pozwalać na ssanie bolesnej ćwiartki.

Leki przeciwzapalne
Leki przeciwzapalne ordynuje lekarz weterynarii. Stanowią one niezbędny element leczenia ostrych mastitis. Są głównym elementem terapii lekkich postaci colimastitis bez udziału antybiotyku. Zastosowanie produktów przeciwzapalnych może być pomocne w opanowaniu toksemii, obrzęku wymienia, zapalenia tkanek. Zaleca się stosowanie fluniksyny, meloksikamu, kwasu acetylosalicylowego lub kortykosteroidów. O właściwym wyborze decyduje lekarz weterynarii. Stosowanie kortykoidów dowymieniowo lub ogólnie powoduje ustąpienie obrzęków, jednakże może przyczyniać się do przyspieszenia namnażania się drobnoustrojów w wymieniu. W niektórych przypadkach, jak późna ciąża, użycie kortykosteroidów jest niewskazane, niezależnie od czasu ich działania. Podawanie ich zwierzętom w czasie ostatnich trzech miesięcy ciąży może doprowadzić do przedwczesnego porodu z zatrzymaniem łożyska i zapaleniem macicy. Należy pamiętać, że wiele komercyjnych antybiotykowych produktów dowymieniowych zawiera prednizolon, który jest odpowiedzialny za redukcję obrzęku i twardości zainfekowanej ćwiartki, co może poprawiać dystrybucję antybiotyku w tkankach wymienia. Jednak jednocześnie dochodzi do spowolnienia procesu zapalnego, którego intensywność jest ważna podczas zapaleń wywołanych przez paciorkowce i gronkowce.

Dowymieniowe podawanie produktów nieantybiotykowych
Produkty nieantybiotykowe wspomagają leczenie lekkich zapaleń w sytuacji, kiedy możemy jeszcze przesunąć decyzję o zastosowaniu antybiotyku lub podawać razem z antybiotykiem. Warte podkreślenia są produkty z solami bizmutu, dostępne w postaci dwóch komercyjnych produktów (polski rynek), które podajemy w dniu zasuszania zwierzęcia. Wykazują właściwości zabezpieczające ćwiartkę w najbardziej newralgicznym okresie 2–3 tygodni przed wycieleniem, kiedy produkty antybiotykowe na zasuszenie nie dają takiego zabezpieczenia, jak wymieniony produkt. Jego podawanie jest inne niż pozostałych produktów dowymieniowych, gdyż po „wciśnięciu” zawartości tubostrzykawki nie wolno przeprowadzać masażu wymienia, aby sole bizmutu mogły pozostać w kanale strzykowym. Dzięki temu powstaje „korek” skutecznie zabezpieczający przed wnikaniem drobnoustrojów do gruczołu mlekowego i jednocześnie redukuje się nawet o 73% nowo powstałe stany zapalne po wycieleniu.

Umiejętne stosowanie antybiotyków to podstawa leczenia chorób gruczołu mlekowego. Jednakże badania naukowe i doświadczenia praktyczne wskazują, że coraz więcej przypadków nie wymaga antybiotykoterapii lub zastosowana terapia z antybiotykiem nie zawsze jest skuteczna. 