Roczne wyniki produkcyjne
Miniony rok przyniósł wiele ciekawych rozstrzygnięć w chowie i hodowli bydła mlecznego w Polsce. Wiele z nich było inspirowanych przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Prezentujemy tylko wybrane podsumowania i dokonania Federacji.
tekst: Joanna Pośniak, Marcin Wąż, Radosław Iwański
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – PIB podaje, że w 2019 r. i najprawdopodobniej w pierwszej połowie 2020 będzie zauważalna tendencja spadkowa w pogłowiu krów mlecznych. Redukcja pogłowia jest wynikiem postępujących procesów restrukturyzacji i modernizacji w gospodarstwach rolnych oraz trudnych warunków produkcyjnych. W branży mleczarskiej będą kontynuowane procesy restrukturyzacji bazy surowcowej. Przemysł mleczarski będzie dążył do ograniczenia kosztów transakcyjnych przy zakupie mleka, ale równocześnie będzie generował duży popyt na surowiec. Koncentracja bazy surowcowej wpłynie na zmniejszenie liczby dostawców przy jednoczesnym wzroście średniej wielkości dostawy z gospodarstwa. Tak wyglądał miniony rok w mleczarstwie. Podobny będzie także ten obecny.
Ocena wartości użytkowej bydła mlecznego
Populacja aktywna krów mlecznych, czyli tych, które są pod oceną wartości użytkowej, stale rośnie. Najszybciej proces ten przebiega w regionach, w których towarowość produkcji jest największa, a warunki do produkcji mleka, zarówno te przyrodnicze, jak i gospodarcze, są najbardziej sprzyjające.
Postępujący proces koncentracji chowu krów mlecznych wyraźnie wpływa na zmiany w strukturze wielkościowej stad ocenianych w Polsce. Specjalizacja gospodarstw mlecznych wiąże się ze wzrostem obsady zwierząt w oborze, ponieważ jest to jeden z kluczowych elementów prowadzących do obniżenia jednostkowych kosztów produkcji, wzrostu opłacalności oraz konkurencyjności produkcji mleka.
Redukcję stad i spadek pogłowia krów mlecznych w Polsce rekompensuje systematyczny wzrost ich wydajności mlecznej. Przeciętna wydajność krów mlecznych zależna jest od postępu modernizacji i restrukturyzacji bazy surowcowej mleczarstwa, warunków pogodowych w okresie wegetacji oraz opłacalności produkcji mleka. Wobec tego IERiGŻ przewiduje, że w pogłowiu krów mlecznych będzie rosła liczba zwierząt będących pod kontrolą użytkowości, które charakteryzują się wysoką wydajnością. Na produkcyjność populacji ocenianej w dużej mierze wpływają połączone działania zarówno hodowców, jak i PFHBiPM. Tylko konsekwentna i wspólnie prowadzona praca hodowlana prowadzi do uzyskania założonego celu. Poprawa ekonomiki stada, postęp w produkcji mleka i racjonalne zarządzanie stadem opiera się na wiedzy, której źródłem jest ocena wartości użytkowej.
Rozród jest kluczowym czynnikiem warunkującym opłacalność produkcji mleka, stanowi zatem podstawę chowu i hodowli bydła. Dbałość o poszczególne elementy procesów składających się na użytkowość rozpłodową przekłada się bezpośrednio na satysfakcję hodowcy.
Krowy oceniane – wybrane parametry płodnościowe
Dynamicznie rośnie wydajność mleczna krów, ale także problemy zdrowotne i płodnościowe, determinujące długość użytkowania zwierząt. Okres międzywycieleniowy, oznaczający czas, jaki upływa od jednego wycielenia do kolejnego, jest jednym ze wskaźników, który szczególnie określa stan rozrodu. Wcześniej zalecenia wskazywały, aby wskaźnik był niski – <400 dni – co prowadziło do zmniejszenia odległości między kolejnymi szczytami laktacji, a tym samym podniesienia częstotliwości urodzeń cieląt. Jednak obecnie przedłużenie okresu międzywycieleniowego jest akceptowane i stosuje się je coraz częściej u krów o najwyższych wydajnościach mleka, ale też u zwierząt wymagających regeneracji organizmu.
Selekcja bydła mlecznego
Indeks Ekonomiczny (IE)
W minionym roku hodowcy po raz pierwszy mogli selekcjonować swoje stada pod kątem zysku z laktacji, bo wprowadzony do praktyki hodowlanej przez Centrum Genetyczne PFHBiPM Indeks Ekonomiczny (IE) doskonali cechy o znaczeniu ekonomicznym. W indeksie uwzględnione są następujące cechy podlegające doskonaleniu: wydajności tłuszczu, białka i mleka, współczynnik zapłodnień jałówek, współczynnik zapłodnień krów, okres międzyciążowy, wysokość w krzyżu, liczba komórek somatycznych, długowieczność, wymię, nogi i racice.
Każdej wartości IE towarzyszy dokładność oceny. Dzięki temu hodowca wie, na ile precyzyjna jest ocena danego osobnika. Łatwiej zrozumieć zmiany w rankingach zwierząt z niską dokładnością oceny wartości hodowlanej. Rankingi z aktualnymi wartościami IE wraz z dokładnością są dostępne na stronie www.cgen.pl/indeksy. Tam też można się zapoznać z podsumowaniem i zestawieniem wyników oceny genomowej dla sztuk zgenotypowanych w Laboratorium Genetyki Bydła PFHBiPM. Podsumowanie jest dostępne w cenie genotypowania i ułatwia hodowcom analizę jego wyników.
Po raz pierwszy zostały opublikowane pierwsze wyniki oceny wyrażone w Indeksie Ekonomicznym. Średnia wartość indeksu samic odmiany HO wynosi 447 zł, natomiast samic RW – 253 zł (wyniki oceny wartości hodowlanej z sezonu 2019.3). Na rysunku zaprezentowano zakresy wartości Indeksu Ekonomicznego (zł) samic odmiany HO i RW odpowiadające kolejnym równolicznym klasom zwierząt. 20% najsłabszych sztuk charakteryzuje się wartościami IE z zakresu oznaczonego kolorem czerwonym, natomiast 20% najlepszych – wartościami IE z zakresu oznaczonego kolorem ciemnozielonym (stan na dzień 15.12.2019).
W przypadku samic HO wartości najlepszych 20% przekraczają 780 zł, a najlepsza samica ma wartość IE równą 2305 zł. Z kolei wartości IE 20% najsłabszych samic są na poziomie poniżej 99 zł, osiągają też wartości ujemne (najsłabsza samica ma wartość IE równą 1407 zł).
W przypadku samic RW wartości najlepszych 20% przekraczają 549 zł, a najlepsza samica ma wartość IE równą 1868 zł. Z kolei wartości IE 20% najsłabszych samic są na poziomie poniżej 55 zł, osiągają też wartości ujemne (najsłabsza samica ma wartość IE równą 1263 zł).
Średnia przeciętnych wartości IE w stadach samic odmiany HO wynosi 311 zł, natomiast samic RW – 215 zł. Na rysunku zaprezentowano zakresy średnich wartości Indeksu Ekonomicznego (zł) w stadach samic odmiany HO i RW. W przypadku stad HO wartości najlepszych 20% przekraczają 451 zł, a najlepsze stado osiąga średnią wartość IE równą 1317 zł. Z kolei średnia wartość IE 20% najsłabszych jest na poziomie poniżej 158 zł, osiąga też wartości ujemne (najsłabsze stado ma średnią wartość IE równą 485 zł).
W przypadku stad RW wartości najlepszych 20% przekraczają 451 zł, a najlepsze stado osiąga średnią wartość IE równą 1317 zł. Z kolei średnia wartość IE 20% najsłabszych stad jest na poziomie poniżej 158 zł, osiąga też wartości ujemne (najsłabsze stado ma średnią wartość IE równą 485 zł).
Aktualne wyniki są dostępne na stronie
www.cgen.pl/indeks-ekonomiczny
Centrum Genetyczne PFHBiPM zarejestrowało w 2019 r. informacje o wynikach korekcji w 296 stadach. Stada objęte rejestracją były zlokalizowane na terenie całego kraju. Najwięcej krów, dla których zarejestrowano wyniki korekcji, znajdowało się w województwie podlaskim. U 47% spośród zwierząt, dla których rejestrowano wyniki korekcji w ramach projektu „CGen korekcja”, stwierdzono w 2019 r. wystąpienie co najmniej jednego przypadku chorobowego. Poziom ten utrzymuje się od 2018 r.
Potwierdziło się, że najczęściej występującym schorzeniem jest Dermatitis digitalis (DD). Drugim w kolejności występowania są wrzody (U) – schorzenia nieinfekcyjne, a więc o przyczynach innych niż zakażenie bakteryjne.
Częstotliwość występowania poszczególnych schorzeń
w populacji objętej rejestracją
W ramach projektu „CGen korekcja” zorganizowano w 2019 r. doroczne szkolenie dla użytkowników aplikacji o tej samej nazwie. Prowadzącą była uznana szkoleniowiec, dr med. wet. Andrea Fiedler z Niemiec. Kluczowym elementem szkolenia była weryfikacja rozpoznawania schorzeń zgodnie ze standardami ICAR, połączona z oceną umiejętności wykonywania terapeutycznej korekcji racic. Trafne rozpoznawanie schorzeń tego narządu umożliwia hodowcy uzyskanie pełnego obrazu sytuacji w stadzie. Zapewnia także wzrost skuteczności podejmowanych przez korektora działań terapeutycznych, co wpływa na poprawę zdrowotności racic. Jednocześnie prawidłowa rejestracja występujących przypadków chorobowych gwarantuje wysoką jakość danych wykorzystywanych do oceny wartości hodowlanej odporności na tego typu schorzenia.
Inbred to cichy złodziej zysków. U holsztynów widoczny jest znaczny wzrost wydajności produkcyjnej, przy jednoczesnym zmniejszeniu różnorodności genetycznej tych zwierząt. Poziom inbredu uwidaczniający się jako depresja inbredowa wpływa na obniżenie zdrowotności, produkcyjności i witalności zwierząt. Centrum Genetyczne oszacowało poziom inbredu, oczekiwanego inbredu oraz tempa przyrostu inbredu krów rasy polskiej holsztyńsko‑fryzyjskiej (analizy wykonano na dzień 30.12.2019).
Średni poziom inbredu krów rasy polskiej holsztyńsko‑fryzyjskiej w 2019 r. wynosił 4,8% i był o 0,85% wyższy niż oczekiwany inbred potomstwa (wykres), który wynika ze spokrewnienia buhajów z populacją krów i jałówek aktywnych rozrodczo.
Średni poziom inbredu oraz oczekiwanego inbredu krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej
Ważnym wskaźnikiem jest nie tylko poziom inbredu, ale tempo jego przyrostu. Na wykresie przedstawiono średni przyrost inbredu w danym roku urodzenia krów. Przyrost inbredu w 2019 r. w porównaniu z 2018 wynosił +0,3%. W ostatnich 10 latach obserwuje się stały wzrost tempa przyrostu inbredu, co przynosi coraz większe straty.
Księgi hodowlane
Hodowla to także prowadzenie ksiąg hodowlanych. Wprowadzone od 1 listopada 2018 r. zmiany w programach hodowlanych dotyczyły również zasad wpisu do ksiąg. Szczegółowe informacje dotyczące rejestrowania zwierząt poszczególnych ras w księgach hodowlanych są zamieszczone na stronie internetowej Polskiej Federacji www.pfhb.pl.
Dział Hodowli w 2019 r. zarejestrował w księgach bydła hodowlanego:
– 284 112 cieliczek
– 51 014 krów
w tym:
– 2622 krów w klasie Elita w sekcji głównej księgi Elita przeznaczona jest dla krów z wysoką wartością hodowlaną, charakteryzujących się dobrą budową ogólną oraz dobrym wymieniem.
Wyciąg z regulaminów wpisu do ksiąg dla samic dostępny jest w wersji elektronicznej biuletynu na stronie www.pfhb.pl
Stan krów wpisanych do ksiąg bydła hodowlanego na dzień 31 grudnia 2019 r:
– 735 343 krów
– 734 353 krów w ocenie mlecznej, co stanowi 91,3% pogłowia objętego oceną wartości użytkowej.
Analiza zmiany liczby krów wpisanych do ksiąg na przestrzeni lat 2004–2019 wskazuje na ich zauważalny systematyczny wzrost. W ciągu ostatnich 15 lat liczba krów wpisanych do ksiąg zwiększyła się o ponad 61%.
Mapa Polski obrazuje stan krów wpisanych do ksiąg bydła hodowlanego ras mlecznych w poszczególnych województwach na koniec 2004 i 2019 r.
Wpis buhajów do ksiąg dla bydła hodowlanego ras mlecznych
Wyciąg z regulaminów wpisu buhajów do ksiąg jest dostępny w wersji elektronicznej biuletynu na stronie
www.pfhb.pl
W 2019 r. Dział Hodowli zarejestrował w księgach bydła hodowlanego ras mlecznych 1252 buhajków i buhajów hodowlanych.
W 2019 r. PFHBiPM wydawała 1208 zaświadczeń potwierdzających dokonanie wpisu do ksiąg bydła hodowlanego ras mlecznych.
W 2019 r. PFHBiPM wystawiła 6345 świadectw zootechnicznych i potwierdzających pochodzenie.
Programy hodowlane
Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka współpracowała w minionym roku z polskimi spółkami inseminacyjnymi na różnych etapach, takich jak: wybór ojców buhajów oraz matek buhajów, kwalifikacja buhajków z indywidualnych kojarzeń, selekcja i ocena buhajów. Programy oceny i selekcji buhajów realizują cztery spółki unasieniania. Dla rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej obu odmian barwnych podstawowym kryterium wyboru kandydatek na matki buhajów jest indeks PF (w przypadku oceny genomowej gPF). Natomiast w rasie simentalskiej wybierane są kandydatki z odpowiednim poziomem indeksu PFSM, a w przypadku braku oszacowania tego indeksu na matki buhajów mogą być wybierane również krowy spełniające określone kryteria minimalnego poziomu podindeksu produkcyjnego oraz podindeksu płodności i WH dla komórek somatycznych – jeśli zostały oszacowane.
W 2019 r., po sezonach oceny 2018.3, 2019.1 oraz 2019.2, spośród krów z listy krajowej selekcjonerzy PFHBiPM dokonali komisyjnego przeglądu 1853 kandydatek na matki buhajów. Stan matek buhajów po zakończeniu przeglądu w sezonie 2019.2 prezentuje tabela.
Polska Federacja po każdej wycenie wartości hodowlanej, na podstawie informacji od krajowych spółek inseminacyjnych, sporządza krajowe listy buhajów, których nasienie będzie wykorzystywane w sztucznym unasienianiu. Są one zamieszczane na stronie www.pfhb.pl. Buhaje rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej na liście są uszeregowane według obowiązującego indeksu selekcyjnego PF. Na osobnej liście znajdują się buhaje ocenione genomowo, uszeregowane według indeksu gPF.
PFHBiPM od 2014 r., po każdym sezonie oceny, poddaje analizie wartości hodowlane buhajów ocenionych genomowo i konwencjonalnie. Dotyczy to osobników zarejestrowanych w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisanych do polskich ksiąg hodowlanych. Ponadto raz w roku jest opracowywana i przedstawiana szczegółowa analiza subpopulacji 100 najlepszych buhajów w ocenie międzynarodowej wybranych według polskich kryteriów selekcyjnych. Więcej informacji na stronie www.pfhb.pl.
