Systemy odchowu cieląt

Prawidłowy odchów cieląt ras mlecznych istotnie wpływa na opłacalność chowu bydła mlecznego i produkcję mleka. Od tego, jak żywimy i utrzymujemy cielę w pierwszych tygodniach po urodzeniu, zależy wydajność mleczna przyszłej krowy.

tekst: Błażej Zielonka, doradca ds. żywienia PFHBiPM

Zwiększenie przyrostów masy ciała cieląt w okresie odchowu o 1 gram dziennie zwiększa wydajność mleczną w laktacji o 4 litry dziennie. Cielęta leczone dwukrotnie w okresie odchowu mają mniejsze o 5% prawdopodobieństwo dożycia pierwszej laktacji, a także mniejsze aż o 8% prawdopodobieństwo dożycia drugiej i każdej kolejnej laktacji (Rossini 2004). Zatem prawidłowy odchów cieląt to również duża szansa na poprawę długowieczności krów.

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na odpowiednie zdrowie i kondycję cieląt jest prawidłowe ich żywienie w poszczególnych okresach rozwoju, zwłaszcza w okresie stymulacji rozwoju przewodu pokarmowego. Przewód pokarmowy cielęcia po urodzeniu wygląda zupełnie inaczej niż u dorosłego przeżuwacza. Najlepiej rozwiniętą częścią jest trawieniec, a stosunek jego objętości do objętości przedżołądków (żwacza, czepca, ksiąg) wynosi 70 : 30. Z czasem się zmienia i w wieku około trzech miesięcy proporcje te wynoszą 15 : 85, a u dorosłych przeżuwaczy – 10 : 90.

Omawianie systemów odchowu należy rozpocząć od określenia celów odchowu jałówek:

1. Duże przyrosty masy ciała (podwojenie masy urodzeniowej w drugim miesiącu życia).
2. Wczesne wprowadzenie do odchowu pasz stałych (w momencie odsadzenia cielę powinno pobierać minimum 1 kg mieszanki treściwej typu starter).
3. Ograniczenie kosztów odchowu na mleku.
4. Prawidłowy rozwój brodawek żwaczowych poprzez zwiększenie powierzchni chłonnej błony śluzowej żwacza (podczas fermentacji żwaczowej z rozkładanych węglowodanów powstają lotne kwasy tłuszczowe, które stymulują rozwój brodawek i powierzchni chłonnej przedżołądka).
5. Mała podatność na choroby (zmniejszenie liczby upadków cieląt).
6. Prawidłowy rozwój gruczołu mlekowego (ważne jest, aby nie przekarmiać energetycznie jałówek w krytycznym okresie odchowu).
7. Szybkie pokrycie jałówki (13.–14. miesiąc życia, masa ciała 350–400 kg, 124–126 cm w kłębie).
8. Szybkie pierwsze wycielenie (22.–24. miesiąc życia, 580–650 kg, 138–141 cm w kłębie).

Podstawowy podział systemów odchowu cieląt oparty jest na długości karmienia mlekiem lub preparatem mlekozastępczym:

• I – tradycyjny
• II – intensywny
• III – skrócony

System tradycyjny polega na pojeniu siarą przez okres 0–4 dni w ilości 10% masy ciała do sześciu godzin po urodzeniu. Ważna jest minimalna ilość pobranej siary, dlatego jeśli cielę nie chce pić samodzielnie, to siarę wlewamy za pomocą sondy. Następnie przez 5–10 dni cielęta poimy mlekiem pełnym. Do końca trzeciego miesiąca życia (90 dni) zalecane jest pojenie preparatem mlekozastępczym w ilości 5–8 l (600–800 g proszku).

Cechy dobrego preparatu mlekozastępczego:

• skład na bazie mleka w proszku w pierwszym miesiącu życia, później – na bazie tłuszczu zwierzęcego i białka soi;
• 20–30% białka w SM;
• 15–17% tłuszczu w SM;
• probiotyki, prebiotyki;
• preparaty immunologiczne;
• karoten;
• maślan sodu;
• siemię lniane;
• substancje przeciwbiegunkowe;
• witaminy;
• stała jakość i wartość.

Od drugiego tygodnia skarmiamy pasze stałe, np. gnieciony owies oraz siano łąkowe dobrej jakości. Po zakończeniu czternastego dnia życia wprowadzamy mieszankę treściwą typu CJ w formie sypkiej o zawartości 21% białka. Wadami tego systemu są: duże koszty odchowu na mleku, opóźnienie rozwoju żwacza, możliwość wystąpienia biegunek.
System intensywny, tzw. przyspieszony, polega na podawaniu cielętom siary w okresie 0–4 dni, a następnie podawaniu bardzo dużych dawek specjalistycznego wysokobiałkowego (26–28% b.o. i 15% tł. s.) preparatu mlekozastępczego (900–1200 g proszku). Poprzez podawanie takiego pójła w systemie do woli osiągamy wysokie przyrosty w pierwszych tygodniach życia (ok. 1 kg dziennie). Stosujemy także mieszankę treściwą granulowaną typu starter lub starter plus ziarno do woli. Ważne jest, żeby cielęta miały stały dostęp do wody. W systemie tym nie stosujemy siana. Dzięki wysokim przyrostom następuje lepsze wykorzystanie paszy przez cielęta oraz przyspiesza się termin pierwszego krycia i obniża wiek pierwszego wycielenia. Wadami tego systemu są: duży koszt żywienia, opóźnienie rozwoju błony śluzowej żwacza oraz mniejsze pobranie paszy treściwej (ze względu na duże ilości pójła), częstsze przypadki biegunek, zwłaszcza w okresie okołoodsadzeniowym.

System skrócony jest zalecany przez doradców żywieniowych PFHBiPM. Polega na podawaniu cielętom siary przez okres 0–4 dni. W tym systemie dążymy do zmniejszenia kosztów odchowu poprzez:

• zastąpienie mleka pełnego tańszymi preparatami mlekozastępczymi (od 5. dnia życia);
• stosowanie ograniczonych dawek pójła (5–6 l);
• wczesne odsadzenie cieląt od pójła (40.–45. dnia życia);
• skarmianie pasz stałych do woli (starter) 4.–5. dnia życia (pasza stała jest tańsza od mleka czy preparatu mlekozastępczego);
• zdrowotność (żwacz jest zdrowszy bez mleka);
• system utrzymania (zmiana karmienia z indywidualnego na grupowe).

Wczesne odsadzenie cieląt w tym modelu odchowu jest możliwe poprzez pobranie przez nie określonej ilości pasz stałych, a to wynika z zakresu rozwoju przewodu pokarmowego, zwłaszcza żwacza. Podstawę żywienia stanowi tutaj mieszanka starter w postaci granulatu paszy treściwej o zawartości powyżej 20% b.o. w SM plus całe ziarno kukurydzy i owsa (udział 25–30% w całej mieszance). Można również podawać mieszankę starter typu musli z dodatkiem całych lub gniecionych ziaren zbóż poddanych obróbce termicznej. Podawanie cielętom pasz treściwych, w tym ziarna kukurydzy, przyspiesza rozwój przedżołądków, zwłaszcza żwacza. W żwaczu dochodzi do fermentacji propionowej i masłowej, a kwasy propionowy i masłowy stymulują rozwój brodawek żwaczowych. Dodatkowo próba rozgryzania (rozcierania) całych ziaren zbóż przez cielęta służy rozwojowi mięśni żuchwy, a także pośrednio mięśni żwacza. W systemie tym siano, kiszonki lub TMR stosujemy dopiero po odsadzeniu cieląt od mleka (powyżej 40.–45. dnia). Dla prawidłowego rozwoju mikroflory ważne jest, aby cały czas była dostępna czysta, świeża woda w systemie do woli. Zaleca się, aby na każdy kilogram pobranego startera cielę miało możliwość pobrania 4 l wody.

Komponenty startera dla cieląt:

• śruta poekstrakcyjna sojowa, rzepakowa, lniana;
• śruty zbożowe (owies, jęczmień, pszenżyto, pszenica, kukurydza);
• otręby pszenne;
• wywary zbożowe;
• drożdże;
• melasa;
• produkty uboczne przemysłu mleczarskiego;
• probiotyki;
• dodatki zapachowo-smakowe;
• premiks mineralno-witaminowy;
• dodatek siekanej paszy objętościowej (siana).

Najważniejszym komponentem startera jest kukurydza, dzięki której cielęta mają wyższe pH żwacza, co zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia kwasicy u cieląt.

Cielę może być odsadzone, gdy pobiera minimum 1,5 kg mieszanki treściwej dziennie. Dlatego tak ważne jest, aby regularnie kontrolować pobranie pasz przez cielęta. Zdjęcia przedstawiają rozwój błony śluzowej żwacza żywionego mlekiem z sianem oraz mlekiem z ziarnem i sianem.
To, czy uda się nam prawidłowo odchować cielę w systemie skróconym, zależy głównie od prawidłowego odpajania cieląt siarą w pierwszych dniach życia oraz od zapewnienia najlepszej jakości pasz stałych i wody. W okresie przechodzenia z diety mlecznej na stałą, aby zachęcić cielęta do spożycia paszy, często używa się melasy. Badania wykazały, że melasę należy ograniczyć do 5% diety. Może ona potencjalnie prowadzić do większych wymagań w zakresie czyszczenia lub zwiększonych problemów z muchami. Stosowanie produktu aromatyzującego (podobnie jak olejków eterycznych) może również zachęcić cielęta do przejścia z diety mlecznej na dietę opartą na zbożach. Kiedy przechodzimy z mleka na dietę zbożową, musimy być również świadomi potencjalnego ryzyka wystąpienia mykotoksyn w paszy. We wspomaganiu wzrostu cieląt pomocne mogą być związki fitogenne o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym i przeciwutleniającym. W wielu rejonach świata stosowanie antybiotyków podlega coraz większym ograniczeniom. Fitogeniczne dodatki paszowe, które zawierają olejki eteryczne i zioła dla zwierząt mlecznych, to jedna z technologii mogących pomóc w utrzymaniu dobrego wzrostu cieląt. 